Συνοπτική παρουσίαση

Η αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ παρέμεινε απροσδόκητα υποτονική το δ΄ τρίμηνο του 2018 και οι πρόσφατοι δείκτες υποδηλώνουν σημαντικά ασθενέστερη από ό,τι αναμενόταν δραστηριότητα και το α΄ εξάμηνο του 2019. Αν και κάποιοι πρόσκαιροι παράγοντες πιθανόν να συνέβαλαν στην επιβράδυνση της δραστηριότητας στα τέλη του 2018, η επιδείνωση των δεικτών οικονομικού κλίματος σε ευρύ σύνολο χωρών και τομέων τους τελευταίους μήνες υποδηλώνει ότι επικρατούν πιο επίμονοι αντίξοοι παράγοντες και ότι η υποκείμενη κυκλική δυναμική είναι κάπως ασθενέστερη από ό,τι είχε εκτιμηθεί προηγουμένως. Πιο βραχυπρόθεσμα, ένας συνδυασμός παγκόσμιων αβεβαιοτήτων (όπως απειλές κλιμάκωσης των μέτρων προστατευτισμού και η πιθανότητα άτακτου Brexit) καθώς και αντίξοοι εγχώριοι παράγοντες σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ είναι πιθανόν να συνεχίσουν να επηρεάζουν αρνητικά τη δραστηριότητα στη ζώνη του ευρώ. Στη συνέχεια, σύμφωνα με την υπόθεση του βασικού σεναρίου, αυτές οι εγχώριες και παγκόσμιες δυσμενείς επιδράσεις θα εξασθενήσουν σταδιακά και εξακολουθούν να υφίστανται οι θεμελιώδεις παράγοντες που στηρίζουν την επέκταση της οικονομίας της ζώνης του ευρώ. Αυτοί οι παράγοντες περιλαμβάνουν, κυρίως, την πολύ διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής, την άνοδο των μισθών, την ανάκαμψη της εξωτερικής ζήτησης και κάποια δημοσιονομική χαλάρωση. Καθώς αυτοί οι ευνοϊκοί παράγοντες αναμένεται σταδιακά να κυριαρχήσουν, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ αναμένεται, βάσει των προβολών, να επιταχυνθεί από 1,1% το 2019 σε 1,6% το 2020 και σε 1,5% το 2021. Σε σύγκριση με τις προβολές του Δεκεμβρίου 2018, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ για το 2019 έχει αναθεωρηθεί προς τα κάτω κατά 0,6 της ποσοστιαίας μονάδας. Ο πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) αναμένεται να συνεχίσει να υποχωρεί στη διάρκεια του 2019 και να αυξηθεί κατά το υπόλοιπο του χρονικού ορίζοντα προβολής, φθάνοντας το 1,6% το 2021. Η υποχώρηση του πληθωρισμού (βάσει του ΕνΔΤΚ) το 2019 αποδίδεται σε απότομη μείωση του πληθωρισμού της ενέργειας (βάσει του ΕνΔΤΚ), που αντανακλά την πρόσφατη πτώση των τιμών του πετρελαίου. Ο πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς την ενέργεια και τα είδη διατροφής αναμένεται, σύμφωνα με τις προβολές, να επιταχυνθεί σταδιακά στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής, αντανακλώντας τη συνεχιζόμενη αλλά πιο συγκρατημένη ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας και την αυξανόμενη στενότητα στις αγορές εργασίας. Σε σύγκριση με τις προβολές του Δεκεμβρίου 2018, ο πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) έχει αναθεωρηθεί προς τα κάτω για όλη τη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής, αντανακλώντας κυρίως τα χαμηλότερα πρόσφατα καταγραφόμενα στοιχεία, τις ασθενέστερες προοπτικές για την οικονομική ανάπτυξη και την προς τα κάτω αναθεώρηση των υποθέσεων για τις τιμές του πετρελαίου.^[1]

1 Πραγματική οικονομία

Ο ρυθμός ανάπτυξης εξασθένησε αισθητά το β΄ εξάμηνο του 2018 και σημείωσε αυξημένη απόκλιση μεταξύ των μεγαλύτερων χωρών της ζώνης του ευρώ (βλ. Διάγραμμα 1). Η επιβράδυνση της αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ, από τριμηνιαίους ρυθμούς 0,4% το α΄ εξάμηνο του 2018 σε 0,2% το β΄ εξάμηνο, σχετίζεται εν μέρει με ειδικούς παράγοντες που επηρέασαν τη δραστηριότητα. Μεταξύ των μεγαλύτερων χωρών της ζώνης του ευρώ, αυτό συνέβη ιδίως στη Γερμανία και την Ιταλία, όπου καταγράφηκαν σημαντικές πτώσεις των ρυθμών αύξησης του ΑΕΠ (από τριμηνιαίους ρυθμούς 0,4% το α΄ εξάμηνο του 2018 σε μηδενική ανάπτυξη το β΄ εξάμηνο του ίδιου έτους στη Γερμανία και από 0,2% σε αρνητικούς ρυθμούς για τις ίδιες περιόδους στην Ιταλία). Στη Γερμανία, η απότομη επιβράδυνση το β΄ εξάμηνο του 2018 σχετιζόταν εν μέρει με δυσλειτουργίες στην αυτοκινητοβιομηχανία, οι οποίες αποδείχθηκαν πιο επίμονες από ό,τι αναμενόταν, αλλά αντανακλούσε και μια ευρύτερη εξασθένηση στους διάφορους τομείς. Στην Ιταλία, η αβεβαιότητα στις χρηματοπιστωτικές αγορές και η επιδείνωση της επιχειρηματικής εμπιστοσύνης άσκησαν ολοένα μεγαλύτερη αρνητική επίδραση στην οικονομική δραστηριότητα. Η αύξηση του ΑΕΠ από τρίμηνο σε τρίμηνο στη Γαλλία και την Ισπανία το β΄ εξάμηνο του 2018 ήταν ελαφρώς ταχύτερη από ό,τι το α΄ εξάμηνο του ίδιου έτους.

Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι πρόσφατοι δείκτες οικονομικού κλίματος έχουν γενικά επιδεινωθεί, αντανακλώντας εγχώριες και παγκόσμιες αβεβαιότητες, καθώς και το γεγονός ότι η υποκείμενη κυκλική δυναμική εξασθένησε νωρίτερα από ό,τι αναμενόταν. Ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος (Economic Sentiment Indicator - ESI) που καταρτίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συνέχισε να υποχωρεί τους τελευταίους μήνες σε ευρύ σύνολο χωρών της ζώνης του ευρώ και τομέων. Οι δείκτες εμπιστοσύνης της βιομηχανίας, των υπηρεσιών και των καταναλωτών που περιλαμβάνονται στον ESI, αν και εξακολουθούν να υπερβαίνουν τους ιστορικούς μέσους όρους, υποχώρησαν σε επίπεδα που είχαν να παρατηρηθούν από τα τέλη του 2016. Οι Δείκτες Υπευθύνων Προμηθειών εξακολούθησαν και αυτοί να υποχωρούν τους τελευταίους μήνες, καθώς επιδεινώθηκε η αξιολόγηση των νέων παραγγελιών εξαγωγών και των αποθεμάτων. Οι ευρείας βάσης καθοδικές εκπλήξεις όσον αφορά τους οικονομικούς δείκτες μπορεί να αντανακλούν μια ισχυρότερη από ό,τι αναμενόταν επίδραση των παγκόσμιων αβεβαιοτήτων –που συνδέονται ιδίως με τις παγκόσμιες εμπορικές διαμάχες και το Brexit– καθώς και τον αντίκτυπο των προαναφερόμενων αβεβαιοτήτων στην Ιταλία και πιθανές δυσμενείς επιδράσεις των διαδηλώσεων στη Γαλλία. Μπορεί επίσης να υποδηλώνουν ότι η υποκείμενη κυκλική δυναμική εξασθένησε νωρίτερα από ό,τι αναμενόταν προηγουμένως, αναγνωρίζοντας τη σταδιακή ωρίμανση της κυκλικής θέσης της οικονομίας της ζώνης του ευρώ. Αυτοί οι παράγοντες αντανακλώνται στις προς τα κάτω αναθεωρήσεις του ρυθμού αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ για τα επόμενα τρίμηνα.

Μεσοπρόθεσμα, σύμφωνα με την υπόθεση του βασικού σεναρίου, θα εξαλειφθούν σταδιακά οι παγκόσμιες και εγχώριες δυσμενείς επιδράσεις, επιτρέποντας στους θεμελιώδεις παράγοντες που στηρίζουν τη μεγέθυνση της ζώνης του ευρώ να ισχυροποιηθούν εκ νέου (βλ. Πίνακα 1). Πιο συγκεκριμένα, το βασικό σενάριο δεν περιλαμβάνει υπόθεση περί μη συντεταγμένης αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το τρέχον επίπεδο αβεβαιότητας όσον αφορά το παγκόσμιο εμπόριο και τις εγχώριες πολιτικές σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ θα εξομαλυνθεί σταδιακά. Οι φθίνουσες αυτές αρνητικές επιδράσεις θα δώσουν τη θέση τους σε διάφορους ευνοϊκούς θεμελιώδεις παράγοντες. Η κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ αναμένεται να παραμείνει πολύ διευκολυντική και να συνεχίσει να μεταδίδεται στην οικονομία. Οι χορηγήσεις προς τον ιδιωτικό τομέα αναμένεται να παραμείνουν ανθεκτικές, ωθούμενες από τα χαμηλά επιτόκια και τους ευνοϊκούς όρους χορήγησης τραπεζικών δανείων τόσο για τα νοικοκυριά όσο και για τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις. Η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης και των επενδύσεων σε κατοικίες αναμένεται επίσης να ωφεληθεί από τη μεγαλύτερη αύξηση των μισθών και την αυξανόμενη καθαρή περιουσιακή θέση, καθώς και από τη μείωση της ανεργίας. Ταυτόχρονα, οι επιχειρηματικές επενδύσεις θα συνεχίσουν να επεκτείνονται υπό συνθήκες αυξανόμενων κερδών, υψηλού βαθμού χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού και πιθανών επενδύσεων εξοικονόμησης εργασίας στο πλαίσιο αυξανόμενων ελλείψεων εργατικού δυναμικού. Οι εξαγωγές της ζώνης του ευρώ αναμένεται να ωφεληθούν από την προβλεπόμενη ανάκαμψη της εξωτερικής ζήτησης αγαθών και υπηρεσιών της ζώνης του ευρώ και από κάποια βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Τέλος, η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής, η οποία ήταν σε γενικές γραμμές ουδέτερη το 2018, αναμένεται να χαλαρώσει στην πλήρη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής (βλ. Ενότητα 3).

Ωστόσο, η εξασθένηση ορισμένων ευνοϊκών παραγόντων θα περιορίσει την ανάκαμψη του ρυθμού οικονομικής ανάπτυξης κατά το δεύτερο μέρος του χρονικού ορίζοντα προβολής. Οι τεχνικές υποθέσεις υποδηλώνουν ότι οι συνθήκες χρηματοδότησης θα γίνουν σταδιακά λιγότερο ευνοϊκές, αν και θα συνεχίσουν να στηρίζουν την ανάπτυξη. Επιπλέον, η απασχόληση, έπειτα από αρκετά έτη ισχυρής αύξησης, αναμένεται να αυξηθεί με κάπως χαμηλότερο ρυθμό μεσοπρόθεσμα, αντανακλώντας κυρίως τις ολοένα πιο δεσμευτικές ελλείψεις στην προσφορά εργασίας σε ορισμένες χώρες.

Το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα αναμένεται να διατηρήσει την ισχυρή δυναμική του το 2019 και το 2020 και εν συνεχεία να εξασθενήσει το 2021. Αυτό αντανακλά αντισταθμιστικές εξελίξεις στον ρυθμό αύξησης του ονομαστικού διαθέσιμου εισοδήματος και στον πληθωρισμό των τιμών καταναλωτή το 2019 και το 2020, ενώ το 2021 τόσο ο υποτονικότερος ρυθμός αύξησης του ονομαστικού εισοδήματος όσο και ο ελαφρώς υψηλότερος πληθωρισμός επηρεάζουν αρνητικά την αύξηση του πραγματικού εισοδήματος. Η συμβολή των ακαθάριστων μισθών και ημερομισθίων στην αύξηση του ονομαστικού διαθέσιμου εισοδήματος αναμένεται, βάσει των προβολών, να μειωθεί κάπως το 2019 (λόγω της επίδρασης της ασθενέστερης αύξησης της απασχόλησης) και στη συνέχεια να παραμείνει αμετάβλητη σε γενικές γραμμές (καθώς η αναμενόμενη επιτάχυνση της ανόδου των ονομαστικών μισθών θα αντισταθμίζει την περαιτέρω επιβράδυνση της ανόδου της απασχόλησης). Το εισόδημα από άλλες πηγές εκτός της εργασίας μειώθηκε το β΄ εξάμηνο του 2018 και, σύμφωνα με τις προβολές, αναμένεται να ανακάμψει σταδιακά στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής, συμβαδίζοντας σε γενικές γραμμές με τα κέρδη. Η συμβολή των καθαρών δημοσιονομικών μεταβιβάσεων αναμένεται να γίνει θετική το 2019, για πρώτη φορά μετά το 2010, αντανακλώντας έναν συνδυασμό περικοπών της άμεσης φορολογίας και αυξανόμενων μεταβιβάσεων προς τα νοικοκυριά, ενώ το 2020 και το 2021 αναμένεται να γίνει σε γενικές γραμμές ουδέτερη.

Η ιδιωτική κατανάλωση αναμένεται, βάσει των προβολών, να ανακάμψει βραχυπρόθεσμα, αλλά οι αβεβαιότητες σε ορισμένες χώρες πιθανόν να επηρεάσουν αρνητικά τη δυναμική της. Η ιδιωτική κατανάλωση επιβραδύνθηκε στη διάρκεια του 2018. Όσον αφορά το μέλλον, η εμπιστοσύνη των καταναλωτών, η οποία παραμένει σχετικά ευνοϊκή, οι αναμενόμενες περαιτέρω βελτιώσεις των συνθηκών στην αγορά εργασίας και οι αυξανόμενοι πραγματικοί μισθοί ανά απασχολούμενο υποδηλώνουν ισχυρότερη άνοδο της κατανάλωσης τα προσεχή τρίμηνα, ενισχυόμενη επιπλέον από τη θετική επίδραση της δημοσιονομικής χαλάρωσης σε ορισμένες χώρες. Ταυτόχρονα, διατυπώνεται η υπόθεση ότι η επίμονη δυσμενής επίδραση των εγχώριων αβεβαιοτήτων σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ θα επηρεάσει αρνητικά την ιδιωτική κατανάλωση τα προσεχή τρίμηνα.

Η άνοδος της ιδιωτικής κατανάλωσης αναμένεται να στηριχθεί μεσοπρόθεσμα από τις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης και την αυξανόμενη καθαρή περιουσιακή θέση. Τα τραπεζικά επιτόκια χορηγήσεων αναμένεται, βάσει των προβολών, να αυξηθούν συγκρατημένα στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής. Ωστόσο, ο αντίκτυπος της αύξησης των τραπεζικών επιτοκίων χορηγήσεων στις ακαθάριστες δαπάνες για τόκους αναμένεται να είναι περιορισμένος λόγω της μεγάλης διάρκειας του χρέους των νοικοκυριών και του σχετικά χαμηλού μεριδίου του χρέους μεταβλητού επιτοκίου στον ισολογισμό των νοικοκυριών. Έτσι, παρά την αύξηση των επιτοκίων χορηγήσεων, οι ακαθάριστες δαπάνες για τόκους αναμένεται να παραμείνουν σε χαμηλά επίπεδα και επομένως να συνεχίσουν να στηρίζουν την ιδιωτική κατανάλωση. Επιπροσθέτως, η καθαρή περιουσιακή θέση αναμένεται, βάσει των προβολών, να αυξηθεί κατά περίπου 2,5% σε πραγματικούς όρους κάθε έτος κατά την περίοδο 2019-21, ωθούμενη από τις συνεχιζόμενες ισχυρές υπεραξίες επί ακινήτων, στις οποίες αποδίδεται πάνω από το 50% της προβλεπόμενης αύξησης. Η άνοδος της πραγματικής καθαρής περιουσιακής θέσης εκτιμάται ότι θα στηρίξει την κατανάλωση, αν και η ακαθάριστη δανειακή επιβάρυνση των νοικοκυριών παραμένει στα επίπεδα τα οποία επικρατούσαν πριν από την έναρξη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης.

Η επέκταση των επενδύσεων σε κατοικίες αναμένεται να συνεχιστεί, αν και με πιο συγκρατημένο ρυθμό. Η εμπιστοσύνη των επιχειρήσεων του κατασκευαστικού τομέα και ο αυξανόμενος αριθμός των οικοδομικών αδειών που έχουν εκδοθεί υποδηλώνουν συνεχιζόμενη επέκταση των επενδύσεων σε κατοικίες τα επόμενα τρίμηνα. Ωστόσο, ο ρυθμός αυτής της επέκτασης αναμένεται να επιβραδυνθεί. Την εξασθένηση αυτή υποδηλώνουν επίσης έρευνες που έδειξαν πρόσφατη μείωση του ποσοστού των νοικοκυριών που προγραμματίζουν να ξεκινήσουν επισκευαστικές εργασίες το επόμενο έτος. Αυτή η συγκρατημένη εξέλιξη μπορεί να εκδηλωθεί εν μέρει λόγω του ότι οι συνθήκες χρηματοδότησης αναμένεται να γίνουν ελαφρώς πιο περιοριστικές, αλλά και ως αποτέλεσμα των ολοένα πιο δεσμευτικών περιορισμών όσον αφορά το παραγωγικό δυναμικό στον κατασκευαστικό τομέα και των δυσμενών δημογραφικών τάσεων σε ορισμένες χώρες.

Οι επιχειρηματικές επενδύσεις αναμένεται να συνεχίσουν να ανακάμπτουν στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής, αν και με μάλλον χαμηλό ρυθμό. Οι επιχειρηματικές επενδύσεις εκτιμάται ότι έχουν χάσει ένα μέρος της δυναμικής τους το β΄ εξάμηνο του 2018. Όσον αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, οι επιχειρηματικές επενδύσεις αναμένεται να παραμείνουν μάλλον υποτονικές το 2019, καθώς οι επίμονες ανησυχίες για τις παγκόσμιες εμπορικές πολιτικές, το ενδεχόμενο Brexit χωρίς συμφωνία και μια «ανώμαλη προσγείωση» της κινεζικής οικονομίας φαίνεται ότι ασκούν ολοένα μεγαλύτερη αρνητική επίδραση στην επιχειρηματική εμπιστοσύνη στις διάφορες χώρες. Ωστόσο, γενικά, διάφοροι ευνοϊκοί θεμελιώδεις παράγοντες αναμένεται να συνεχίσουν να στηρίζουν τις επιχειρηματικές επενδύσεις στη ζώνη του ευρώ: ο βαθμός χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού στον μεταποιητικό τομέα συνεχίζει να βρίσκεται πάνω από τον μακροχρόνιο μέσο όρο του και ένα μεγάλο ποσοστό μεταποιητικών επιχειρήσεων αναφέρουν την έλλειψη εξοπλισμού ως παράγοντα που περιορίζει την παραγωγή, οι συνθήκες χρηματοδότησης αναμένεται να παραμείνουν υποστηρικτικές, αν και σταδιακά θα γίνονται πιο περιοριστικές στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής, τα κέρδη αναμένεται να αυξηθούν, ενισχύοντας τα ήδη υψηλά ρευστά διαθέσιμα που έχουν συσσωρεύσει οι επιχειρήσεις τα τελευταία έτη, και οι επιχειρήσεις μπορεί να αυξήσουν τις επενδύσεις τους ως μέσο αντιστάθμισης των περιορισμών από την πλευρά της προσφοράς του εργατικού δυναμικού.

Οι εξαγωγές προς χώρες εκτός της ζώνης του ευρώ αναμένεται, βάσει των προβολών, να αυξηθούν με ελαφρώς ταχύτερο ρυθμό από ό,τι η εξωτερική ζήτηση σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα και να συμβαδίσουν με αυτήν στη συνέχεια. Έπειτα από μείωση το α΄ τρίμηνο του 2018, οι εξαγωγές προς χώρες εκτός της ζώνης του ευρώ εκτιμάται ότι ανέκαμψαν σταδιακά το β΄ και το γ΄ τρίμηνο και αυξήθηκαν με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι η εξωτερική ζήτηση το δ΄ τρίμηνο. Η επακόλουθη αύξηση των μεριδίων αγοράς το δ΄ τρίμηνο αντανακλά εν μέρει παράγοντες που αφορούν συγκεκριμένες χώρες. Καθώς θα εξαλείφεται σταδιακά η επίδραση αυτών των παραγόντων, και καθώς η εξωτερική ζήτηση θα παραμείνει μάλλον υποτονική το 2019, ο ρυθμός αύξησης των εξαγωγών προς χώρες εκτός της ζώνης του ευρώ αναμένεται να παραμείνει συγκρατημένος βραχυπρόθεσμα, αλλά θα εξακολουθήσει να είναι κάπως ταχύτερος από τον αντίστοιχο ρυθμό της εξωτερικής ζήτησης στη διάρκεια του 2019, πράγμα που υποδηλώνει ελαφρά αύξηση του μεριδίου αγοράς. Η σχετική ευρωστία των εξαγωγών προς χώρες εκτός της ζώνης του ευρώ σε σύγκριση με την άνοδο της εξωτερικής ζήτησης βραχυπρόθεσμα αντανακλά τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας τιμών στις χώρες της ζώνης του ευρώ, την οποία ενισχύει και η σταδιακή αποκατάσταση της κανονικότητας στις εξαγωγές αυτοκινήτων. Σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, οι εξαγωγές προς χώρες εκτός της ζώνης του ευρώ αναμένεται να αυξηθούν συμβαδίζοντας με την εξωτερική ζήτηση (βλ. Πλαίσιο 2). Οι εισαγωγές από χώρες εκτός της ζώνης του ευρώ εκτιμάται ότι επιβραδύνθηκαν σε ρυθμό χαμηλότερο από τον αντίστοιχο των εξαγωγών το δ΄ τρίμηνο του 2018, γεγονός το οποίο συνεπάγεται θετική συμβολή του εμπορικού ισοζυγίου στην αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ. Όσον αφορά το μέλλον, οι εισαγωγές από χώρες εκτός της ζώνης του ευρώ αναμένεται να αυξηθούν συμβαδίζοντας σε γενικές γραμμές με τη συνολική ζήτηση (εγχώρια ζήτηση συν εξαγωγές). Καθώς οι εισαγωγές αναμένεται, βάσει των προβολών, να αυξηθούν κάπως ταχύτερα από ό,τι οι εξαγωγές, η συμβολή του εμπορικού ισοζυγίου στην οικονομική ανάπτυξη αναμένεται να γίνει ελαφρώς αρνητική το 2019 και να είναι σε γενικές γραμμές ουδέτερη κατά το υπόλοιπο του χρονικού ορίζοντα προβολής.

Ο ρυθμός αύξησης της απασχόλησης αναμένεται, σύμφωνα με τις προβολές, να υποχωρήσει δεδομένης της εξασθένησης της δραστηριότητας και των ολοένα πιο δεσμευτικών ελλείψεων εργατικού δυναμικού σε ορισμένες χώρες. Σύμφωνα με έρευνες που καταγράφουν εκτιμήσεις για τις μελλοντικές εξελίξεις η αύξηση της απασχόλησης θα είναι συγκρατημένη σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Η αύξηση της απασχόλησης αναμένεται να επηρεαστεί αρνητικά σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, κυρίως από την απότομη επιβράδυνση της δραστηριότητας. Μεσοπρόθεσμα, ο ρυθμός αύξησης της απασχόλησης πιθανόν να παραμείνει συγκρατημένος, καθώς η προσφορά εργασίας αναμένεται να περιορίσει την περαιτέρω αύξηση της απασχόλησης σε ορισμένες χώρες και η ζήτηση εργασίας αναμένεται, βάσει των προβολών, να μετριαστεί συμβαδίζοντας με την επιβράδυνση της δραστηριότητας.

Η επέκταση του εργατικού δυναμικού αναμένεται να μετριαστεί στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής. Το εργατικό δυναμικό αναμένεται να εξακολουθήσει να επεκτείνεται, αντανακλώντας την προβλεπόμενη καθαρή θετική εισροή μεταναστών, την αναμενόμενη ένταξη των προσφύγων και τις συνεχιζόμενες αυξήσεις του ποσοστού συμμετοχής στην αγορά εργασίας. Εντούτοις, οι παράγοντες αυτοί αναμένεται, σύμφωνα με τις προβολές, να εξαλειφθούν σταδιακά στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής και η δυσμενής επίπτωση της γήρανσης του πληθυσμού στον ρυθμό αύξησης του εργατικού δυναμικού αναμένεται να ενισχυθεί, καθώς ο αριθμός των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας που αποχωρούν από το εργατικό δυναμικό θα είναι υψηλότερος από τον αριθμό των νεοεισερχόμενων εργαζομένων.

Το ποσοστό ανεργίας αναμένεται να υποχωρήσει σε 7,5% το 2021. Το ποσοστό ανεργίας διαμορφώθηκε σε 7,9% το δ΄ τρίμηνο του 2018, δηλαδή στο χαμηλότερο επίπεδο που έχει παρατηρηθεί από το γ΄ τρίμηνο του 2008. Όσον αφορά το μέλλον, ο αριθμός των ανέργων αναμένεται, βάσει των προβολών, να μειωθεί κατά περίπου 0,9 εκατ. σε 12,9 εκατ. μέχρι το τέλος του χρονικού ορίζοντα προβολής, εξακολουθώντας πάντως να είναι κατά τι υψηλότερος από το προ κρίσης επίπεδό του. Ενώ το ποσοστό ανεργίας αναμένεται να μειωθεί σε όλες σχεδόν τις χώρες της ζώνης του ευρώ στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής, τα επίπεδα στις επιμέρους χώρες αναμένεται να συνεχίσουν να παρουσιάζουν σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ τους.

Η παραγωγικότητα της εργασίας αναμένεται, σύμφωνα με τις προβολές, να ανακάμψει στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής. Έπειτα από την ισχυρή δυναμική της το 2017, η παραγωγικότητα της εργασίας ανά εργαζόμενο υποχώρησε ελαφρώς σε τριμηνιαία βάση στη διάρκεια του 2018, αντανακλώντας την απροσδόκητη εξασθένηση της δραστηριότητας και κάποια τάση διατήρησης πλεονάζοντος προσωπικού (labour hoarding) ως αντίδραση στις ελλείψεις εργατικού δυναμικού. Αργότερα εντός του 2019 αναμένεται μέτρια επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης της παραγωγικότητας σε τριμηνιαία βάση, καθώς η δραστηριότητα θα ανακάμπτει. Πέραν αυτού, η παραγωγικότητα της εργασίας αναμένεται να αυξηθεί με ρυθμό πλησίον του μέσου προ κρίσης ρυθμού της (1,0%)^[4], στηριζόμενη από την αύξηση του αριθμού των πραγματικών ωρών εργασίας ανά απασχολούμενο και κάποια ενίσχυση της συνολικής παραγωγικότητας των συντελεστών.

Σε σύγκριση με τις προβολές του Δεκεμβρίου 2018, ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ έχει αναθεωρηθεί σημαντικά προς τα κάτω για το 2019 και ελαφρώς προς τα κάτω για το 2020. Η αξιοσημείωτη προς τα κάτω αναθεώρηση του ρυθμού αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ για το 2019 αποδίδεται στα δυσμενέστερα στοιχεία που καταγράφονται για το δ΄ τρίμηνο του 2018 και τη λιγότερο ευνοϊκή αξιολόγηση των βραχυπρόθεσμων προοπτικών, που αντανακλά τη μεγαλύτερης διάρκειας δυσμενή επίδραση ειδικών παραγόντων σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ και αυξημένες αβεβαιότητες για τις πολιτικές που θα ασκηθούν σε παγκόσμιο επίπεδο. Η μεσοπρόθεσμη προβολή για τον ρυθμό αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ είναι σε γενικές γραμμές αμετάβλητη, με δεδομένη την υπόθεση ότι η σταδιακή εξάλειψη των παγκόσμιων και εγχώριων δυσμενών επιδράσεων θα επιτρέψει στην οικονομική μεγέθυνση να ισχυροποιηθεί εκ νέου.

2 Τιμές και κόστος

Ο πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) αναμένεται να συνεχίσει να υποχωρεί μέχρι το δ΄ τρίμηνο του 2019 και να ανακάμψει κατά το υπόλοιπο του χρονικού ορίζοντα προβολής, φθάνοντας το 1,6% το 2021 (βλ. Διάγραμμα 2). Η υποχώρηση του μετρούμενου πληθωρισμού το 2019 αποδίδεται κυρίως στη σημαντική μείωση του πληθωρισμού της ενέργειας (βάσει του ΕνΔΤΚ) δεδομένης της πρόσφατης ισχυρής πτώσης των τιμών του πετρελαίου και καθοδικών επιδράσεων της βάσης σύγκρισης σχετιζόμενων με την προηγούμενη αύξησή τους το 2018. Το 2020 και το 2021 οι τιμές της ενέργειας στον ΕνΔΤΚ αναμένεται να αυξηθούν με συγκρατημένους ρυθμούς που συνάδουν με τη σχετικά οριζόντια καμπύλη των τιμών των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης επί του πετρελαίου. Ο πληθωρισμός των ειδών διατροφής (βάσει του ΕνΔΤΚ) προβλέπεται να διαμορφωθεί σε επίπεδα γύρω από το 1,9% στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής. Ο πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς την ενέργεια και τα είδη διατροφής θα ακολουθήσει σταδιακή ανοδική πορεία, φθάνοντας το 1,6% το 2021. Η επιτάχυνση του πληθωρισμού (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς την ενέργεια και τα είδη διατροφής αναμένεται να στηριχθεί από την πιο βαθμιαία αλλά συνεχιζόμενη οικονομική ανάκαμψη. Επιπλέον, η αυξανόμενη στενότητα στην αγορά εργασίας θα στηρίξει την αύξηση των μισθών, οδηγώντας σε υψηλότερες πιέσεις στο εγχώριο κόστος. Η άνοδος των τιμών των μη ενεργειακών βασικών εμπορευμάτων και οι υποκείμενες παγκόσμιες πιέσεις στις τιμές θα ενισχύσουν επίσης τον πληθωρισμό (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς την ενέργεια και τα είδη διατροφής.

Ο ρυθμός αύξησης των μισθών αναμένεται να επιταχυνθεί κατά τι περαιτέρω στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής, καθώς θα συνεχίζει να αυξάνεται η στενότητα στις αγορές εργασίας και θα λήγει η ισχύς μέτρων που συγκράτησαν τις μισθολογικές αυξήσεις σε ορισμένες χώρες τα τελευταία έτη. Ο ρυθμός αύξησης της μισθολογικής δαπάνης ανά μισθωτό αναμένεται, βάσει των προβολών, να επιταχυνθεί από 2,2% το 2018 σε 2,6% το 2021. Ταυτόχρονα, ο ρυθμός αύξησης του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος αναμένεται να υποχωρήσει κάπως στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής, καθώς η παραγωγικότητα προβλέπεται να ενισχυθεί. Ο βασικός παράγοντας που συντελεί στην επιτάχυνση του ρυθμού αύξησης των μισθών είναι η προβλεπόμενη περαιτέρω βελτίωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας της ζώνης του ευρώ στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής, με αυξανόμενη στενότητα στην αγορά εργασίας σε ορισμένα μέρη της ζώνης του ευρώ. Πέραν της κυκλικής δυναμικής, η σημαντική πρόσφατη άνοδος του μετρούμενου πληθωρισμού αναμένεται να συμβάλει στην επιτάχυνση του ρυθμού ανόδου των μισθών σε όσες χώρες της ζώνης του ευρώ εφαρμόζουν διαδικασίες καθορισμού των μισθών σε συνάρτηση με τον καταγεγραμμένο την προηγούμενη περίοδο πληθωρισμό. Επιπλέον, οι ανασχετικές επιδράσεις που ασκούσαν στους μισθούς παράγοντες σχετικοί με την κρίση, όπως η ανάγκη συγκράτησης των μισθολογικών αυξήσεων προκειμένου να ανακτηθεί η ανταγωνιστικότητα των τιμών σε ορισμένες χώρες και η συνεχιζόμενη συγκράτησή τους λόγω δεσμευτικών δυσκαμψιών προσαρμογής των ονομαστικών μισθών προς τα κάτω στη διάρκεια της κρίσης, αναμένεται σταδιακά να εξασθενήσουν, καθώς η οικονομική μεγέθυνση θα συνεχίζεται. Ορισμένες χώρες θέσπισαν επίσης αυξήσεις του κατώτατου μισθού, που ενδέχεται να επηρεάσουν την κατανομή των μισθών.

Τα περιθώρια κέρδους αναμένεται να εξελιχθούν πιο ευνοϊκά στη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής από ό,τι το 2018. Τα περιθώρια κέρδους συμπιέστηκαν τα τελευταία τρίμηνα λόγω της απότομης ανόδου του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος, η οποία αντανακλά την εξασθένηση της οικονομικής δραστηριότητας που έχει οδηγήσει σε πτώση του ρυθμού αύξησης της παραγωγικότητας. Επιπλέον, η επιδείνωση των όρων εμπορίου, που σχετίζεται με τις προηγούμενες αυξήσεις των τιμών του πετρελαίου, επηρέασε αρνητικά τις εξελίξεις στα περιθώρια κέρδους. Και οι δύο παράγοντες θα γίνουν λιγότερο σημαντικοί τα προσεχή τρίμηνα καθώς ο ρυθμός της οικονομικής δραστηριότητας και ο ρυθμός της παραγωγικότητας θα ανακάμπτουν, ενώ οι όροι εμπορίου αναμένεται να βελτιωθούν δεδομένης της πρόσφατης μείωσης των τιμών του πετρελαίου.

Οι εξωτερικές πιέσεις στις τιμές αναμένεται να υποχωρήσουν το 2019 και να αυξηθούν μετρίως κατά το υπόλοιπο του χρονικού ορίζοντα προβολής. Ο ετήσιος ρυθμός ανόδου του αποπληθωριστή των εισαγωγών προβλέπεται να μειωθεί το 2019, σε σύγκριση με το 2018, και να επιταχυνθεί σταδιακά στη συνέχεια. Αυτή η τάση διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από τις κινήσεις των τιμών του πετρελαίου, που ώθησαν προς τα άνω τις τιμές των εισαγομένων το 2018 και αναμένεται να συμβάλουν σε πιο ήπια άνοδό τους το 2019. Ταυτόχρονα, οι τιμές των μη πετρελαϊκών βασικών εμπορευμάτων και οι υποκείμενες παγκόσμιες πιέσεις στις τιμές βάσει των υποθέσεων θα αυξηθούν και θα συμβάλουν στη σταδιακή άνοδο των τιμών των εισαγομένων.

Σε σύγκριση με τις προβολές του Δεκεμβρίου 2018, η προβολή για τον πληθωρισμό (βάσει του ΕνΔΤΚ) έχει αναθεωρηθεί προς τα κάτω για όλη τη διάρκεια του χρονικού ορίζοντα προβολής. Η προς τα κάτω αναθεώρηση του πληθωρισμού (βάσει του ΕνΔΤΚ) αντανακλά κυρίως την υπόθεση σημαντικά χαμηλότερων τιμών του πετρελαίου (ιδίως το 2019 και το 2020) και χαμηλότερη πορεία του πληθωρισμού (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς την ενέργεια και τα είδη διατροφής. Με τη σειρά της, η προς τα κάτω αναθεώρηση του πληθωρισμού (βάσει του ΕνΔΤΚ) χωρίς την ενέργεια και τα είδη διατροφής αντανακλά την έμμεση επίδραση των χαμηλότερων τιμών του πετρελαίου, τα χαμηλότερα πρόσφατα καταγραφόμενα στοιχεία, τις ασθενέστερες προοπτικές για την οικονομική δραστηριότητα και κάποια περιορισμένη επανεκτίμηση της έντασης με την οποία οι εξελίξεις των μισθών μετακυλίονται στις τιμές.

3 Δημοσιονομικές προοπτικές

Η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ εκτιμάται ότι υπήρξε σε γενικές γραμμές ουδέτερη το 2018 και, βάσει των προβολών, αναμένεται να χαλαρώσει από το 2019 και μετά. Η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής μετρείται ως η μεταβολή του κυκλικά προσαρμοσμένου πρωτογενούς δημοσιονομικού αποτελέσματος χωρίς την κρατική στήριξη προς τον χρηματοπιστωτικό τομέα. Το 2019, η κύρια συμβολή στη χαλαρότερη κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής απορρέει από περικοπές των άμεσων φόρων και των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, καθώς και από τις υψηλότερες δημόσιες δαπάνες σε ορισμένες χώρες. Για το 2020 αναμένεται, σύμφωνα με τις προβολές, περαιτέρω χαλάρωση. Οι κυριότερες συμβολές σε αυτή την εξέλιξη προέρχονται από περαιτέρω περικοπές των άμεσων φόρων και των εισφορών κοινωνικής ασφάλισης, καθώς και από την αύξηση των δαπανών που εξακολουθεί να είναι αρκετά υψηλή και τις αυξημένες μεταβιβάσεις. Για το 2021, το βασικό σενάριο περιλαμβάνει κάποια χαλάρωση που σχετίζεται κατά κύριο λόγο με την αύξηση των δαπανών σε ορισμένες χώρες.

Το δηµοσιονοµικό αποτέλεσµα στη ζώνη του ευρώ αναμένεται, βάσει των προβολών, να επιδεινωθεί το 2019 και να παραμείνει σε γενικές γραμμές αμετάβλητο κατά το υπόλοιπο του χρονικού ορίζοντα προβολής, ενώ ο λόγος του χρέους θα παραμείνει σε καθοδική πορεία. Η αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος οφείλεται στην επιδείνωση του κυκλικά προσαρμοσμένου πρωτογενούς αποτελέσματος. Αυτή η επιδείνωση αντισταθμίζεται εν μέρει από την ελαφρά πτώση των δαπανών για τόκους, λόγω της αντικατάστασης παλαιού υψηλότοκου χρέους με νέο χρέος με χαμηλότερα επιτόκια. Η καθοδική πορεία του λόγου του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ υποστηρίζεται από πρωτογενή πλεονάσματα και από την ευνοϊκή διαφορά ρυθμού ανάπτυξης-επιτοκίου.

Οι προοπτικές για το έλλειμμα στη ζώνη του ευρώ έχουν επιδεινωθεί σημαντικά σε σύγκριση με τις προβολές του Δεκεμβρίου 2018, ιδίως για το 2020 και το 2021. Το υψηλότερο δημοσιονομικό έλλειμμα οφείλεται στο λιγότερο ευνοϊκό πρωτογενές αποτέλεσμα και στη χαμηλότερη κυκλική συνιστώσα, που αντανακλούν τις ασθενέστερες μακροοικονομικές προοπτικές. Ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ αναμένεται, σύμφωνα με τις προβολές, ότι θα είναι υψηλότερος, αντανακλώντας κυρίως την αυξανόμενη διαφορά ρυθμού ανάπτυξης-επιτοκίου το 2019, λόγω της προς τα κάτω αναθεώρησης του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ, και χαμηλότερα πρωτογενή αποτελέσματα.