Co to jest nadpłynność?
28 grudnia 2017 (ostatnia aktualizacja 31 października 2023)
Niektóre narzędzia polityki pieniężnej wiążą się z wprowadzaniem pieniędzy do systemu bankowego. W rezultacie dostępnych pieniędzy może być więcej, niż banki potrzebują. Te pieniądze nazywamy nadpłynnością. Przyjrzyjmy się bliżej temu, co to oznacza i z czego wynika nadpłynność.
Na początek – co to jest płynność i skąd się bierze?
Płynność to pieniądze w posiadaniu banków komercyjnych. Część z niej jest przechowywana w formie gotówki w bankowych skarbcach, ale płynność to głównie pieniądze na rachunkach w banku centralnym. Te płynne zasoby utrzymywane przez banki komercyjne w banku centralnym nazywa się często rezerwami banku centralnego.
Bank centralny zasila w płynność głównie za pomocą operacji polityki pieniężnej. W EBC są to operacje refinansujące i skup aktywów.
Do czego wykorzystywana jest płynność?
Banki wykorzystują płynność do wywiązywania się z krótkookresowych zobowiązań takich jak płatności i wypłaty dokonywane przez klientów. Dzięki niej mogą też spełnić wymogi w zakresie rezerwy obowiązkowej określone przez banki centralne.
Dla banków centralnych zasilanie w płynność – ze szczególnym uwzględnieniem jego skali i kosztu – jest istotnym sposobem oddziaływania na warunki panujące na rynkach finansowych i przenoszenia impulsów polityki pieniężnej.
Gdy dostępnej płynności jest mniej lub jest ona droższa, ma to wpływ na decyzje banków co do skali i warunków udzielania i zaciągania kredytów. Eksperci nazywają to zacieśnieniem warunków finansowania.
A w sytuacji zacieśnionych warunków finansowania i wyższych stóp procentowych konsumenci i przedsiębiorcy bardziej niechętnie zaciągają kredyty, przez co mniej konsumują i inwestują. W efekcie gospodarka się schładza, a inflacja spada.
Może także nastąpić odwrotna sytuacja. Gdy banki mają większy dostęp do płynności w niższej cenie, konsumenci i przedsiębiorcy chętniej zaciągają kredyty. Takie poluzowanie warunków finansowania pobudza banki do udzielania kredytów i ożywia gospodarkę.
Czym w takim razie jest nadpłynność?
Nadpłynność to pieniądze, które pozostają w systemie bankowym po spełnieniu przez banki komercyjne wymogów w zakresie rezerwy obowiązkowej. Banki muszą utrzymywać rezerwę obowiązkową na pokrycie pewnych zobowiązań, głównie depozytów klientów. Przechowują te środki na rachunku bieżącym w krajowym banku centralnym.
Powstała w ten sposób nadpłynność przepływa w obrębie systemu bankowego, gdy banki dokonują między sobą transakcji.
Dlaczego w systemie bankowym występuje nadpłynność?
Punktem zwrotnym był kryzys finansowy z 2008. Przed kryzysem EBC szacował, ile płynności potrzebuje cały system bankowy strefy euro, a następnie udostępniał bankom odpowiednią kwotę pieniędzy. Odbywało się to w formie kredytów oferowanych w ramach regularnych operacji refinansujących. Banki ubiegały się o te kredyty w przetargach. Bank, któremu udało się uzyskać kredyt, mógł wykorzystać go do zaspokojenia swoich potrzeb lub pożyczyć te pieniądze innym bankom w ramach tzw. pożyczek międzybankowych.
Jednak po upadku Lehman Brothers banki coraz mniej sobie ufały. I właściwie przestały sobie pożyczać pieniądze. W takiej atmosferze nieufności zwracały się do banku centralnego jako jedynego wiarygodnego źródła płynności, przy czym rywalizowały w przetargach bardziej agresywnie i podbijały oprocentowanie kredytów. EBC wprowadził więc wtedy tzw. pełny przydział środków po stałej stopie procentowej, w ramach którego dostarczał bankom tyle płynności, ile potrzebowały. Oczywiście banki w zamian musiały złożyć wystarczające zabezpieczenie jako gwarancję w odniesieniu do wnioskowanej kwoty.
W nowym systemie banki uważały, że lepiej będzie, jak pożyczą trochę więcej, niż potrzebują. Coraz więcej banków zaczęło na wszelki wypadek gromadzić zapasy płynności. I w konsekwencji cały system bankowy chciał więcej płynności, niż potrzebował do wypełnienia krótkookresowych zobowiązań i wymogów w zakresie rezerwy obowiązkowej. Tak powstała nadpłynność w systemie bankowym.
Banki komercyjne mogą deponować nadpłynność w banku centralnym na rachunku bieżącym lub w formie depozytu na koniec dnia. Stopa depozytowa należy do trzech podstawowych stóp procentowych EBC, a jej wysokość ustala Rada Prezesów. Oprocentowanie sald rachunków bieżących wynosi zero.
A jak to wygląda teraz?
Nadal obowiązuje system pełnego przydziału po stałej stopie procentowej, w ramach którego banki mogą uzyskać tyle płynności, ile potrzebują.
Przez pewien czas poziom nadpłynności w systemie bankowym dalej wzrastał, co było spowodowane skupem aktywów przez EBC i jego ukierunkowanymi dłuższymi operacjami refinansującymi.
Programy skupu umożliwiły większe poluzowanie polityki pieniężnej, w okresie gdy dalsza obniżka stóp procentowych nie była już możliwa. Ale od listopada 2022 nadpłynności jest coraz mniej. Wynika to głównie ze stopniowej spłaty kredytów zaciągniętych przez banki w ramach ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących. Poza tym od marca 2023 Eurosystem zmniejsza portfele papierów wartościowych na potrzeby polityki pieniężnej w swoim posiadaniu.