Interview met De Volkskrant

Interview met Frank Elderson, Lid van de Directie van de ECB en vice-voorzitter van de Toezichtsraad van de ECB, door Jonathan Witteman d.d. 29 januari 2024

3 februari 2024

Inleiding van de krant met een aantal citaten uit en parafraseringen van een speech van September 2023 en november 2023, plus citaten uit het interview zelf, eindigend met een paragraaf waarin gerefereerd wordt aan de sancties die de ECB kan opleggen en de deskundigheids- en betrouwbaarheidseisen die gesteld worden aan bankiers.

Dat zijn dreigende woorden voor een toezichthouder belast met het toetsen van bankiers. Wat als de ECB een bankier op klimaatgebied te licht bevindt?

Kijk, wij hebben natuurlijk het privilege dat we bij alle banken in de keuken kunnen kijken. En we merken dat er op klimaatgebied al veel goed gaat bij de banken, al is er momenteel nog niet een die aan al onze verwachtingen voldoet. Maar ik zie ook geen enkele bank die klimaatrisico’s volstrekt negeert. Mocht dit in de toekomst wel het geval zijn, dan komt er een moment dat je de vraag moet stellen of degenen die daar aan het stuur zitten nog wel geschikt zijn voor hun taak.

Hoe brengen banken de economie in gevaar door klimaatverandering te onderschatten?

Bijvoorbeeld door kredietrisico’s. Als banken geld uitlenen in de landbouw, terwijl door klimaatverandering de opbrengsten afnemen, dan neemt het risico toe dat die leningen niet worden terugbetaald. Of denk aan hypotheken: als banken huizen financieren op plekken waar steeds meer overstromingen plaatsvinden, neemt het kredietrisico ook toe.

Er is ook een transitierisico, oftewel de politiek kan regels stellen om klimaatverandering tegen te gaan. In Nederland mag je bijvoorbeeld alleen nog kantoorgebouwen verhuren met minstens energielabel C. Stel dat een bank geld heeft geleend aan een bedrijf met kantoren zonder een goed energielabel. Dan verhoogt dit opnieuw je kredietrisico. Of wat als er op zeker moment geen dieselauto’s meer mogen rijden in Amsterdam? Als bedrijven daar niet tijdig op inspelen, zijn ook hun geldschieters kwetsbaar.

En dan is er nog de juridische kant, weet Elderson. Zo wordt ING voor de rechter gedaagd door Milieudefensie, omdat de bank zich met zijn miljardenleningen aan vervuilende bedrijven medeplichtig zou maken aan de klimaatcrisis. Met die leningen stoot ING indirect evenveel broeikasgassen uit als alle 10 miljoen Zweden bij elkaar, aldus de milieuorganisatie. Elderson: ‘We wijzen banken er al sinds jaren op dat het cruciaal is dat ze ook die juridische risico’s goed in kaart brengen en beheersen.

Klimaatverandering raakt ook aan prijsstabiliteit, zegt u. Hoe precies?

Neem de zomer van 2022. Door de historische hitte vielen de oogsten tegen. ECB onderzoek laat zien dat de inflatie van de voedselprijzen als gevolg daarvan de twaalf maanden erna 0,8 procentpunt hoger was. Of denk aan het droogvallen van de Rijn toen, wat tot een meetbare afname van het Duitse bbp heeft geleid. Of aan de overstromingen in Slovenië in augustus, waarvan de schade aan de Sloveense economie op 5 procent van het bbp wordt geschat.

Maar kijk ook naar de energietransitie, die leidt tot een grote vraag naar metalen om bijvoorbeeld batterijen te maken, wat prijsstijgingen van allerlei grondstoffen tot gevolg kan hebben. Dit raakt allemaal aan de prijsstabiliteit, en is dus relevant voor de ECB.

Niet iedereen denkt er zo over. Kan de ECB klimaatbeleid niet beter overlaten aan verkozen politici, vragen critici zich af.

Volstrekt mee eens. En dat doen wij dus ook – wij laten het klimaatbeleid over aan politici. Maar wij kijken natuurlijk wel uit het raam, en zien wat voor klimaatwetgeving politici maken en nemen de consequenties van die regels mee in de uitoefening van onze taken.

Vergeet niet dat er naast ons primaire doel – prijsstabiliteit – nog een tweede doel is dat wij volgens de Europese verdragen moéten nastreven zolang dit geen afbreuk doet aan de prijsstabiliteit: het ondersteunen van het economische beleid in de Europese Unie. Dit geldt dus ook voor de Europese klimaatplannen waar gekozen politici de laatste jaren toe hebben besloten.

In die verdragen staan ook allerlei andere zaken waarvoor de ECB zich hard moet maken, zoals vrede, eerlijke handel, gelijkheid tussen vrouwen en mannen, of armoede uitbannen. Daar hoor je de ECB veel minder over.

Die vraag hebben wij onszelf natuurlijk ook gesteld: wie zijn wij om te kiezen tussen al deze doelstellingen? Dat doen we daarom ook niet. Want we zien dat klimaatbeleid hoge prioriteit heeft in Brussel en in EU-landen, inclusief in het economische beleid. Er is het Verdrag van Parijs, er is een Europese Klimaatwet, er is een Europese Green Deal. Terwijl sommige andere doelstellingen waaraan je refereert weliswaar zeer lovenswaardig zijn, maar politiek gezien minder prioriteit krijgen. Dan is het niet gek dat de ECB zich hard maakt voor die doelen waaraan wetgevers zelf prioriteit geven, en waarvoor ze duidelijke doelstellingen en deadlines vastleggen..

De voorbije jaren was de inflatie dikwijls veel hoger dan de beoogde 2 procent. Hoe logisch is het dan om extra hooi op je vork te nemen?

Ik denk dat het een schijntegenstelling is dat we zouden moeten kiezen tussen prijsstabiliteit of klimaatrisico’s. Hoe kunnen wij negeren dat overstromingen schade aanrichten in Slovenië ter waarde van 5 procent van het nationale inkomen? Hoe kunnen wij voedselprijsstijgingen negeren, terwijl we weten dat de temperaturen komende decennia verder zullen stijgen? Zelfs als het klimaat ons geen zier kon schelen, zouden we falen in ons mandaat door onze kop hiervoor in het zand te steken. En zoals we de afgelopen bijna twee jaar hebben laten zien en vorige week nog hebben bevestigd: we zijn vastbesloten die inflatie terug te brengen naar onze doelstelling van 2% en zijn daarbij duidelijk op de goede weg.

Toch zegt Federal Reserve-baas Jerome Powell: schoenmaker, blijf bij je leest.

Helemaal mee eens. Maar het monetaire beleid moet dan wel geschoeid zijn op dit inzicht: dat we het financiële systeem niet meer kunnen begrijpen wanneer we blind zijn voor de klimaat- en natuurcrises en de transitieplannen van regeringen. Die willen naar een economie die net zero is in 2050, dus waarin we per saldo geen broeikasgassen meer toevoegen aan de atmosfeer. We volgen al decennialang nauwlettend de oliemarkten, omdat energieprijzen zeer relevant zijn voor ons monetair beleid. En nu zien we dat de wereld zijn hele energiehuishouding aan het verduurzamen is. Zou het dan werkelijk buiten ons mandaat vallen deze ontwikkeling ten diepste te willen begrijpen en naar die inzichten te handelen?

Powell houdt zich dus bij de verkeerde leest?

Ik kan me volstrekt in zijn uitspraak vinden, mits je ‘leest’ zo definieert, dat je alles wat relevant is voor de prijsstabiliteit meeweegt. Er is geen enkele manier waarop je ons mandaat kunt lezen zonder die conclusie te trekken.