Περίληψη

Τα μετρητά είναι το μέσο πληρωμής που χρησιμοποιείται συχνότερα από τους Ευρωπαίους στο σημείο πώλησης (point of sale – POS).^[1] Για αυτόν τον λόγο πρέπει να υπάρχει επαρκής υποδομή όσον αφορά τον κύκλο ζωής των μετρητών, με κατάλληλο σύστημα διανομής που θα επιτρέπει σε άτομα και επιχειρήσεις να έχουν πρόσβαση σε μετρητά μέσω του δικτύου αυτόματων ταμειολογιστικών μηχανών (ΑΤΜ), των υποκαταστημάτων τραπεζών και άλλων σημείων πρόσβασης σε μετρητά. Για τους Ευρωπαίους είναι απαραίτητο τα μετρητά τους να γίνονται αποδεκτά από τους εμπόρους λιανικής, ενώ οι έμποροι λιανικής πρέπει να διαθέτουν κατάλληλη υποδομή για να είναι σε θέση να καταθέτουν τα μετρητά που λαμβάνουν.

Παράλληλα με την εύρυθμη λειτουργία της υποδομής, πρέπει να εξεταστούν πολλές άλλες πτυχές ώστε να διασφαλίζεται η εμπιστοσύνη και η βιωσιμότητα του κύκλου ζωής των τραπεζογραμματίων ευρώ, όπως η ποιότητα και η ασφάλεια των τραπεζογραμματίων ευρώ. Οι πτυχές που αφορούν το περιβάλλον, την υγεία και την ασφάλεια θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη ώστε να διασφαλίζεται ότι τα τραπεζογραμμάτια είναι ασφαλή στη χρήση και δεν έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Οι περιβαλλοντικές πτυχές των τραπεζογραμματίων ευρώ και ο κύκλος των μετρητών δεν αποτελούν μόνο προτεραιότητα του Ευρωσυστήματος από την εισαγωγή του ευρώ το 2002, αλλά και βασικό στοιχείο της στρατηγικής του για τα μετρητά.^[2] Οι προσπάθειες για τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των τραπεζογραμματίων ευρώ συνεχίζονται και θα εξακολουθήσουν να καταβάλλονται.

Μετά την εισαγωγή της δεύτερης σειράς τραπεζογραμματίων ευρώ –της σειράς «Ευρώπη»– η ΕΚΤ άρχισε να αξιολογεί τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των τραπεζογραμματίων ευρώ ως μέσου πληρωμής με νέα μελέτη.^[3] Η παρούσα μελέτη βασίζεται στη μεθοδολογία περιβαλλοντικού αποτυπώματος προϊόντος (Product Environmental Footprint – PEF) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.^[4]

Οι στόχοι της παρούσας μελέτης περιβαλλοντικού αποτυπώματος προϊόντος είναι οι εξής: (α) να γνωρίσει διεξοδικά τις δυνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις όλων των δραστηριοτήτων ενός πλήρους κύκλου ζωής των τραπεζογραμματίων, από την απόκτηση πρώτων υλών και την παραγωγή έως τη διάθεση των τραπεζογραμματίων ευρώ και (β) να μετρήσει τις δυνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των τραπεζογραμματίων ως μέσου πληρωμής, ώστε να εντοπιστούν περαιτέρω πτυχές του κύκλου ζωής των τραπεζογραμματίων που μπορούν να συμβάλουν στοχευμένα στη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των τραπεζογραμματίων ευρώ.

Σύμφωνα με την παρούσα μελέτη περιβαλλοντικού αποτυπώματος προϊόντος, η ενιαία συνολική βαθμολογία για τη μέση ετήσια αξία των πληρωμών σε μετρητά ανά πολίτη της ζώνης του ευρώ το 2019 ήταν 101 μικρομονάδες (μΡt). Αυτή η πολύ χαμηλή βαθμολογία ισοδυναμεί με την οδήγηση ενός τυπικού αυτοκινήτου επί 8 χλμ. ή με το 0,01% των συνολικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων της ετήσιας κατανάλωσης ενός Ευρωπαίου.^[5] Για να καταδειχθεί περαιτέρω το σημείο αυτό, αξίζει να συγκριθούν τα αποτελέσματα της ετήσιας αξίας των πληρωμών για τα τραπεζογραμμάτια ευρώ με τα αποτελέσματα άλλων προϊόντων καθημερινής χρήσης, όπως ένα βαμβακερό μπλουζάκι^[6] που πλένεται μία φορά την εβδομάδα επί ένα έτος (ισοδυναμεί με την οδήγηση 55 χλμ.) ή το εμφιαλωμένο νερό^[7] που καταναλώνει ένας πολίτης της ζώνης του ευρώ σε ένα έτος (ισοδυναμεί με την οδήγηση 272 χλμ.), όπως φαίνεται στο παρακάτω σχήμα.

Σχήμα 1

Σύγκριση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των τραπεζογραμματίων ευρώ και άλλων κοινών προϊόντων

Οι κύριες δραστηριότητες που συμβάλλουν στο περιβαλλοντικό αποτύπωμα των τραπεζογραμματίων ευρώ είναι η ηλεκτροδότηση των ΑΤΜ (37%), οι μεταφορές (35%), οι δραστηριότητες επεξεργασίας στο στάδιο της διανομής (10%), η παραγωγή χαρτιού (9%) και η εξακρίβωση της γνησιότητας των τραπεζογραμματίων στα σημεία πώλησης (POS) κατά το στάδιο της χρήσης (5%).

Από το 2004 καταβάλλονται προσπάθειες για τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των τραπεζογραμματίων ευρώ. Για παράδειγμα, το Ευρωσύστημα έχει επιβάλει απαγόρευση υγειονομικής ταφής για τα απόβλητα που προκύπτουν από την παραγωγή των τραπεζογραμματίων και έχει υλοποιήσει πρωτοβουλίες όπως το πρόγραμμα βιώσιμου βάμβακα.^[8] Επιπλέον, έχουν καταβληθεί σημαντικές προσπάθειες από τους κατασκευαστές ATM και τα πιστωτικά ιδρύματα για τη μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεών τους. Σύμφωνα με τη μελέτη, οι βελτιώσεις στην ενεργειακή απόδοση των ΑΤΜ συνέβαλαν στη μείωση κατά 35% της ενιαίας συνολικής βαθμολογίας του κύκλου των μετρητών μεταξύ 2004 και 2019.^[9] Επιπλέον, εκτός από τη βελτιστοποίηση των μεταφορών, εξετάζονται και άλλοι τρόποι μείωσης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων καθώς και η χρήση πιο βιώσιμων καυσίμων.

Παρόλο που ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος της πληρωμής με τραπεζογραμμάτια ευρώ είναι συνολικά πολύ χαμηλός, το Ευρωσύστημα είναι προσηλωμένο στην περαιτέρω μείωσή του. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού διεξάγουμε εκτενή έρευνα και ανάπτυξη, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι τα μετρητά είναι ευρέως διαθέσιμα στο κοινό. Το έργο αυτό θα τροφοδοτήσει την ανάπτυξη της μελλοντικής σειράς τραπεζογραμματίων ευρώ με σκοπό αυτά να καταστούν όσο το δυνατόν πιο φιλικά προς το περιβάλλον. Το Ευρωσύστημα θα εκπονεί παρόμοιες ή μερικές μελέτες, ιδίως όταν επέρχεται σημαντική αλλαγή στον κύκλο των μετρητών.