Samenvatting

Europeanen betalen aan de kassa meestal met contant geld.^[1] Om die reden hebben we een solide infrastructuur voor de geldomloop nodig en een goed werkend distributiesysteem waarmee mensen en bedrijven toegang krijgen tot contant geld via het netwerk van geldautomaten, bankkantoren en cashpunten. Europeanen moeten met hun contant geld bij winkeliers terechtkunnen en winkeliers hebben een goede infrastructuur nodig om het ontvangen contante geld te kunnen afstorten.

Naast een vlot werkende infrastructuur zijn allerlei andere aspecten belangrijk voor het vertrouwen en voor een levensvatbare eurobankbiljettenomloop, zoals de kwaliteit en veiligheid van de bankbiljetten. Ook met milieu, gezondheid en veiligheid moeten we rekening houden om er zeker van te zijn dat we bankbiljetten veilig kunnen gebruiken en dat ze geen negatieve gevolgen hebben voor het milieu. De milieuaspecten van eurobankbiljetten en de geldomloop zijn al sinds de invoering van de euro in 2002 een prioriteit voor het Eurosysteem en deze aspecten staan ook centraal in de contantgeldstrategie van het Eurosysteem.^[2] Er worden voortdurend inspanningen geleverd om het effect van eurobankbiljetten op het milieu te verminderen en dat zal ook in de toekomst zo blijven.

Na de invoering van de tweede serie eurobankbiljetten – de Europa-serie – heeft de ECB een nieuw onderzoek opgezet naar de milieueffecten van eurobankbiljetten als betaalmiddel.^[3] Dit onderzoek is gebaseerd op de methodologie van de Europese Commissie voor de ecologische voetafdruk van producten (Product Environmental Footprint – PEF).^[4]

De doelstellingen van dit PEF-onderzoek zijn: (i) het verwerven van uitgebreide kennis van de potentiële milieueffecten van alle activiteiten van een volledige bankbiljettenomloop, van de aankoop van grondstoffen en de productie tot de verwijdering van eurobankbiljetten, en (ii) het meten van de potentiële milieueffecten van bankbiljetten als betaalinstrument, om na te gaan welke andere aspecten in de levenscyclus van bankbiljetten aangepakt kunnen worden om de ecologische voetafdruk van eurobankbiljetten te verminderen.

Uit dit PEF-onderzoek blijkt dat de zogenoemde enkele totale score voor de gemiddelde waarde op jaarbasis van contante betalingen van een burger in het eurogebied in 2019 101 micropunten (µPt) bedraagt. Deze zeer lage score stemt overeen met 8 km rijden met een gewone auto, of 0,01% van het totale effect van het jaarlijkse verbruik van activiteiten van een Europeaan op het milieu.^[5] Om dit punt nader toe te lichten, is het nuttig de resultaten van de jaarlijkse waarde van de betalingen van eurobankbiljetten te vergelijken met die van andere alledaagse producten, zoals de productie van een katoenen T-shirt^[6] dat gedurende een jaar eenmaal per week wordt gewassen (vergelijkbaar met 55 km rijden) of het verbruik van flessenwater^[7] per Europeaan gedurende een jaar (gelijk aan 272 km rijden), zoals in onderstaande figuur wordt geïllustreerd.

Figuur 1

Vergelijking van de ecologische voetafdruk van eurobankbiljetten en andere gebruikelijke producten

De belangrijkste factoren in de ecologische voetafdruk van eurobankbiljetten zijn het energieverbruik van geldautomaten (37%), vervoer (35%), verwerkingsactiviteiten in de distributiefase (10%), papierfabricage (9%) en de authenticatie van bankbiljetten bij verkooppunten (5%) in de gebruiksfase.

Sinds 2004 wordt getracht de ecologische voetafdruk van de eurobankbiljetten te verkleinen. Zo heeft het Eurosysteem een stortverbod voor bankbiljettenafval ingesteld en initiatieven genomen zoals het Sustainable Cotton Programme.^[8] Daarnaast hebben fabrikanten van geldautomaten en kredietinstellingen aanzienlijke inspanningen geleverd om hun effect op het milieu te verminderen. Ons onderzoek laat zien dat verbeteringen in de energie-efficiëntie van geldautomaten hebben bijgedragen aan een daling van 35% van de totale score van de chartale geldomloop in de periode 2004-2019.^[9] Naast transportoptimalisering worden bovendien andere manieren onderzocht om de impact van het vervoer te verminderen en om duurzamere brandstoffen te gebruiken.

Hoewel de milieueffecten van betalen met eurobankbiljetten over het algemeen zeer gering zijn, wil het Eurosysteem deze verder terugdringen. Om dat te bereiken doen we aan uitgebreid onderzoek en ontwikkeling en tegelijk zorgen we ervoor dat contant geld breed toegankelijk is voor het publiek. Deze inspanningen worden meegenomen in de ontwikkeling van onze toekomstige serie eurobankbiljetten om ze zo milieuvriendelijk mogelijk te maken. Ook het Eurosysteem voert soortgelijke of gedeeltelijke onderzoeken, met name bij belangrijke veranderingen in de chartale geldomloop.