Hoe ontstaat winst of verlies van de ECB en de nationale centrale banken van het eurogebied?
Bijgewerkt op 19 mei 2023 (voor het eerst gepubliceerd op 16 februari 2017)
De Europese Centrale Bank is geen gewone bank. We stellen jaarstukken op en brengen verslag uit over winst en verlies zoals een normale bank, maar met één groot verschil: winst maken is niet het doel van de ECB. Onze taak is de prijzen stabiel te houden. Mogelijke winsten of verliezen zijn neveneffecten.
Hetzelfde geldt voor de nationale centrale banken van de landen van het eurogebied (die samen met de ECB het Eurosysteem vormen). Dat betekent niet dat winst of verlies onbelangrijk is voor de centrale banken van het Eurosysteem. Integendeel, of we winst of verlies maken, is van groot belang. Hieronder leggen we uit waarom, en hoe winst of verlies kan ontstaan.
Wat zijn winsten en verliezen voor een centrale bank?
Winst en verlies zijn cijfers die aangeven of inkomsten en uitgaven in evenwicht zijn. Om onze jaarrekening op te stellen, kijken we wat er in de loop van een jaar binnenkomt en uitgaat. Net zoals een huishouden of een bedrijf zou doen om een beeld te krijgen van zijn financiën. Als de inkomsten hoger liggen dan de uitgaven maken we winst. Als de uitgaven hoger zijn dan de inkomsten lijden we verlies.
Daarbij mogen we niet uit het oog verliezen dat de activiteiten van een centrale bank heel anders zijn dan, bijvoorbeeld, een bakker die inkomsten haalt uit het verkopen van brood en die uitgaven doet voor meel of energie. Centrale banken opereren voornamelijk via de banksector.
Waar haalt het Eurosysteem inkomsten vandaan?
De eurobankbiljetten in uw portemonnee zijn veel meer waard dan het kost om de biljetten te produceren. Commerciële banken verdelen deze eurobankbiljetten via hun kantoren en geldautomaten. Daarvoor moeten ze de biljetten eerst van het Eurosysteem ‘kopen’ door financiële activa (bezittingen) over te dragen. Deze activa zijn een bron van inkomsten – deskundigen noemen dit ‘seigniorage’.
Wat is seigniorage?Een andere bron van inkomsten voor de centrale bank is de rente die commerciële banken betalen wanneer ze geld van ons lenen.
Met de ECB en de nationale centrale banken hebben we ook veel financiële activa gekocht, zoals overheidsobligaties. Dat hebben we gedaan om de economie te ondersteunen toen de rente zeer laag of zelfs nul was. Ons doel was te voorkomen dat de inflatie te lang te laag zou blijven. De activa die we kochten kunnen een bron van inkomsten zijn.
Ten slotte houden centrale banken vreemde valuta’s aan en doen ze ook andere beleggingen. Ook die genereren allemaal inkomsten.
Wat zijn de uitgaven van het Eurosysteem?
Wanneer commerciële banken deposito’s aanhouden bij het Eurosysteem, moeten we hen rente betalen. Voor ons is dit dus een uitgave. Deze kosten kunnen stijgen, bijvoorbeeld als we de rente verhogen in het kader van ons monetair beleid.
Waarom liggen de uitgaven nu hoger dan de inkomsten?
Om de hoge inflatie te beteugelen, hebben we onze rentetarieven in korte tijd sterk verhoogd. Dit heeft geleid tot stijgende rentes op de financiële markten, wat krediet in de hele economie duurder maakt. Een hogere rente maakt lenen minder aantrekkelijk en sparen interessanter. Dit drukt de bestedingen, koelt de economie af en doet de inflatie dalen, wat we uiteindelijk willen bereiken.
Een neveneffect daarvan is dat ook de rente die we met de centrale banken van het Eurosysteem aan de banken betalen voor hun deposito’s aanzienlijk en snel is toegenomen. Maar de inkomsten op de activa die we aanhouden zijn niet even sterk gestegen.
Veel van deze activa – met name overheidsobligaties – brengen immers niet veel rente op, omdat we ze hebben gekocht toen de rente laag was. Ze hebben vaak ook een lange looptijd. Als de centrale banken van het Eurosysteem bijvoorbeeld een overheidsobligatie met een looptijd van tien jaar aanhouden, dan duurt het tien jaar voordat het volledige bedrag van de obligatie wordt terugbetaald.
Toen we die obligaties kochten, was dat juist om de inflatie omhoog te brengen naar onze doelstelling van 2%. De reden hiervoor is dat de inflatie destijds te laag was. Dat we deze activa toen voor die prijzen hebben gekocht, heeft geholpen de rentes op de financiële markten te verlagen.
Hoe werkt het programma van de ECB voor de aankoop van activa?Maar dat heeft er ook voor gezorgd dat de risico’s in verband met toekomstige renteveranderingen zijn verschoven van de financiële markten naar de centrale bank.
Dat risico begint werkelijkheid te worden nu centrale banken over de hele wereld de rentetarieven verhogen om de inflatie te bestrijden. Het gevolg daarvan is dat het Eurosysteem zijn uitgaven sneller ziet stijgen dan zijn inkomsten. Dat betekent dat de winst daalt en zelfs kan omslaan in verlies.
Wat gebeurt er als het Eurosysteem verlies maakt?
Als we verlies boeken, kunnen we proberen dit te dekken door eerst de winsten van voorgaande jaren aan te spreken. De ECB en andere centrale banken van het eurogebied hebben jarenlang aanzienlijke winsten geboekt, ongeveer € 300 miljard tussen 2012 en 2021.
Deze winsten waren grotendeels te danken aan het in die jaren gevoerde monetaire beleid. We hebben veel activa gekocht en de rente was negatief, wat betekent dat banken een vergoeding betaalden om hun deposito’s bij ons aan te houden.
Een deel van deze winsten hebben we gebruikt om financiële buffers op te bouwen, zoals algemene voorzieningen en reserves. Daarnaast creëren we financiële buffers wanneer we geregeld een deel van onze activa herwaarderen. Deze buffers kunnen we nu gebruiken.
Bij de ECB kunnen de nationale centrale banken van de eurolanden, als onze algemene risicovoorziening niet toereikend is, het resterende verlies dekken met hun eigen inkomsten uit monetairbeleidstransacties. Een andere mogelijkheid is dat het verlies wordt opgenomen in de jaarrekening van de ECB en gedekt wordt door eventuele in de toekomst te ontvangen inkomsten.
Meer informatie over winst- en verliesdelingsprocedures vindt u in deze Occasional Paper.
Maakt het uit of de ECB verlies maakt?
Het is belangrijk om te onthouden dat centrale banken geen gewone bedrijven zijn. Ze kunnen geld verliezen en toch goed blijven werken. Niettemin moeten nationale centrale banken volgens het beginsel van financiële onafhankelijkheid voldoende gekapitaliseerd zijn.
We verwachten dat de verliezen na verloop van tijd zullen afnemen doordat de inkomsten van de centrale banken van het Eurosysteem op hun obligaties en andere activa, en op de leningen die ze aan commerciële banken verstrekken, ook zullen stijgen.
Uiteindelijk zou het Eurosysteem, nu de rente weer positief is, op middellange termijn weer winst moeten maken.
Wat gebeurt er als we winst maken?
Als we winst boeken, kunnen we een deel van het geld als algemene voorzieningen en reserves opzijzetten om ons te beschermen tegen mogelijke toekomstige verliezen. Een eventueel resterende winst wordt vervolgens gedeeld door de nationale centrale banken van het eurogebied, die de aandeelhouders van de ECB zijn.
De nationale centrale banken kunnen ook een deel van dit geld opzijzetten, maar de rest van de winst gaat gewoonlijk naar de overheid van het desbetreffende land en draagt bij aan de begroting. Dit komt de burgers van het eurogebied ten goede.