Η χρονιά με μια ματιά

** Επισημαίνεται ότι τα παρακάτω σχόλια αναφέρονται στις δραστηριότητες της ΕΚΤ το 2019 και οριστικοποιήθηκαν πριν από την παγκόσμια πανδημία του κορωνοϊού (COVID-19). Η οικονομική κατάσταση και οι παρεμβάσεις πολιτικής της ΕΚΤ έχουν εξελιχθεί σημαντικά έκτοτε. Η ΕΚΤ θα πράξει ό,τι είναι αναγκαίο εντός των ορίων του καταστατικού της ώστε να βοηθήσει τη ζώνη του ευρώ να ξεπεράσει αυτή την κρίση. **

Το 2019 συμπληρώθηκαν 20 έτη από την εισαγωγή του ευρώ και η υποστήριξη των πολιτών της ζώνης του ευρώ προς το ενιαίο νόμισμα έφθασε στο υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ (76%) στη δημοσκόπηση του Ευρωβαρόμετρου τον Νοέμβριο.

Ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ επιβραδύνθηκε περαιτέρω το 2019 σε 1,2% από 1,9% το προηγούμενο έτος. Η συνεχιζόμενη οικονομική μεγέθυνση στηρίχθηκε από τις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης, την περαιτέρω αύξηση της απασχόλησης και την ελαφρώς επεκτατική κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής, αν και η αβεβαιότητα σχετικά με το παγκόσμιο εμπόριο επέδρασε αρνητικά ιδίως στη μεταποίηση και τις επενδύσεις.

Οι αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ συνέχισαν να βελτιώνονται το 2019. Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε περαιτέρω σε 7,6% και ο ρυθμός αύξησης των μισθών παρέμεινε υψηλός, γύρω από τον μακροχρόνιο μέσο όρο του.

Ο μετρούμενος πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ διαμορφώθηκε σε 1,2% κατά μέσο όρο το 2019, έναντι 1,8% το 2018. Αυτή η μείωση αντανακλούσε τη μικρότερη συμβολή των δύο πιο ευμετάβλητων συνιστωσών, των τιμών της ενέργειας και των ειδών διατροφής. Χωρίς αυτές τις δύο συνιστώσες, ο πληθωρισμός διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο σε 1,0% το 2019, όσο και τα δύο προηγούμενα έτη.

Υπό αυτές τις συνθήκες, το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ έλαβε μέτρα περαιτέρω χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής το 2019 σε τρεις διαδοχικούς γύρους. Τα μέτρα αυτά περιλάμβαναν μια νέα σειρά στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO), την επέκταση του χρονικού ορίζοντα των καθοδηγητικών ενδείξεων για τη μελλοντική πορεία της νομισματικής πολιτικής (forward guidance), τη μείωση του επιτοκίου μας στη διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων και την επανέναρξη του προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού. Στο τέλος του 2019 διαφαίνονταν ήδη κάποιες αρχικές ενδείξεις σταθεροποίησης της αναπτυξιακής δυναμικής και ήπιας αύξησης του υποκείμενου πληθωρισμού.

Στο πλαίσιο της τακτικής αξιολόγησης της πολιτικής μας, το Διοικητικό Συμβούλιο συνεκτιμά την επίδραση των δυνητικών παρενεργειών της πολιτικής μας. Με αυτό το πνεύμα, θεσπίστηκε σύστημα δύο βαθμίδων για τον εκτοκισμό των αποθεματικών, σύμφωνα με το οποίο μέρος της ρευστότητας που τηρούν οι τράπεζες στους τρεχούμενους λογαριασμούς τους στην κεντρική τράπεζα καθ’ υπέρβαση των υποχρεωτικών αποθεματικών εξαιρείται από το αρνητικό επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων, ούτως ώστε να διαφυλαχθεί η μετάδοση της νομισματικής πολιτικής μέσω του διαύλου των τραπεζών.

Η διαρθρωτικά χαμηλή κερδοφορία εξακολουθεί να αποτελεί πρόκληση για τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ, μολονότι ο τομέας έχει ικανοποιητική κεφαλαιακή επάρκεια, με δείκτη κεφαλαίου κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 (CET1) 14,2%. Στη διάρκεια του 2019 η έντονη τάση ανάληψης κινδύνων στις χρηματοπιστωτικές αγορές και στις αγορές ακινήτων συνέχισε να τροφοδοτεί τη συσσώρευση ευπαθειών στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων, ενώ παράλληλα συνέχισαν να αυξάνονται και οι κίνδυνοι στον αναπτυσσόμενο μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα. Οι χώρες της ζώνης του ευρώ, κατόπιν διαβούλευσης με την ΕΚΤ, έλαβαν σειρά μακροπροληπτικών μέτρων με στόχο να περιορίσουν τους συστημικούς κινδύνους και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητα σε αυτούς.

Το Ευρωσύστημα συνέχισε τις προσπάθειές του για τη διασφάλιση της ομαλής λειτουργίας των συστημάτων πληρωμών. Αυτές περιλάμβαναν προετοιμασίες για την αντικατάσταση του TARGET2 με ένα νέο, σύγχρονο σύστημα διακανονισμού σε συνεχή χρόνο και τη θέσπιση νέας στρατηγικής για τις πληρωμές μικρής αξίας. Η στρατηγική στηρίζει την ανάπτυξη μιας προωθούμενης από την αγορά πανευρωπαϊκής λύσης για τις πληρωμές στο σημείο συναλλαγής (point-of-interaction payments), που θα συμπληρώνει τον επιτυχημένο Ενιαίο Χώρο Πληρωμών σε Ευρώ.

Στις 2 Οκτωβρίου ξεκίνησε η δημοσίευση ενός νέου επιτοκίου αναφοράς μίας ημέρας για το ευρώ, του €STR (euro short-term rate), που προβλέπεται ότι θα αντικαταστήσει το ισχύον επιτόκιο EONIA μέχρι τον Ιανουάριο του 2022. Η καθημερινή παραγωγή του €STR λειτουργεί ικανοποιητικά και η μεθοδολογία έχει αποδειχθεί αξιόπιστη.

Η ΕΚΤ συνεχίζει να μελετά προσεκτικά την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στις προοπτικές για τη σταθερότητα των τιμών και στο χρηματοπιστωτικό σύστημα. Μεταξύ άλλων εξετάζει την ένταση άνθρακα στα χαρτοφυλάκια χορηγήσεων των τραπεζών και αναπτύσσει πλαίσιο για τη διενέργεια πιλοτικής ανάλυσης δυσμενών σεναρίων κλιματικών κινδύνων για τον τραπεζικό τομέα της ζώνης του ευρώ. Η ΕΚΤ συμβάλλει στις προσπάθειες για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής μέσω των επενδυτικών της αποφάσεων και περιβαλλοντικών της δραστηριοτήτων. Μεταξύ 2008 και 2018 μειώσαμε τις εκπομπές άνθρακα και την κατανάλωση ενέργειας ανά θέση εργασίας κατά 74% και 54% αντιστοίχως.

Και το 2019 επιδιώξαμε να έλθουμε σε επαφή με ένα ευρύτερο κοινό πέρα από τις χρηματοπιστωτικές αγορές και τους εμπειρογνώμονες και να ακούσουμε πιο προσεκτικά τις ανησυχίες των πολιτών. Οι πρωτοβουλίες μας περιλάμβαναν τον Διαγωνισμό #EUROat20, μια νέα σειρά βίντεο “ECB explains” και ένα μηνιαίο podcast.

Φραγκφούρτη, Μάιος 2020

Christine Lagarde

Πρόεδρος

Η χρονιά σε αριθμούς

1 Η οικονομική δραστηριότητα στη ζώνη του ευρώ επιβραδύνθηκε εν μέσω υποτονικών πληθωριστικών πιέσεων

Μετά την κορύφωση που σημειώθηκε στα μέσα του 2018, η παγκόσμια οικονομία επιβραδύνθηκε σημαντικά το 2019 εν μέσω της έντονης αύξησης της αβεβαιότητας σχετικά με το διεθνές εμπόριο. Η επιβράδυνση ήταν γενικευμένη και συγχρονισμένη μεταξύ των χωρών. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας της ζώνης του ευρώ υποχώρησε περαιτέρω σε 1,2% από 1,9% το 2018. Η επιβράδυνση της ανάπτυξης το 2019 οφείλεται κυρίως στην εξασθένηση του διεθνούς εμπορίου σε ένα περιβάλλον παρατεταμένης αβεβαιότητας παγκοσμίως. Ταυτόχρονα, την επιβράδυνση άμβλυναν οι ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης, η περαιτέρω άνοδος της απασχόλησης και η αύξηση των μισθών, η ελαφρώς επεκτατική κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ, αλλά και η συνεχιζόμενη – αν και βραδύτερη – επέκταση της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας. Οι αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ βελτιώθηκαν περαιτέρω, ενώ ο ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας επιβραδύνθηκε σημαντικά. Οι πληθωριστικές πιέσεις παρέμειναν συνολικά συγκρατημένες. Ο μετρούμενος πληθωρισμός μειώθηκε σε 1,2%, εξαιτίας της υποχώρησης του πληθωρισμού των τιμών της ενέργειας και των ειδών διατροφής, ενώ ο υποκείμενος πληθωρισμός παρέμεινε υποτονικός. Οι ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης εξακολούθησαν να στηρίζουν τη νομισματική και πιστωτική επέκταση. Στη ζώνη του ευρώ, οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων μειώθηκαν σημαντικά, ενώ οι τιμές των μετοχών αυξήθηκαν λόγω κυρίως των χαμηλότερων προεξοφλητικών επιτοκίων. Ο πλούτος των νοικοκυριών ενισχύθηκε χάρη στις υψηλότερες αποτιμήσεις των πραγματικών και χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων.

1.1 Η παγκόσμια οικονομία επιβραδύνθηκε σημαντικά

Στη διάρκεια του 2019 ο ρυθμός ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας υποχώρησε έντονα. Μετά την κορύφωση που σημειώθηκε στα μέσα του 2018, η παγκόσμια οικονομία επιβραδύνθηκε σημαντικά και μεγεθύνθηκε με ρυθμό ο οποίος υπολειπόταν αισθητά του ιστορικού μέσου όρου και ήταν ο χαμηλότερος που έχει καταγραφεί από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση (βλ. Διάγραμμα 1). Αυτή η παγκόσμια επιβράδυνση ήταν γενικευμένη και συγχρονισμένη μεταξύ των χωρών. Στις μεγάλες προηγμένες οικονομίες όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιαπωνία η εξέλιξη αυτή αντανακλούσε επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης από τα προηγούμενα επίπεδά τους που υπερέβαιναν τον μέσο όρο. Στην Κίνα η ανάπτυξη επιβραδύνθηκε και κατέγραψε ρυθμό που ήταν ο χαμηλότερος από το 1990 και γύρω στον σήμερα εκτιμώμενο δυνητικό ρυθμό. Στις άλλες μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς, η ανάπτυξη ήταν γενικά αναιμική, αντανακλώντας εν μέρει τη βραδεία ανάκαμψή τους από πρόσφατες υφέσεις.

Στην επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας συνέβαλαν κυρίως η μείωση της παραγωγής του μεταποιητικού τομέα και η σημαντικά ασθενέστερη άνοδος του διεθνούς εμπορίου και των επενδύσεων. Αντίθετα, ο ρυθμός αύξησης της παραγωγής του τομέα των υπηρεσιών υποχώρησε σε μικρότερο βαθμό, στηριζόμενος από τη σχετικά σθεναρή άνοδο της κατανάλωσης και τη συνεχιζόμενη βελτίωση στις αγορές εργασίας.

Η αβεβαιότητα σχετικά με το διεθνές εμπόριο αυξήθηκε έντονα και παρέμεινε αυξημένη, επιδρώντας αρνητικά στην παγκόσμια οικονομία. Οι εμπορικές εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας κλιμακώθηκαν, όπως υποδηλώνει μια σειρά διαφορετικών δεικτών.^[1] Και οι δύο χώρες αύξησαν τους δασμούς στις διμερείς εμπορικές συναλλαγές τους. Στο τέλος του 2019 στο μεγαλύτερο μέρος του διμερούς εμπορίου μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας εφαρμόζονταν υψηλότεροι δασμοί. Η αβεβαιότητα σχετικά με το διεθνές εμπόριο αμβλύνθηκε ελαφρώς, καθώς τον Δεκέμβριο ανακοινώθηκε η “πρώτη φάση” μιας εμπορικής συμφωνίας, μετά από πρόσθετες διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο χωρών από τα μέσα Οκτωβρίου. Η συμφωνία υπογράφηκε στις 15.1.2020. Εν μέσω κλιμάκωσης των εμπορικών εντάσεων, η αύξηση των δασμών οδήγησε στην κατακόρυφη πτώση του εμπορίου, ενώ η αυξημένη αβεβαιότητα και το επιδεινούμενο οικονομικό κλίμα επέδρασαν ανασταλτικά στην αύξηση των επενδύσεων το 2019 (βλ. Διάγραμμα 2).

Ο παγκόσμιος πληθωρισμός παρέμεινε υποτονικός το 2019, αντανακλώντας την εξασθένηση της δυναμικής της παγκόσμιας ανάπτυξης (βλ. Διάγραμμα 3). Στις χώρες του ΟΟΣΑ, ο ετήσιος πληθωρισμός με βάση τον γενικό δείκτη τιμών καταναλωτή μειώθηκε από περίπου 3% το δεύτερο εξάμηνο του 2018 σε 2,1% τον Δεκέμβριο του 2019 εξαιτίας της μείωσης των τιμών της ενέργειας και της επιβράδυνσης του πληθωρισμού των τιμών των ειδών διατροφής. Ωστόσο, ο υποκείμενος πληθωρισμός (χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής) παρέμεινε σχετικά σταθερός γύρω στο 2% στη διάρκεια του έτους.

Οι τιμές του πετρελαίου παρουσίασαν διακυμάνσεις στη διάρκεια του έτους, αντανακλώντας τη δυναμική της προσφοράς πετρελαίου το πρώτο εξάμηνο και τις προσδοκίες για την παγκόσμια ζήτηση το δεύτερο εξάμηνο. Η τιμή του πετρελαίου κυμάνθηκε μεταξύ 53 και 74 δολ. ΗΠΑ/βαρέλι το 2019. Το πρώτο εξάμηνο οι μεγαλύτερες από τις αναμενόμενες μειώσεις της παραγωγής από την ομάδα των μεγάλων πετρελαιοπαραγωγών χωρών εντός και εκτός ΟΠΕΚ (ΟΠΕΚ+), καθώς και γεωπολιτικές εντάσεις συνέβαλαν σε ανοδική τάση των τιμών του πετρελαίου. Το δεύτερο εξάμηνο οι τιμές του πετρελαίου μειώθηκαν εν μέσω ανησυχιών για τις εμπορικές εντάσεις και τις πιθανές επιπτώσεις τους στην παγκόσμια οικονομία. Στη Σαουδική Αραβία οι επιδράσεις από τη διακοπή του εφοδιασμού μετά την επίθεση με δρόνους στις 14 Σεπτεμβρίου ήταν βραχύβιες, καθώς τα μεγάλα αποθέματα της χώρας και η ταχεία αποκατάσταση της παραγωγικής της ικανότητας βοήθησαν στην απορρόφηση της διαταραχής.

Το ευρώ υποτιμήθηκε κατά 1,6% σε όρους ονομαστικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας στη διάρκεια του 2019 (βλ. Διάγραμμα 4). Σε διμερείς όρους, αυτό οφείλεται στην υποτίμηση του ευρώ έναντι του δολαρίου ΗΠΑ και του γιεν Ιαπωνίας. Η συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ έναντι της λίρας Αγγλίας υποχώρησε επίσης, αλλά επέδειξε σημαντική μεταβλητότητα σε όλη τη διάρκεια του 2019 κυρίως λόγω των εκάστοτε εξελίξεων στο θέμα του Brexit.

Στο τέλος του 2019 οι προοπτικές παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης υποδήλωναν κάμψη της οικονομικής δραστηριότητας, καθώς ωρίμαζε ο οικονομικός κύκλος στις προηγμένες οικονομίες, η Κίνα εισερχόταν σταδιακά σε τροχιά βραδύτερης ανάπτυξης, ενώ η ανάκαμψη σε άλλες αναδυόμενες οικονομίες της αγοράς παρέμενε εύθραυστη. Οι προοπτικές αυτές ήταν αβέβαιες και οι κίνδυνοι για την παγκόσμια δραστηριότητα ήταν ως επί το πλείστον καθοδικοί.^[2] Στον βαθμό που η εξασθένηση του τομέα της μεταποίησης θα μεταδιδόταν και στον τομέα των υπηρεσιών, η παγκόσμια δραστηριότητα θα μπορούσε να επιβραδυνθεί με ταχύτερο ρυθμό. Στην Κίνα, μια εντονότερη επιβράδυνση θα μπορούσε να έχει μεγαλύτερη επίδραση στην παγκόσμια οικονομία, ενώ τυχόν κλιμάκωση της εμπορικής διένεξης θα επέτεινε τις αρνητικές επιπτώσεις στις διεθνείς εμπορικές ροές. Στην Ευρώπη ειδικότερα, υπήρχε κίνδυνος να επιβάλουν οι ΗΠΑ σε διάφορες χώρες εμπορικούς δασμούς για ορισμένα αγαθά. Γενικά, οι αυξημένες γεωπολιτικές εντάσεις θα μπορούσαν να επηρεάσουν δυσμενώς την παγκόσμια ανάπτυξη και το διεθνές εμπόριο. Επιπλέον, παρά τη συντεταγμένη αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, επικρατούσε αβεβαιότητα για τη μελλοντική τους σχέση και η έκβαση των διαπραγματεύσεων εξακολουθούσε να συνιστά καθοδικό κίνδυνο. Εξάλλου, τυχόν έντονη επανατιμολόγηση των κινδύνων στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές θα μπορούσε να περιορίσει τη διάθεση ανάληψης κινδύνων παγκοσμίως και να επιδράσει αρνητικά στην πραγματική οικονομική δραστηριότητα.

1.2 Η οικονομική ανάπτυξη στη ζώνη του ευρώ επιβραδύνθηκε, ενώ οι αγορές εργασίας συνέχισαν να βελτιώνονται

Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ επιβραδύνθηκε περαιτέρω το 2019 και διαμορφώθηκε σε 1,2%, έναντι 1,9% το προηγούμενο έτος (βλ. Διάγραμμα 5). Σε αντίθεση με την οικονομική επιβράδυνση που σημειώθηκε το 2018 ως αποτέλεσμα της βραδύτερης ανόδου τόσο της εξωτερικής όσο και της εγχώριας ζήτησης, ο χαμηλότερος ρυθμός ανάπτυξης το 2019 οφείλεται πρωτίστως στην έντονη κάμψη του διεθνούς εμπορίου σε ένα περιβάλλον παρατεταμένης αβεβαιότητας παγκοσμίως. Ταυτόχρονα, η μεγέθυνση της οικονομίας της ζώνης του ευρώ συνέχισε να επηρεάζεται θετικά από τις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης, την περαιτέρω άνοδο της απασχόλησης και την αύξηση των μισθών, την ελαφρώς επεκτατική κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής της ζώνης του ευρώ, αλλά και τη συνεχιζόμενη – αν και βραδύτερη – αύξηση της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας.

Στην αύξηση του προϊόντος το 2019 συνέβαλαν κυρίως οι τομείς των υπηρεσιών και των κατασκευών, οι οποίοι συνέχισαν να επιδεικνύουν ανθεκτικότητα χάρη στην ισχυρή εγχώρια ζήτηση στη ζώνη του ευρώ. Η δραστηριότητα του βιομηχανικού τομέα της ζώνης του ευρώ εξασθένησε περαιτέρω (βλ. Διάγραμμα 6), αντανακλώντας τον αρνητικό αντίκτυπο από την ασθενική εξωτερική ζήτηση. Αντίθετα, δεν υπήρξαν αξιόλογες ενδείξεις ότι η εξασθένηση της εξωτερικής ζήτησης επηρέασε τις υπηρεσίες το 2019.^[3]

Το 2019 η εγχώρια ζήτηση συνέχισε να έχει θετική συμβολή στην ανάπτυξη της ζώνης του ευρώ, χάρη στις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης και τη βελτίωση των αγορών εργασίας. Η ιδιωτική κατανάλωση, παράλληλα με την εμπιστοσύνη των καταναλωτών, παρέμεινε ανθεκτική το 2019 (βλ. Πλαίσιο 1). Η δαπάνη των νοικοκυριών στηρίχθηκε από την άνοδο της απασχόλησης και των μισθών, με αποτέλεσμα την αύξηση του συνολικού εισοδήματος από εργασία. Οι επιχειρηματικές επενδύσεις, μετά τη σταδιακή επιβράδυνση που άρχισαν να καταγράφουν το 2018, παρέμειναν συγκρατημένες το 2019. Το πολύ λιγότερο δυναμικό εξωτερικό περιβάλλον και η αυξημένη αβεβαιότητα παγκοσμίως επέδρασαν αρνητικά στις επενδυτικές αποφάσεις των επιχειρήσεων. Εντούτοις, και παρά την υποτονική εξέλιξη της κερδοφορίας των επιχειρήσεων και τον φθίνοντα βαθμό χρησιμοποίησης του παραγωγικού δυναμικού, οι επιχειρηματικές επενδύσεις συνέχισαν να συμβάλλουν θετικά στην οικονομική ανάπτυξη, υποβοηθούμενες από τις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης. Ιδιαίτερα έντονη αύξηση σημείωσαν οι επενδύσεις σε άυλα αγαθά πνευματικής ιδιοκτησίας, οι οποίες τείνουν να είναι ευμετάβλητες.^[4] Ταυτόχρονα, παρατηρήθηκε επιβράδυνση των επενδύσεων σε κατοικίες μετά την ισχυρή και παρατεταμένη ανάκαμψη που είχαν καταγράψει τα προηγούμενα έτη, παράλληλα με την εξασθένηση της δυναμικής στις αγορές κατοικιών της ζώνης του ευρώ. Η επιβράδυνση αυτή κατά βάση αντανακλούσε ολοένα πιο δεσμευτικούς περιορισμούς στην πλευρά της προσφοράς κατοικιών – ιδίως ελλείψεις εργατικού δυναμικού, διοικητικές εμπλοκές και τη διαδικασία μείωσης του χρέους – που επέδρασαν ανασταλτικά στην αύξηση της παραγωγής του κατασκευαστικού τομέα το 2019.

Ο εξωτερικός τομέας είχε αρνητική καθαρή συμβολή στο ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ το 2019. Με εξαίρεση τις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ, που αυξήθηκαν με βραδύτερο ρυθμό, η μείωση ήταν γενικευμένη, κυρίως εξαιτίας των χαμηλών επιδόσεων των εξαγωγών κεφαλαιακών αγαθών και αυτοκινήτων. Οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ χωρών εντός της ζώνης του ευρώ επίσης μειώθηκαν, με τη μεγαλύτερη πτώση να συγκεντρώνεται στο εμπόριο των ενδιάμεσων αγαθών, αντανακλώντας τα προβλήματα στις αλυσίδες παραγωγής της ζώνης του ευρώ.

Οι αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ συνέχισαν να βελτιώνονται, ενώ η αύξηση της παραγωγικότητας επιβραδύνθηκε σημαντικά

Οι αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ συνέχισαν να βελτιώνονται το 2019 (βλ. Διάγραμμα 7), στοιχείο που στήριξε καθοριστικά την οικονομική δραστηριότητα το 2019.

Σύμφωνα με ανάλυση που βασίζεται σε σύνθετους δείκτες της αγοράς εργασίας, η δραστηριότητα στην αγορά εργασίας το β΄ τρίμηνο του 2019 διαμορφώθηκε κοντά στο ανώτατο επίπεδο όπου είχε φθάσει προ της κρίσης. Επιπλέον, οι δείκτες δυναμικής της αγοράς εργασίας παρέμειναν πάνω από τον μακροχρόνιο μέσο όρο τους, παρότι πρόσφατα εξασθένησαν κάπως.^[6] Οι θετικές επιδόσεις των αγορών εργασίας σημειώθηκαν υπό συνθήκες συνεχιζόμενης αύξησης της προσφοράς εργασίας, η οποία αντανακλούσε εν μέρει το υψηλότερο ποσοστό συμμετοχής των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας ως αποτέλεσμα παλαιότερων μεταρρυθμίσεων που έχουν αυξήσει τη νόμιμη ηλικία συνταξιοδότησης.^[7]

Η απασχόληση αυξήθηκε το 2019 με ρυθμό 1,2%, που κρίνεται ικανοποιητικός σε σύγκριση με την εξέλιξη του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ. Ο ρυθμός μεταβολής της παραγωγικότητας της εργασίας ανά απασχολούμενο ήταν 0,0% το 2019, έναντι 0,4% το 2018.^[8] Παρά την αυξανόμενη προσφορά εργασίας, το ποσοστό ανεργίας συνέχισε να μειώνεται και διαμορφώθηκε σε 7,6% το 2019, κοντά στο επίπεδο που είχε παρατηρηθεί το 2007. Όμως η διασπορά των ποσοστών ανεργίας μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ παρέμεινε υψηλή.

Η ψηφιακή οικονομία απαιτεί παρακολούθηση

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, ο ψηφιακός μετασχηματισμός έχει αντίκτυπο σε μια σειρά από σημαντικές οικονομικές μεταβλητές που ενδιαφέρουν τη νομισματική πολιτική. Τα εμπειρικά στοιχεία σχετικά με τις επιδράσεις του ψηφιακού μετασχηματισμού υποδηλώνουν ότι πιθανόν ωθεί ανοδικά την οικονομική δραστηριότητα και την παραγωγικότητα, ενώ η συνολική επίδρασή του στον πληθωρισμό δεν είναι ακόμη σαφής.^[9] Το 2019 ο βαθμός ψηφιακού μετασχηματισμού των οικονομιών της ΕΕ κυμάνθηκε από περίπου 40 για τη λιγότερο ψηφιακή οικονομία έως περίπου 70 για την περισσότερο ψηφιακή, σύμφωνα με τον Δείκτη Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (βλ. Διάγραμμα 8). Ενώ οι οικονομίες της ΕΕ είχαν εν πολλοίς παρόμοιες βαθμολογίες ως προς τη συνδεσιμότητα, παρουσίασαν μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις ως προς το ανθρώπινο κεφάλαιο, τη χρήση του διαδικτύου, την ενσωμάτωση της ψηφιακής τεχνολογίας και τις ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες.

Οι διαρθρωτικές πολιτικές θα πρέπει να συμβάλουν στην αντιμετώπιση των βασικών προκλήσεων

Είναι απαραίτητο να επιταχυνθεί σημαντικά η εφαρμογή διαρθρωτικών πολιτικών στις χώρες της ζώνης του ευρώ προκειμένου να ενισχυθεί η παραγωγικότητα και το αναπτυξιακό δυναμικό της ζώνης του ευρώ, να μειωθεί η διαρθρωτική ανεργία και να αυξηθεί η ανθεκτικότητα της οικονομίας. Στις πολιτικές αυτές περιλαμβάνονται και διαρθρωτικές πολιτικές με σκοπό τη βελτίωση της λειτουργίας των αγορών εργασίας, την αύξηση του ανταγωνισμού στις αγορές προϊόντων και συντελεστών παραγωγής και την ενίσχυση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος.^[10] Επιπρόσθετα, χρειάζονται διαρθρωτικές πολιτικές που θα συμβάλουν στην αντιμετώπιση των σημερινών, αλλά και των μελλοντικών προκλήσεων που θέτουν, λόγου χάριν, η γήρανση του πληθυσμού, ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η κλιματική αλλαγή. Οι ειδικές ανά χώρα συστάσεις (country-specific recommendations – CSRs) παρέχουν συστάσεις πολιτικής που λαμβάνουν υπόψη τις συνθήκες της κάθε χώρας και περιγράφουν τρόπους προκειμένου αυτή να ενισχύσει την ανάπτυξη και την ανθεκτικότητα της οικονομίας της. Οι ειδικές ανά χώρα συστάσεις εγκρίνονται από τα κράτη-μέλη στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Τον Φεβρουάριο του 2019 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το 95% των συστάσεων πολιτικής είτε δεν είχε υλοποιηθεί είτε, στην καλύτερη περίπτωση, είχε υλοποιηθεί σε “κάποιο” βαθμό.^[11]

Η ελαφρώς ήπια επεκτατική κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής παρείχε κάποια στήριξη στην οικονομική δραστηριότητα

Η κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ^[12] μετά από μια πενταετία κατά την οποία ήταν σε γενικές γραμμές ουδέτερη, το 2019 έγινε επεκτατική, αν και σε ήπιο μόνο βαθμό (βλ. Διάγραμμα 9). Η χαλάρωση της κατεύθυνσης της δημοσιονομικής πολιτικής προσέφερε στήριξη στην οικονομική δραστηριότητα στη ζώνη του ευρώ. Αντανακλούσε δε τα μέτρα επεκτατικής δημοσιονομικής πολιτικής που εφαρμόστηκαν σε ορισμένες μεγάλες χώρες-μέλη, κυρίως μειώσεις της άμεσης φορολογίας και αυξήσεις των δημόσιων δαπανών. Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων των Ευρωσυστήματος του Δεκεμβρίου 2019, ο λόγος του ελλείμματος της γενικής κυβέρνησης στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε ελαφρώς το 2019 σε 0,7% του ΑΕΠ. Η χειροτέρευση του δημοσιονομικού αποτελέσματος αντανακλά την πιο επεκτατική κατεύθυνση της δημοσιονομικής πολιτικής, η οποία αντισταθμίστηκε εν μέρει από την εξοικονόμηση δαπανών για τόκους, ενώ η συμβολή των κυκλικών παραγόντων παρέμεινε ουσιαστικά αμετάβλητη.

Ο συνολικός λόγος του χρέους της γενικής κυβέρνησης προς το ΑΕΠ σε επίπεδο ζώνης του ευρώ συνέχισε να μειώνεται το 2019 και διαμορφώθηκε σε 84,5% του ΑΕΠ στο τέλος του έτους. Εντούτοις, σε ορισμένες χώρες οι λόγοι χρέους/ΑΕΠ παρέμειναν υψηλοί. Στη μείωση του συνολικού λόγου του χρέους συνέβαλαν οι ευνοϊκές διαφορές επιτοκίου-ρυθμού ανάπτυξης και τα θετικά, αλλά μειούμενα, πρωτογενή αποτελέσματα σε επιμέρους χώρες. Παρόλο που καμία χώρα της ζώνης του ευρώ δεν υπαγόταν στο διορθωτικό σκέλος του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης (ΣΣΑ) στο τέλος του 2019, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκρινε ότι τα σχέδια δημοσιονομικών προγραμμάτων για το 2020 οκτώ χωρών της ζώνης του ευρώ, πολλές από τις οποίες εμφάνιζαν λόγο χρέους πλησίον ή άνω του 100% του ΑΕΠ, συνεπάγονταν κίνδυνο μη συμμόρφωσης προς τις απαιτήσεις του ΣΣΑ.^[13]

1.3 Οι πληθωριστικές πιέσεις παρέμειναν υποτονικές

Ο μετρούμενος πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ διαμορφώθηκε σε 1,2% κατά μέσο όρο το 2019, έναντι 1,8% το 2018.^[14] Η μείωσή του ουσιαστικά αντανακλούσε τη χαμηλότερη συμβολή των δύο πιο ευμετάβλητων συνιστωσών του που αφορούν τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής. Ο πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής, ένας δείκτης του υποκείμενου πληθωρισμού, παρέμεινε χαμηλός και διαμορφώθηκε σε 1,0% κατά μέσο όρο το 2019, όσο και το 2018 και το 2017, παρά την αύξηση που κατέγραψε προς το τέλος του έτους (βλ. Διάγραμμα 10).

Οι εξελίξεις στον πληθωρισμό της ενέργειας ευθύνονταν εν πολλοίς για τη μείωση του μέσου μετρούμενου πληθωρισμού το 2019 έναντι του 2018. Η συμβολή του πληθωρισμού του συνόλου των ειδών διατροφής στον μετρούμενο πληθωρισμό βάσει του ΕνΔΤΚ μειώθηκε σε 0,3 της ποσοστιαίας μονάδας το 2019, από 0,4 της ποσοστιαίας μονάδας το 2018. Οι εξελίξεις στον πληθωρισμό του συνόλου των ειδών διατροφής στη διάρκεια του έτους καθορίστηκαν κυρίως από τις εξελίξεις στην ευμετάβλητη συνιστώσα των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής. Ο πληθωρισμός των επεξεργασμένων ειδών διατροφής το 2019 κυμάνθηκε γύρω στο 1,9%, επίπεδο ελαφρώς χαμηλότερο από τον μέσο όρο του 2018. Οι αυξήσεις στις τιμές παραγωγού των καταναλωτικών ειδών διατροφής και στις διεθνείς τιμές των τροφίμων (όπως αποτυπώνονται στις απολαμβανόμενες τιμές παραγωγού στην ΕΕ), δύο προσδιοριστικούς παράγοντες των τιμών των επεξεργασμένων ειδών διατροφής, υποδηλώνουν ότι αυτές οι αυξήσεις στο κόστος δεν μετακυλίστηκαν πλήρως στις τιμές των ειδών διατροφής σε επίπεδο καταναλωτή σε ένα περιβάλλον υψηλού ανταγωνισμού.

Ο πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής, όπως και άλλοι δείκτες του υποκείμενου πληθωρισμού, δεν σημείωσε αξιόλογη μεταβολή κατά το μεγαλύτερο μέρος του έτους και παρέμεινε κάτω από τον ιστορικό μέσο όρο του, παρά την ελαφρά αύξησή του στο τέλος του 2019. Το Πλαίσιο 2 παρακάτω αναλύει τη σχέση μεταξύ του υποκείμενου πληθωρισμού και της οικονομικής δραστηριότητας, όπως επίσης και τις ευρύτερες οικονομικές εξελίξεις από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και εξής. Οι υποτονικές εξελίξεις στον πληθωρισμό τόσο των μη ενεργειακών βιομηχανικών αγαθών όσο και των υπηρεσιών συνέβαλαν σε χαμηλά επίπεδα του πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των ειδών διατροφής. Ο πληθωρισμός των μη ενεργειακών βιομηχανικών αγαθών διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο στο 0,3% το 2019, αμετάβλητος σε σχέση με το 2018 και με τον μέσο όρο του από το 2015. Σύμφωνα με δείκτες των πιέσεων στις τιμές σε διαφορετικά στάδια της αλυσίδας τιμολόγησης, ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής των τιμών παραγωγού για τα μη διατροφικά καταναλωτικά αγαθά παρέμεινε ουσιαστικά σταθερός στη διάρκεια του έτους, αλλά ήταν σημαντικά υψηλότερος από τον μέσο όρο του από το 2015. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι κάποιες από τις αυξήσεις στο κόστος απορροφήθηκαν στο στάδιο της λιανικής πώλησης. Επιπλέον, αντίθετα με το 2018, ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής των τιμών των εισαγομένων για τα μη διατροφικά καταναλωτικά αγαθά ήταν θετικός το 2019, αντανακλώντας μεταξύ άλλων και την υποτίμηση του ευρώ. Ο πληθωρισμός των τιμών των υπηρεσιών κατέγραψε κάποια μεταβλητότητα που συνδεόταν με εξελίξεις στις τιμές των ταξιδιωτικών υπηρεσιών οφειλόμενες σε στατιστική επίδραση.^[15] Πέρα από αυτή τη μηνιαία μεταβλητότητα, ο πληθωρισμός των τιμών των υπηρεσιών δεν σημείωσε αξιόλογη μεταβολή μεταξύ αρχής και τέλους του έτους και, κατά μέσο όρο, διαμορφώθηκε σε 1,5% το 2019, αμετάβλητος σε σχέση με το 2018 και μόνο οριακά υψηλότερος από τον μέσο όρο του από το 2015. Συνολικά, οι αυξήσεις στις τιμές των υπηρεσιών, οι οποίες ως επί το πλείστον έχουν υψηλό περιεχόμενο κόστους εργασίας, συνέχισαν να υπολείπονται του ρυθμού αύξησης των μισθών.

Οι πιέσεις από την πλευρά του εγχώριου κόστους, όπως μετρούνται από τον ρυθμό ανόδου του αποπληθωριστή του ΑΕΠ, αυξήθηκαν κατά μέσο όρο το 2019 με ρυθμό υψηλότερο από τον μέσο όρο του 2018 και τον μέσο όρο από το 2015 (βλ. Διάγραμμα 11). Η ετήσια αύξηση της μισθολογικής δαπάνης ανά μισθωτό διατήρησε τον υψηλό ρυθμό της το 2019 και διαμορφώθηκε σε 2,0% κατά μέσο όρο, ελαφρώς χαμηλότερη από τον μέσο όρο του 2018, αλλά υψηλότερη σε σχέση με τον μέσο όρο της από το 2015. Ο ρυθμός αύξησης της μισθολογικής δαπάνης ανά μισθωτό μετριάστηκε εξαιτίας των εξελίξεων στις εισφορές κοινωνικής ασφάλισης,^[21] ενώ ο ρυθμός αύξησης των μισθών και των ημερομισθίων επιταχύνθηκε το 2019 σε σχέση με το 2018, συμβαδίζοντας με την περαιτέρω μείωση του ποσοστού ανεργίας και παρά την επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ (βλ. Ενότητα 1.2 παραπάνω). Ωστόσο, ο θετικός μέσος ρυθμός αύξησης της μισθολογικής δαπάνης ανά μισθωτό είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθεί το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος, καθώς η παραγωγικότητα παρέμεινε στάσιμη το 2019. Η επιτάχυνση του ρυθμού ανόδου του αποπληθωριστή του ΑΕΠ αντανακλούσε όχι μόνο την ταχύτερη άνοδο του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος, αλλά και την ανάκαμψη των κερδών (μετρούμενων σε όρους ακαθάριστου λειτουργικού πλεονάσματος), τα οποία είχαν μειωθεί αισθητά κατά τη διάρκεια του 2018. Δεδομένου ότι η παραγωγικότητα ήταν στάσιμη το 2019, η ανάκαμψη των κερδών το 2019 πιθανότατα αντανακλούσε βελτιώσεις στους όρους εμπορίου και εξελίξεις στους τομείς της οικονομίας που επλήγησαν λιγότερο από την επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομικής δραστηριότητας και του διεθνούς εμπορίου.^[22] Αυτοί ήταν για παράδειγμα ο τομέας των κατασκευών και ο τομέας των ακινήτων, που επίσης κατέγραψαν υψηλό ρυθμό ανόδου του αποπληθωριστή προστιθέμενης αξίας τους, ο οποίος αυξήθηκε σε 4,6% κατά μέσο όρο το 2019 στην περίπτωση του τομέα των κατασκευών.

Οι πιο μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό υποχώρησαν κατά τη διάρκεια του 2019. Οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό σε ορίζοντα πέντε ετών με βάση την έρευνα της ΕΚΤ μεταξύ των Εξειδικευμένων Φορέων Διενέργειας Προβλέψεων (Survey of Professional Forecasters) υποχώρησαν σε 1,7% το δ΄ τρίμηνο του 2019, από 1,9% δ΄ τρίμηνο του 2018. Οι πιο μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό που βασίζονται σε δείκτες της αγοράς, όπως το επιτόκιο των συμφωνιών ανταλλαγής που συνδέονται με τον πληθωρισμό μετά από πέντε έτη και για ορίζοντα πέντε ετών, επίσης υποχώρησαν. Εντούτοις, προς το τέλος του έτους σταθεροποιήθηκαν, αλλά σε χαμηλά επίπεδα.

1.4 Οι ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης συνέχισαν να στηρίζουν την πιστωτική και νομισματική επέκταση

Το 2019 οι κύριοι παράγοντες που διαμόρφωσαν τις εξελίξεις στις χρηματοπιστωτικές αγορές της ζώνης του ευρώ ήταν οι επιδράσεις της επιβραδυνόμενης οικονομικής δραστηριότητας υπό συνθήκες επίμονα χαμηλού πληθωρισμού, η αβεβαιότητα που συνδεόταν με πολιτικούς παράγοντες και περιστασιακά προκαλούσε ένα κλίμα απροθυμίας ανάληψης κινδύνων, καθώς και η περαιτέρω χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής. Τόσο τα επιτόκια της αγοράς χρήματος όσο και οι αποδόσεις των πιο μακροπρόθεσμων ομολόγων μειώθηκαν σημαντικά, ενώ οι τιμές των μετοχών αυξήθηκαν συνολικά, υποβοηθούμενες από τα χαμηλότερα προεξοφλητικά επιτόκια. Οι ροές εξωτερικής χρηματοδότησης των μη χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων (ΜΧΕ) ουσιαστικά σταθεροποιήθηκαν το 2019 πολύ κάτω από το πιο πρόσφατο ανώτατο επίπεδο όπου είχαν φθάσει το 2017, αλλά ο δανεισμός από τις τράπεζες και η έκδοση χρεογράφων παρέμειναν σε θετικά επίπεδα, χάρη στις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης, και η καθαρή έκδοση μη εισηγμένων μετοχών ήταν εύρωστη, υποβοηθούμενη από τον αυξημένο αριθμό συγχωνεύσεων και εξαγορών. Η συνεχιζόμενη πιστωτική επέκταση προς τον ιδιωτικό τομέα από το τραπεζικό σύστημα, σε συνδυασμό με το χαμηλό κόστος ευκαιρίας διακράτησης μέσων που περιλαμβάνονται στο Μ3, συνέβαλε στη διατήρηση υψηλών ρυθμών αύξησης της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια. Οι ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης αντανακλούσαν τη διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ και τη δυνατότητα του τραπεζικού συστήματος να τη μετακυλίει στα επιτόκια χορηγήσεων προς επιχειρήσεις και νοικοκυριά. Οι υψηλότερες αποτιμήσεις των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων και των ακινήτων στήριξαν τον πλούτο των νοικοκυριών, γεγονός που με τη σειρά του υποβοήθησε την αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης.

Οι αποδόσεις των κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ μειώθηκαν σημαντικά το 2019, με τις αποδόσεις των μακροπρόθεσμων τίτλων να διαμορφώνονται σε αρνητικά επίπεδα στη διάρκεια του καλοκαιριού. Η μείωση αυτή αντανακλούσε τις αυξανόμενες ανησυχίες για την έκταση και τη διάρκεια της επιβράδυνσης της οικονομικής δραστηριότητας στη ζώνη του ευρώ και για την επίπτωσή της στην εξέλιξη του πληθωρισμού. Η διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής στις ΗΠΑ, η αύξηση των εκτιμώμενων κινδύνων παγκοσμίως σε συνάρτηση με τις εμπορικές εντάσεις ΗΠΑ-Κίνας και το Brexit, καθώς και οι ενισχυόμενες προσδοκίες των χρηματοπιστωτικών αγορών για περαιτέρω χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ συνέβαλαν επίσης στη μείωση των επιτοκίων μηδενικού κινδύνου στη ζώνη του ευρώ. Μετά την ανακοίνωση της δέσμης μέτρων για χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ τον Σεπτέμβριο, τα κάπως πιο θετικά μακροοικονομικά στοιχεία που δημοσιεύθηκαν για τη ζώνη του ευρώ και η σταθεροποίηση, έως έναν βαθμό, των εκτιμώμενων κινδύνων παγκοσμίως συνέβαλαν στη σταδιακή ανάκαμψη των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ. Παρʼ όλα αυτά, ο σταθμισμένος ως προς το ΑΕΠ μέσος όρος των αποδόσεων των δεκαετών κρατικών ομολόγων της ζώνης του ευρώ διαμορφώθηκε σε 0,28% στις 31 Δεκεμβρίου 2019, 74 μονάδες βάσης χαμηλότερα σε σχέση με την 1η Ιανουαρίου 2019. Η διαφορά απόδοσης μεταξύ των δεκαετών κρατικών ομολόγων των επιμέρους χωρών της ζώνης του ευρώ και του αντίστοιχου γερμανικού μειώθηκε, μάλιστα για ορισμένες χώρες σημαντικά, λόγω υποχώρησης της αβεβαιότητας σχετικά με τη δημοσιονομική πολιτική.

Το 2019 οι τιμές των μετοχών στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκαν σημαντικά. Ο ευρύς δείκτης τιμών μετοχών των ΜΧΕ της ζώνης του ευρώ σημείωσε άνοδο κατά 20,7% το 2019, ενώ ο δείκτης τιμών μετοχών των τραπεζών της ζώνης του ευρώ αυξήθηκε κατά 9,7% (βλ. Διάγραμμα 13). Τα χαμηλότερα προεξοφλητικά επιτόκια ήταν ο κύριος παράγοντας που συνέβαλε στην εξέλιξη των τιμών των μετοχών, ενώ οι προσδοκίες για τα κέρδη παρέμειναν χαμηλές και οι αυξομειώσεις των ασφαλίστρων κινδύνου – που σχετίζονταν πρωτίστως με τις εκάστοτε εξελίξεις στην εμπορική διένεξη ΗΠΑ-Κίνας και στις διαπραγματεύσεις για το Brexit – επηρέασαν δυσμενώς τις μετοχές.

Οι ροές εξωτερικής χρηματοδότησης των ΜΧΕ ουσιαστικά σταθεροποιήθηκαν το 2019, πολύ κάτω από το πιο πρόσφατο ανώτατο επίπεδο όπου είχαν φθάσει το 2017 (βλ. Διάγραμμα 14). Πάντως, οι καθαρές ροές χρηματοδότησης μέσω τραπεζικού δανεισμού και μέσω της έκδοσης χρεογράφων παρέμειναν θετικές, χάρη στις ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης, και η καθαρή έκδοση μη εισηγμένων μετοχών ήταν αρκετά ισχυρή, υποβοηθούμενη από τον αυξημένο αριθμό συγχωνεύσεων και εξαγορών. Αντίθετα, επιβράδυνση σημείωσε η προσφυγή στις άλλες πηγές χρηματοδότησης (συμπεριλαμβανομένων των ενδοομιλικών δανείων και των εμπορικών πιστώσεων), ενώ η καθαρή έκδοση εισηγμένων μετοχών μειώθηκε (αντανακλώντας το υψηλότερο κόστος της έκδοσης μετοχών συγκριτικά με άλλες πηγές χρηματοδότησης). Τα επιτόκια τραπεζικών χορηγήσεων μειώθηκαν περαιτέρω – συμβαδίζοντας σε γενικές γραμμές με τα επιτόκια της αγοράς χρήματος – σε νέα ιστορικώς χαμηλά επίπεδα στη διάρκεια του 2019.

Η περαιτέρω χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ το 2019 μεταδόθηκε στις συνθήκες χρηματοδότησης, οι οποίες έγιναν πιο ευνοϊκές. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι ορισμένα από τα μέτρα που θεσπίστηκαν το 2019 – όπως η τρίτη σειρά στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO III) και το σύστημα δύο βαθμίδων για το επιτόκιο που εφαρμόζεται στα υπερβάλλοντα αποθεματικά – αποσκοπούσαν στην ενίσχυση της ικανότητας των τραπεζών να επιτελέσουν τον διαμεσολαβητικό τους ρόλο (βλ. Ενότητα 2.1). Ταυτόχρονα, το τραπεζικό σύστημα σημείωσε περαιτέρω πρόοδο στην εξυγίανση των ισολογισμών, με ενίσχυση της κεφαλαιακής θέσης και βελτίωση της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού.

Ο καθαρός πλούτος των νοικοκυριών αυξήθηκε έντονα τα τρία πρώτα τρίμηνα του 2019, στηρίζοντας έτσι την ιδιωτική κατανάλωση. Παρά τον μετριασμό του δυναμισμού των αγορών κατοικιών, ο καθαρός πλούτος επηρεάστηκε θετικά από τις περαιτέρω αυξήσεις των τιμών των κατοικιών, με αποτέλεσμα τα νοικοκυριά να καταγράψουν σημαντικές υπεραξίες επί των ακινήτων που κατέχουν. Επιπλέον, τα νοικοκυριά κατέγραψαν σημαντικές υπεραξίες και επί των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων που κατέχουν. Επιπρόσθετα, η άνοδος των τιμών των κατοικιών και οι ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης συνέβαλαν στη συνεχιζόμενη βαθμιαία ανοδική τάση του ετήσιου ρυθμού αύξησης των τραπεζικών δανείων προς τα νοικοκυριά για αγορά κατοικίας. Η ακαθάριστη δανειακή επιβάρυνση των νοικοκυριών – μετρούμενη ως ποσοστό του ονομαστικού ακαθάριστου διαθέσιμου εισοδήματός τους – παρέμεινε αρκετά υψηλότερη σε σχέση με τον προ κρίσης μέσο όρο της.

Συνολικά, ο τραπεζικός δανεισμός προς τον ιδιωτικό τομέα ήταν σταθερά υψηλός, με ετήσιο ρυθμό αύξησης (διορθωμένο ως προς τις πωλήσεις και τιτλοποιήσεις δανείων και ως προς τη διευκόλυνση συγκέντρωσης ρευστών διαθεσίμων σε επίπεδο ομίλου – notional cash pooling) 3,7% τον Δεκέμβριο του 2019, έναντι 3,4% τον Δεκέμβριο του 2018. Η πιστωτική επέκταση παρέμεινε ο σημαντικότερος παράγοντας ανόδου της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια (βλ. το μπλε τμήμα στις ράβδους του Διαγράμματος 16). Ταυτόχρονα, οι χρηματικές ροές από το εξωτερικό είχαν αυξανόμενη συμβολή στη δυναμική του Μ3 (βλ. το κίτρινο τμήμα στις ράβδους του Διαγράμματος 16). Ως εκ τούτου, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του M3 ανέκαμψε το 2019 (βλ. Διάγραμμα 15). Ενώ η παύση των καθαρών αγορών μέσω του προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού στο τέλος του 2018 είχε αρνητική επίδραση στον ρυθμό αύξησης του Μ3 (βλ. το κόκκινο τμήμα στις ράβδους του Διαγράμματος 16), η επανέναρξή τους τον Νοέμβριο του 2019 είχε περιορισμένη επίδραση στον εν λόγω ρυθμό το 2019.

Από τη σκοπιά των χρηματοδοτικών μέσων που περιλαμβάνονται στο Μ3, οι καταθέσεις μίας ημέρας εξακολούθησαν να είναι ο κύριος προωθητικός παράγοντας της αύξησης του Μ3, λόγω του χαμηλού κόστους ευκαιρίας διακράτησης εύκολα ρευστοποιήσιμων καταθέσεων σε ένα περιβάλλον εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων και οριζόντιας καμπύλης αποδόσεων. Η αύξηση των καταθέσεων μίας ημέρας αντανακλά τον υψηλό ρυθμό ανόδου των καταθέσεων μίας ημέρας τόσο των νοικοκυριών όσο και των ΜΧΕ. Ως εκ τούτου, το στενό νομισματικό μέγεθος Μ1, το οποίο περιλαμβάνει το νόμισμα σε κυκλοφορία και τις καταθέσεις μίας ημέρας, συνέχισε να αυξάνεται με εύρωστο ρυθμό.

2 Νομισματική πολιτική: αποφασιστικότητα για κατάλληλη δράση

Υπό συνθήκες επιβράδυνσης της οικονομίας της ζώνης του ευρώ και πιο επίμονων καθοδικών κινδύνων και ενώ οι προοπτικές για τον πληθωρισμό εξακολουθούσαν να υπολείπονται από τη σχετική μεσοπρόθεσμη επιδίωξη του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ, το Διοικητικό Συμβούλιο προχώρησε σε τρεις διαδοχικούς γύρους πρόσθετης νομισματικής χαλάρωσης κατά τη διάρκεια του 2019. Οι διαδοχικές αυτές παρεμβάσεις υπογράμμισαν την αποφασιστικότητα του Διοικητικού Συμβουλίου να ενεργήσει καταλλήλως για να στηρίξει την επάνοδο του πληθωρισμού σε διατηρήσιμη πορεία σύγκλισης προς τα επιδιωκόμενα μεσοπρόθεσμα επίπεδα. Έχοντας υπόψη τον χρόνο που χρειάζεται για να εκδηλωθεί πλήρως η επίδραση όλων των μέτρων στην οικονομία της ζώνης του ευρώ, το Διοικητικό Συμβούλιο συνέχισε να παρακολουθεί προσεκτικά τις εξελίξεις του πληθωρισμού και τη μετάδοση των εφαρμοζόμενων μέτρων νομισματικής πολιτικής στην οικονομία, ενώ παρέμεινε έτοιμο να προσαρμόσει καταλλήλως όλα τα μέσα που διαθέτει προκειμένου να διασφαλίσει ότι ο πληθωρισμός θα κινηθεί προς επίπεδα συμβατά με την επιδίωξή του κατά τρόπο διαρκή, σύμφωνα με τη δέσμευσή του για συμμετρία. Στο τέλος του 2019 τα στοιχεία ενεργητικού που συνδέονται με τη νομισματική πολιτική αποτελούσαν το 70% περίπου του ενεργητικού του Ευρωσυστήματος. Το μέγεθος του ισολογισμού σταθεροποιήθηκε σε 4,7 τρισεκ. ευρώ το 2019, δηλ. στο ίδιο επίπεδο όπως στο τέλος του προηγούμενου έτους. Οι κίνδυνοι που συνδέονται με το μεγάλο μέγεθος του ισολογισμού εξακολούθησαν να περιορίζονται μέσω του πλαισίου διαχείρισης κινδύνων της ΕΚΤ.

2.1 Πρώτος γύρος μέτρων νομισματικής πολιτικής για τη διατήρηση της ιδιαίτερα διευκολυντικής κατεύθυνσης εν μέσω αυξανόμενων αντίξοων εξωτερικών παραγόντων

Μετά την επιδείνωση των προοπτικών της οικονομίας στο τέλος του 2018, οι εισερχόμενες πληροφορίες στις αρχές του 2019 εξακολούθησαν να είναι κατώτερες των προσδοκιών λόγω κάμψης της εξωτερικής ζήτησης και λόγω ορισμένων ειδικών παραγόντων ανά χώρα και τομέα, υποδηλώνοντας ότι η βραχυπρόθεσμη δυναμική της ανάπτυξης θα ήταν λιγότερο σθεναρή από ό,τι αναμενόταν. Παράλληλα, υπήρχε σημαντική αβεβαιότητα για το αν οι παράγοντες που επιβραδύνουν τον ρυθμό ανάπτυξης της ζώνης του ευρώ θα αποδειχθούν παροδικοί ή πιο διαρκείς και άρα για το πόσο θα επηρεάσει τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης η βραδύτερη ανάπτυξη που καταγράφεται βραχυχρόνια. Στο πλαίσιο αυτό, το Διοικητικό Συμβούλιο αναγνώρισε ότι οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τις προοπτικές για την ανάπτυξη στη ζώνη του ευρώ ήταν περισσότερο καθοδικοί λόγω της επιμονής των αβεβαιοτήτων που σχετίζονται με γεωπολιτικούς παράγοντες και την απειλή του προστατευτισμού, των ευπαθειών σε αναδυόμενες αγορές και της μεταβλητότητας στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Το Διοικητικό Συμβούλιο τόνισε ότι η νομισματική πολιτική πρέπει να εξακολουθήσει να χαρακτηρίζεται από υπομονή, επιμονή και σύνεση. Ενώ οι υποστηρικτικές συνθήκες χρηματοδότησης, η ευνοϊκή δυναμική των αγορών εργασίας και η επιταχυνόμενη άνοδος των μισθών συνεχίζουν να στηρίζουν τη μεγέθυνση στη ζώνη του ευρώ και τις σταδιακά αυξανόμενες πληθωριστικές πιέσεις, το Διοικητικό Συμβούλιο επανέλαβε την ανάγκη για σημαντική τόνωση της οικονομίας μέσω της νομισματικής πολιτικής ώστε να διασφαλιστεί η διαρκής σύγκλιση του πληθωρισμού προς επίπεδα κάτω, αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα.

Τα εισερχόμενα οικονομικά στοιχεία εξακολουθούσαν να είναι αδύναμα την άνοιξη, καθώς έδειχναν σημαντική υποχώρηση του ρυθμού οικονομικής μεγέθυνσης, η οποία θα συνεχιζόταν και το 2019. Ειδικότερα, η δραστηριότητα στον τομέα της μεταποίησης επιβραδύνθηκε σημαντικά, κυρίως λόγω αντίξοων εξωτερικών παραγόντων, εξαιτίας της συνεχιζόμενης υποτονικότητας της παγκόσμιας ανάπτυξης και της δυναμικής του διεθνούς εμπορίου. Η υποτονικότερη δυναμική της οικονομικής ανάπτυξης επιβράδυνε την προσαρμογή του πληθωρισμού προς τη μεσοπρόθεσμη επιδίωξη του Διοικητικού Συμβουλίου.

Έτσι, αντιδρώντας στην ουσιώδη επιδείνωση των προοπτικών για την ανάπτυξη και τον πληθωρισμό, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε στη συνεδρίαση του Μαρτίου να προχωρήσει σε πρόσθετη νομισματική χαλάρωση μέσω δέσμης μέτρων πολιτικής. Αυτό θα βοηθούσε να αναπτυχθούν περαιτέρω εγχώριες πιέσεις στις τιμές, θα στήριζε την εξέλιξη του μετρούμενου πληθωρισμού μεσοπρόθεσμα και θα αύξανε την ανθεκτικότητα της οικονομίας της ζώνης του ευρώ εν μέσω αβεβαιοτήτων σε παγκόσμιο επίπεδο. Ειδικότερα, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε τη λήψη των ακόλουθων μέτρων. Πρώτον, ως μέρος των καθοδηγητικών ενδείξεών του (forward guidance), αποφάσισε να διευρύνει τον χρονικό ορίζοντα πιθανής αύξησης των επιτοκίων πολιτικής. Συγκεκριμένα, το Διοικητικό Συμβούλιο ανέφερε ότι αναμένει τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ να παραμείνουν στα σημερινά τους επίπεδα τουλάχιστον μέχρι και το τέλος του 2019 και πάντως για όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί προκειμένου να διασφαλιστεί η συνέχιση της διαρκούς σύγκλισης του πληθωρισμού προς επίπεδα συμβατά με τη μεσοπρόθεσμη επιδίωξή του. Δεύτερον, επανέλαβε ότι σκοπεύει να συνεχίσει να επανεπενδύει, στο ακέραιο, τα ποσά κεφαλαίου από την εξόφληση τίτλων αποκτηθέντων στο πλαίσιο του προγράμματος αγοράς στοιχείων ενεργητικού (asset purchase programme – APP) κατά τη λήξη τους για παρατεταμένη χρονική περίοδο μετά την ημερομηνία κατά την οποία θα αρχίσει να αυξάνει τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ και πάντως για όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί για τη διατήρηση των ευνοϊκών συνθηκών ρευστότητας και της ιδιαίτερα διευκολυντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής. Λόγω της άμεσης σύνδεσης των καθοδηγητικών ενδείξεων σχετικά με τη μελλοντική πορεία των επανεπενδύσεων και των επιτοκίων πολιτικής αντίστοιχα, μεταβάλλεται αυτομάτως και ο αναμενόμενος ορίζοντας των επανεπενδύσεων, ενισχύοντας τις καθοδηγητικές ενδείξεις σχετικά με τα επιτόκια πολιτικής και ταυτόχρονα υπογραμμίζοντας την αποφασιστικότητα του Διοικητικού Συμβουλίου να ενεργήσει καταλλήλως. Τρίτον, εκτός από την αλλαγή των καθοδηγητικών ενδείξεων σχετικά με τα επιτόκια πολιτικής, ανακοινώθηκε μια νέα σειρά τριμηνιαίων στοχευμένων πράξεων πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO III). Οι πράξεις αυτές θα ξεκινήσουν τον Σεπτέμβριο του 2019 και θα τερματιστούν τον Μάρτιο του 2021, ενώ κάθε πράξη θα έχει διάρκεια δύο ετών. Στόχος της νέας σειράς TLTRO είναι να διατηρηθούν οι ευνοϊκές συνθήκες χορήγησης τραπεζικών δανείων ώστε να συνεχιστεί η ροή τραπεζικών πιστώσεων προς τους πελάτες με προσιτούς όρους. Με τη σειρά της, η εύρωστη ροή πιστώσεων προς τον ιδιωτικό τομέα στηρίζει τα καταναλωτικά και επενδυτικά σχέδια των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, βοηθώντας την οικονομία να αναπτυχθεί και συμβάλλοντας στην προσαρμογή του πληθωρισμού προς τη μεσοπρόθεσμη επιδίωξη του Διοικητικού Συμβουλίου. Τέταρτον, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να συνεχίσει να διενεργεί τις πιστοδοτικές πράξεις του Ευρωσυστήματος ως δημοπρασίες σταθερού επιτοκίου χωρίς ποσοτικό περιορισμό για όσο διάστημα χρειαστεί και τουλάχιστον μέχρι τη λήξη της περιόδου τήρησης ελάχιστων αποθεματικών που αρχίζει από τον Μάρτιο του 2021.

Στην επόμενη συνεδρίασή του μετά την ανακοίνωση της νέας σειράς TLTRO, το Διοικητικό Συμβούλιο έκανε γνωστό ότι οι λεπτομέρειες για τους ακριβείς όρους της σειράς TLTRO ΙΙΙ θα ανακοινωθούν σε μία από τις προσεχείς συνεδριάσεις του. Πιο συγκεκριμένα, για την τιμολόγηση των νέων πράξεων TLTRO III θα ληφθούν υπόψη η διεξοδική αξιολόγηση του διαύλου μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής μέσω των τραπεζών, καθώς και η περαιτέρω εξέλιξη των οικονομικών προοπτικών. Επιπλέον, έχοντας κατά νου ότι το περιβάλλον αρνητικών επιτοκίων θα διαρκέσει περισσότερο από όσο αναμενόταν, το Διοικητικό Συμβούλιο σημείωσε ότι, στο πλαίσιο της τακτικής του αξιολόγησης, θα εξετάσει επίσης κατά πόσον θα χρειαστεί, προκειμένου να μην εξανεμιστούν οι ευνοϊκές επιδράσεις των αρνητικών επιτοκίων στην οικονομία, να μετριαστούν οι τυχόν παρενέργειές τους στην τραπεζική διαμεσολάβηση.

Δεύτερος γύρος πρόσθετης χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής και επιδείνωση της εμπιστοσύνης στις προοπτικές του πληθωρισμού

Στο τέλος του πρώτου εξαμήνου οι εισερχόμενες πληροφορίες έδειχναν ότι οι προοπτικές της ζώνης του ευρώ εξακολουθούσαν να επηρεάζονται αρνητικά από δυσμενείς παγκόσμιους παράγοντες, που σχετίζονταν ιδίως με τη συνεχιζόμενη υποτονικότητα του παγκόσμιου εμπορίου και τις πιο διάχυτες και παρατεταμένες αβεβαιότητες στο εξωτερικό περιβάλλον. Οι παράγοντες αυτοί ασκούσαν αρνητική επίδραση ιδίως στον μεταποιητικό τομέα της ζώνης του ευρώ. Επιπλέον, ο πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ μειώθηκε περαιτέρω, αντανακλώντας κυρίως παροδικούς παράγοντες, ενώ οι δείκτες του υποκείμενου πληθωρισμού εξακολουθούσαν να μη σημειώνουν αξιόλογη μεταβολή.

Λαμβάνοντας υπόψη την παράταση των αβεβαιοτήτων και τις συνέπειές τους για τις προοπτικές του πληθωρισμού, το Διοικητικό Συμβούλιο έκρινε αναγκαίο να προσαρμόσει την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής για δεύτερη φορά το 2019 και να ενισχύσει τον διευκολυντικό της χαρακτήρα ώστε να παραμείνει ο πληθωρισμός σε διαρκή πορεία σύγκλισης προς τα επιδιωκόμενα μεσοπρόθεσμα επίπεδα. Έτσι, στη συνεδρίαση του Ιουνίου το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να ενισχύσει τις καθοδηγητικές ενδείξεις του σχετικά με τα επιτόκια πολιτικής διευρύνοντας περαιτέρω τον χρονικό ορίζοντα πιθανής αύξησης των επιτοκίων. Συγκεκριμένα, το Διοικητικό Συμβούλιο δήλωσε ότι αναμένει τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ να παραμείνουν στα σημερινά τους επίπεδα τουλάχιστον μέχρι και το πρώτο εξάμηνο του 2020 και πάντως για όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί προκειμένου ο πληθωρισμός να παραμείνει σε διαρκή πορεία σύγκλισης προς επίπεδα κάτω, αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα. Επανέλαβε επίσης τις καθοδηγητικές ενδείξεις του σχετικά με τις επανεπενδύσεις. Τέλος, το Διοικητικό Συμβούλιο έλαβε απόφαση σχετικά με την τιμολόγηση της σειράς TLTRO ΙΙΙ. Το επιτόκιο για κάθε πράξη θα καθορίζεται σε επίπεδο κατά 10 μονάδες βάσης υψηλότερο από το μέσο επιτόκιο των πράξεων κύριας αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος. Για όσες τράπεζες επιτυγχάνουν καθαρή πιστωτική επέκταση (πλην των εξαιρούμενων κατηγοριών δανείων) πάνω από ένα επίπεδο αναφοράς, το επιτόκιο των πράξεων της σειράς TLTRO III θα είναι χαμηλότερο, με δυνατότητα να φθάσει το μέσο επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων συν 10 μονάδες βάσης. Επισημάνθηκε ότι με αυτή την τιμολόγηση επιτυγχάνεται μια εύλογη ισορροπία μεταξύ της ανάγκης αφενός να αναγνωρίζονται οι θετικές εξελίξεις στις τραπεζικές χορηγήσεις και αφετέρου να διατηρηθεί η διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής.

Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού η κάμψη της δυναμικής της παγκόσμιας ανάπτυξης και η επιβράδυνση του διεθνούς εμπορίου εξακολούθησαν να επηρεάζουν δυσμενώς τις προοπτικές της ζώνης του ευρώ. Επιπλέον, οι παρατεταμένες αβεβαιότητες εξακολούθησαν να επιβαρύνουν το επιχειρηματικό κλίμα, ιδίως στον μεταποιητικό τομέα. Με τη σειρά τους, οι εξελίξεις στις τιμές παρέμεναν υποτονικές, ενώ οι δείκτες υποκείμενου πληθωρισμού συνέχιζαν να μην παρουσιάζουν αξιόλογη μεταβολή. Οι πιο μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό που βασίζονται σε δείκτες της αγοράς παρέμεναν στάσιμοι στα ιστορικώς χαμηλά επίπεδα που κατέγραψαν μετά τη συνεδρίαση του Ιουνίου, ενώ οι έρευνες σηματοδοτούσαν σημαντική υποχώρηση των πιο μακροπρόθεσμων προσδοκιών.

Στο πλαίσιο αυτό, το Διοικητικό Συμβούλιο επισήμανε στη συνεδρίαση του Ιουλίου ότι οι ρυθμοί πληθωρισμού (τόσο οι καταγεγραμμένοι όσο και οι προβλεπόμενοι) βρίσκονταν επίμονα κάτω από τα επίπεδα που είναι συμβατά με την επιδίωξή του. Επιπλέον, το Διοικητικό Συμβούλιο τόνισε ότι η συμμετρία της μεσοπρόθεσμης επιδίωξής του για τον πληθωρισμό αποτελεί σημαντικό στοιχείο για την επίτευξη της διαρκούς προσαρμογής του πληθωρισμού προς την επιδίωξή του. Ως εκ τούτου, θεωρήθηκε σημαντικό να δείξει το Διοικητικό Συμβούλιο την αποφασιστικότητα και την ικανότητά του να δράσει, καθώς και την ετοιμότητά του να χαλαρώσει περαιτέρω την κατεύθυνση της πολιτικής προσαρμόζοντας καταλλήλως όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή του, προκειμένου να επιτύχει τη διαμόρφωση του πληθωρισμού στα επιθυμητά επίπεδα. Ταυτόχρονα, το Διοικητικό Συμβούλιο δήλωσε ότι, αν οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές για τον πληθωρισμό συνεχίσουν να υπολείπονται σε σχέση με τα επιδιωκόμενα επίπεδα, είναι αποφασισμένο να ενεργήσει, σύμφωνα με τη δέσμευσή του για συμμετρία όσον αφορά την επιδίωξη για τον πληθωρισμό. Έτσι, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να επαναφέρει το στοιχείο της πιθανής περαιτέρω χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής (“easing bias”) στις καθοδηγητικές ενδείξεις του σχετικά με τα επιτόκια πολιτικής, δηλώνοντας ότι αναμένει ότι τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ θα παραμείνουν στα σημερινά ή σε χαμηλότερα επίπεδα. Επιπλέον, ανέθεσε στις αρμόδιες επιτροπές του Ευρωσυστήματος να εξετάσουν διάφορες επιλογές, μεταξύ αυτών τρόπους ενίσχυσης των καθοδηγητικών ενδείξεων σχετικά με τα επιτόκια πολιτικής, αντισταθμιστικά μέτρα (π.χ. τον σχεδιασμό ενός συστήματος βαθμίδων για τον εκτοκισμό των αποθεματικών) και επιλογές όσον αφορά το μέγεθος και τη σύνθεση πιθανών νέων καθαρών αγορών στοιχείων ενεργητικού. Αυτές οι ανακοινώσεις προετοίμασαν το έδαφος για τη δυνητική εφαρμογή ολοκληρωμένης δέσμης μέτρων στην επόμενη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής του Διοικητικού Συμβουλίου σε περίπτωση που οι προοπτικές του πληθωρισμού δεν θα βελτιώνονταν σε επίπεδα συμβατά με την επιδίωξή του.

Τρίτος γύρος χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής με μια ολοκληρωμένη δέσμη μέτρων για την αντιμετώπιση των επίμονα χαμηλών ρυθμών πληθωρισμού

Οι μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ του Σεπτεμβρίου 2019 έδειξαν περαιτέρω επιδείνωση των προοπτικών του πληθωρισμού. Συνολικά, το Διοικητικό Συμβούλιο βρέθηκε αντιμέτωπο με παρατεταμένη επιβράδυνση της οικονομίας της ζώνης του ευρώ, επίμονους καθοδικούς κινδύνους και συνεχιζόμενη απόκλιση των προοπτικών για τον πληθωρισμό από τα επιδιωκόμενα μεσοπρόθεσμα επίπεδα. Ειδικότερα, μετά από διαδοχικές και σημαντικές προς τα κάτω αναθεωρήσεις των προοπτικών για τον πληθωρισμό, ο προβλεπόμενος πληθωρισμός για το 2021 διαμορφώθηκε σε 1,5% στις προβολές του Σεπτεμβρίου 2019, από 1,8% στις προβολές του Δεκεμβρίου 2018. Η περαιτέρω επιδείνωση των προοπτικών για τον πληθωρισμό – παρά το γεγονός ότι οι χρηματοπιστωτικές συνθήκες που ενσωματώνονται στις προβολές ήδη αντανακλούσαν έντονες προσδοκίες για πρόσθετη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής – σήμαινε ότι ο πληθωρισμός προβλεπόταν να αποκλίνει ακόμη περισσότερο από τα επίπεδα που το Διοικητικό Συμβούλιο θεωρεί συμβατά με την επιδίωξή του. Οι δείκτες του υποκείμενου πληθωρισμού παρέμεναν συγκρατημένοι και οι δείκτες των προσδοκιών για τον πληθωρισμό διατηρήθηκαν σε χαμηλά επίπεδα. Στο πλαίσιο αυτό, το Διοικητικό Συμβούλιο έκρινε σκόπιμη την εφαρμογή ενός τρίτου γύρου νομισματικής χαλάρωσης για να στηριχθεί η επάνοδος του πληθωρισμού σε διαρκή πορεία σύγκλισης προς τα επιδιωκόμενα μεσοπρόθεσμα επίπεδα. Ως εκ τούτου, το Διοικητικό Συμβούλιο έλαβε τις ακόλουθες αποφάσεις τον Σεπτέμβριο:

Πρώτον, αποφάσισε να μειώσει το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων κατά 10 μονάδες βάσης σε -0,50% (βλ. Διάγραμμα 17). Η μείωση του επιτοκίου της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων συνοδεύθηκε από επαναδιατύπωση των καθοδηγητικών ενδείξεων του Διοικητικού Συμβουλίου σχετικά με την προσδοκώμενη πορεία των επιτοκίων πολιτικής. Το Διοικητικό Συμβούλιο ανέμενε πλέον ότι τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ θα παραμείνουν στα επίπεδα στα οποία είχαν διαμορφωθεί ή και χαμηλότερα έως ότου διαπιστωθεί ότι οι προοπτικές για τον πληθωρισμό συγκλίνουν αξιόπιστα προς ένα επίπεδο επαρκώς πλησίον, αλλά κάτω του 2%, εντός του χρονικού ορίζοντα προβολής, και ότι αυτή η σύγκλιση αντανακλάται κατά τρόπο συνεπή στη δυναμική του υποκείμενου πληθωρισμού.

Δεύτερον αποφάσισε την επανέναρξη των καθαρών αγορών ομολόγων μέσω του προγράμματος APP με ύψος 20 δισεκ. ευρώ μηνιαίως από την 1η Νοεμβρίου (βλ. Διάγραμμα 18), με αναμενόμενο τερματισμό των αγορών λίγο προτού αρχίσει να αυξάνει τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ. Το Διοικητικό Συμβούλιο επανέλαβε επίσης ότι οι επανεπενδύσεις στο ακέραιο των ποσών κεφαλαίου από την εξόφληση τίτλων αποκτηθέντων μέσω του APP κατά τη λήξη τους θα συνεχιστούν για παρατεταμένη χρονική περίοδο μετά την ημερομηνία κατά την οποία θα αρχίσει να αυξάνει τα βασικά επιτόκια της ΕΚΤ και πάντως για όσο διάστημα χρειαστεί για τη διατήρηση ευνοϊκών συνθηκών ρευστότητας και μιας ιδιαίτερα διευκολυντικής κατεύθυνσης της νομισματικής πολιτικής.

Τρίτον, αποφάσισε να επαναπροσδιορίσει ορισμένες παραμέτρους της τρίτης σειράς TLTRO, με πιο ελκυστικό επιτόκιο για τις συμμετέχουσες τράπεζες (οι τράπεζες που επιτυγχάνουν πιστωτική επέκταση πάνω από ένα επίπεδο αναφοράς (benchmark) μπορούν πλέον να δανείζονται με επιτόκιο που μπορεί να είναι εξίσου χαμηλό με το μέσο επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων, όπως θα διαμορφωθεί κατά τη διάρκεια της πράξης) και μεγαλύτερη διάρκεια (τρία έτη αντί για δύο). Με αυτούς τους πιο ευνοϊκούς όρους επιδιώκεται να διατηρηθούν οι ευνοϊκοί όροι χορήγησης τραπεζικών δανείων, να διασφαλιστεί η ομαλή μετάδοση της νομισματικής πολιτικής και να ενισχυθεί περαιτέρω η διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής.

Τέλος, προκειμένου να διαφυλαχθεί η μετάδοση της νομισματικής πολιτικής μέσω των τραπεζών, θεσπίστηκε σύστημα δύο βαθμίδων για τον εκτοκισμό των αποθεματικών, σύμφωνα με το οποίο μέρος της ρευστότητας που τηρούν οι τράπεζες στους τρεχούμενους λογαριασμούς τους στην κεντρική τράπεζα καθ’ υπέρβαση των υποχρεωτικών αποθεματικών θα εξαιρείται από το αρνητικό επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων.

Όλα τα στοιχεία της δέσμης μέτρων που αποφάσισε να λάβει το Διοικητικό Συμβούλιο στη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής του Σεπτεμβρίου σχεδιάστηκαν έτσι ώστε να αλληλοσυμπληρώνονται, προσφέροντας ώθηση στην οικονομία μέσω της νομισματικής πολιτικής και στηρίζοντας τη σύγκλιση του πληθωρισμού προς την επιδίωξη του Διοικητικού Συμβουλίου. Η μείωση του επιτοκίου της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων και οι ενισχυμένες καθοδηγητικές ενδείξεις με την αναφορά σε ρητή προϋπόθεση για την πρώτη αύξηση των επιτοκίων πολιτικής παρείχαν ένα σημείο αναφοράς για τα βραχυμεσοπρόθεσμα επιτόκια, τα οποία είναι σημαντικά για την τιμολόγηση των επιχειρηματικών δανείων στη ζώνη του ευρώ. Η επανέναρξη των καθαρών αγορών στοιχείων ενεργητικού και ο αναμενόμενος ορίζοντας των επανεπενδύσεων παρείχαν ένα σημείο αναφοράς για τα μεσομακροπρόθεσμα επιτόκια, τα οποία είναι σημαντικά για την τιμολόγηση των στεγαστικών δανείων προς νοικοκυριά. Οι τεχνικές παράμετροι της σειράς TLTRO ΙΙΙ επαναπροσδιορίστηκαν με σκοπό να διατηρηθούν οι ευνοϊκοί όροι χορήγησης τραπεζικών δανείων, να διασφαλιστεί η ομαλή μετάδοση της νομισματικής πολιτικής και να δοθεί κίνητρο στις τράπεζες προκειμένου να διατηρήσουν τις ροές πιστώσεων προς τους πελάτες τους. Τέλος, σκοπός του συστήματος δύο βαθμίδων για τον εκτοκισμό των αποθεματικών ήταν να περιοριστεί το άμεσο κόστος των αρνητικών επιτοκίων για τις τράπεζες, προκειμένου να στηριχθεί η μετάδοση της νομισματικής πολιτικής μέσω των τραπεζών. Έτσι, οι πιο χαλαρές συνθήκες άντλησης κεφαλαίων εκ μέρους των τραπεζών εξακολούθησαν να μετακυλίονται στους όρους δανεισμού των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών.

Παρακολούθηση των εξελίξεων του πληθωρισμού υπό το φως της διαφαινόμενης σταθεροποίησης των αναπτυξιακών προοπτικών και παράλληλα ετοιμότητα για δράση

Στο τέλος του έτους, μετά από τρεις γύρους νομισματικής χαλάρωσης κατά τη διάρκεια του 2019, οι δείκτες του υποκείμενου πληθωρισμού παρέμεναν γενικώς υποτονικοί και η δυναμική της ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ παρέμενε σε χαμηλά επίπεδα, παρόλο που υπήρχαν ορισμένες αρχικές ενδείξεις ανακοπής της επιβράδυνσης του ρυθμού ανάπτυξης και ήπιας αύξησης του υποκείμενου πληθωρισμού σε επίπεδα ανάλογα με αυτά προηγούμενων προβολών. Υπό το φως αυτών των εξελίξεων και δεδομένου ότι χρειάζεται χρόνος για να εκδηλωθεί πλήρως η επίδραση αυτών των μέτρων, το Διοικητικό Συμβούλιο ανακοίνωσε στη συνεδρίαση του Δεκεμβρίου ότι παρακολουθεί προσεκτικά τις εξελίξεις του πληθωρισμού και τη μετάδοση στην οικονομία των μέτρων νομισματικής πολιτικής του Σεπτεμβρίου. Σε κάθε περίπτωση, υπογράμμισε ότι παραμένει έτοιμο να προσαρμόσει καταλλήλως όλα τα μέσα που διαθέτει προκειμένου να διασφαλίσει ότι ο πληθωρισμός θα κινηθεί προς τα επιδιωκόμενα επίπεδα κατά τρόπο διαρκή, σύμφωνα με τη δέσμευσή του για συμμετρία.

Υπό το φως των επίμονων αβεβαιοτήτων και καθοδικών κινδύνων, κατά τη διάρκεια του 2019 εφαρμόστηκαν σημαντικά μέτρα πρόσθετης χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής. Όλα τα στοιχεία των μέτρων που ελήφθησαν συνέχισαν να λειτουργούν συνδυαστικά και συνέβαλαν στην περαιτέρω μείωση τους κόστους χρηματοδότησης των τραπεζών (βλ. Διάγραμμα 19). Οι πολύ ευνοϊκές συνθήκες χρηματοδότησης των τραπεζών μετακυλίστηκαν στην ευρύτερη οικονομία, οι δε όροι δανεισμού των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών διαμορφώθηκαν σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα ή πλησίον αυτών (βλ. Διάγραμμα 20). Όλες οι αποφάσεις που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια του 2019 συνέβαλαν στην ιδιαίτερα διευκολυντική κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής που εφαρμόζεται από το 2014 και εξακολούθησαν να στηρίζουν τη βελτίωση των οικονομικών επιδόσεων της ζώνης του ευρώ.

2.2 Η δυναμική του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος ενώ ξεκινούν εκ νέου οι καθαρές αγορές τίτλων

Από την εκδήλωση της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2007-2008 και εξής το Ευρωσύστημα έχει λάβει ποικίλα μέτρα νομισματικής πολιτικής, συμβατικά και μη, τα οποία έχουν επηρεάσει άμεσα το μέγεθος και τη σύνθεση του ισολογισμού του. Στα μη συμβατικά μέτρα περιλαμβάνονται πράξεις αναχρηματοδότησης για την παροχή ρευστότητας προς τους αντισυμβαλλομένους με αρχική διάρκεια έως τέσσερα έτη, καθώς και αγορές τίτλων που έχουν εκδοθεί από ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς (στο πλαίσιο του APP). Τον Δεκέμβριο του 2018 το Ευρωσύστημα έθεσε τέλος στις καθαρές αγορές τίτλων στο πλαίσιο του APP και το 2019 επανεπένδυε στο ακέραιο τα ποσά κεφαλαίου από την εξόφληση τίτλων κατά τη λήξη τους. Από την 1η Νοεμβρίου 2019 το Ευρωσύστημα ξεκίνησε εκ νέου τις καθαρές αγορές τίτλων με μέσο μηνιαίο ύψος 20 δισεκ. ευρώ. Στο τέλος του 2019 το μέγεθος του ισολογισμού του Ευρωσυστήματος διαμορφώθηκε σε 4,7 τρισεκ. ευρώ, παραμένοντας αμετάβλητο σε σχέση με το τέλος του 2018.

Στο τέλος του 2019 τα στοιχεία ενεργητικού που συνδέονται με τη νομισματική πολιτική ανέρχονταν σε 3,3 τρισεκ. ευρώ και αποτελούσαν το 70% του ενεργητικού του Ευρωσυστήματος (έναντι 72% στο τέλος του 2018). Μεταξύ των στοιχείων αυτών περιλαμβάνονται δάνεια προς πιστωτικά ιδρύματα της ζώνης του ευρώ (τα οποία αντιστοιχούσαν σε 13% του συνολικού ενεργητικού, έναντι 16% στο τέλος του 2018) και τίτλοι αγορασθέντες για σκοπούς νομισματικής πολιτικής (περίπου 56% του συνολικού ενεργητικού, όσο και στο τέλος του 2018) (βλ. Διάγραμμα 21). Τα λοιπά χρηματοοικονομικά στοιχεία ενεργητικού αποτελούνταν κυρίως από διαθέσιμα σε συνάλλαγμα και χρυσό που διακρατεί το Ευρωσύστημα και χαρτοφυλάκια σε ευρώ που δεν συνδέονται με τη νομισματική πολιτική.

Στην πλευρά του παθητικού, το συνολικό ποσό που ήταν κατατεθειμένο στους λογαριασμούς αποθεματικών των αντισυμβαλλομένων και στη διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων παρέμεινε σε γενικές γραμμές αμετάβλητο σε 2 τρισεκ. ευρώ ή 39% του παθητικού στο τέλος του 2019, ποσοστό ίδιο όπως στο τέλος του 2018. Μετά την ανακοίνωση του συστήματος δύο βαθμίδων για τον εκτοκισμό των αποθεματικών, το οποίο τέθηκε σε ισχύ στις 30.10.2019, σημαντικό μέρος της ρευστότητας που τηρούν οι αντισυμβαλλόμενοι στο Ευρωσύστημα μεταφέρθηκε από τη διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων στους λογαριασμούς αποθεματικών. Στο τέλος του 2019 η διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων συγκέντρωνε το 15% της συνολικής ρευστότητας που τηρούν οι αντισυμβαλλόμενοι στο Ευρωσύστημα, έναντι 34% στο τέλος του 2018. Τα τραπεζογραμμάτια σε κυκλοφορία αυξήθηκαν σύμφωνα με την ιστορική τους τάση και αποτελούσαν το 28% του παθητικού στο τέλος του 2019, έναντι 26% στο τέλος του 2018. Οι λοιπές υποχρεώσεις, συμπεριλαμβανομένων του κεφαλαίου και των λογαριασμών αναπροσαρμογής, αποτελούσαν το 34% του παθητικού, ποσοστό αμετάβλητο σε σχέση με το τέλος του 2018 (βλ. Διάγραμμα 21).

Μέση διάρκεια χαρτοφυλακίου APP και κατανομή κατά περιουσιακό στοιχείο και χώρα

Το πρόγραμμα αγοράς στοιχείων ενεργητικού (asset purchase programmes – APP) περιλαμβάνει τέσσερα ενεργά προγράμματα αγοράς τίτλων: το τρίτο πρόγραμμα αγοράς καλυμμένων ομολογιών (covered bond purchase programme – CBPP3), το πρόγραμμα αγοράς τιτλοποιημένων απαιτήσεων (asset-backed securities purchase programme – ABSPP), το πρόγραμμα αγοράς τίτλων του δημόσιου τομέα (public sector purchase programme – PSPP) και το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων του επιχειρηματικού τομέα (corporate sector purchase programme – CSPP). Με σχετικές αποφάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου, ο στόχος για τις μηνιαίες καθαρές αγορές στο πλαίσιο του APP έχει αλλάξει με την πάροδο του χρόνου.

Στο τέλος του 2019 το χαρτοφυλάκιο APP ανήλθε σε 2,6 τρισεκ. ευρώ (με βάση το αναπόσβεστο κόστος). Επί του συνολικού χαρτοφυλακίου APP στο τέλος του έτους, το ABSPP αποτελούσε το 1% (28 δισεκ. ευρώ), το CBPP3 το 10% (264 δισεκ. ευρώ) και το CSPP το 7% (185 δισεκ. ευρώ). Μεταξύ των προγραμμάτων αγοράς περιουσιακών στοιχείων του ιδιωτικού τομέα, τη μεγαλύτερη συμβολή στη μεγέθυνση του χαρτοφυλακίου APP είχε το CSPP τους δύο τελευταίους μήνες του 2019, με καθαρές αγορές ύψους 7,7 δισεκ. ευρώ. Οι αγορές μέσω του CSPP πραγματοποιούνται με βάση ένα ποσοστό αναφοράς το οποίο αντανακλά τη συνολική ανεξόφλητη αξία κάθε έκδοσης αποδεκτού ομολόγου.

Το PSPP αποτελούσε το μεγαλύτερο μέρος του χαρτοφυλακίου του APP και ανήλθε σε 2,1 τρισεκ. ευρώ ή σε 82% του συνολικού χαρτοφυλακίου του APP στο τέλος του 2019, δηλ. στο ίδιο ποσοστό όπως στο τέλος του 2018. Στο πλαίσιο του PSPP η κατανομή των αγορών μεταξύ των χωρών καθορίζεται με εφαρμογή της κλείδας κατανομής στο κεφάλαιο της ΕΚΤ επί του συνολικού υπολοίπου της έκδοσης. Εντός του ποσοστού αγορών που τους αναλογεί, οι εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) της ζώνης του ευρώ είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν αν θα αγοράσουν τίτλους κεντρικών κυβερνήσεων, περιφερειακών διοικήσεων ή τίτλους που έχουν εκδοθεί από ορισμένους φορείς εγκατεστημένους στις εν λόγω χώρες. Ορισμένες ΕθνΚΤ αγόρασαν επίσης τίτλους που έχουν εκδοθεί από υπερεθνικά ιδρύματα της ΕΕ. Η ΕΚΤ δεν αγόρασε χρεόγραφα που έχουν εκδοθεί από υπερεθνικά ιδρύματα της ΕΕ ή ομόλογα περιφερειακών διοικήσεων. Η μεσοσταθμική διάρκεια των τίτλων του χαρτοφυλακίου PSPP στο τέλος του 2019 ήταν 7,12 έτη, κατά τι μικρότερη από ό,τι στο τέλος του 2018 (7,37 έτη), με κάποιες διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα.^[23]

Το Ευρωσύστημα επανεπένδυε τα ποσά κεφαλαίου από την εξόφληση τίτλων των χαρτοφυλακίων APP κατά τη λήξη τους. Οι εξοφλήσεις στο πλαίσιο των προγραμμάτων αγοράς τίτλων του ιδιωτικού τομέα ανήλθαν σε 37,2 δισεκ. ευρώ το 2019, ενώ οι εξοφλήσεις στο πλαίσιο του PSPP ανήλθαν σε 167,3 δισεκ. ευρώ.^[24] Οι τίτλοι που αποκτώνται μέσω των προγραμμάτων PSPP, CSPP και CBPP3 εξακολούθησαν να διατίθενται για δανεισμό^[25] με στόχο τη στήριξη της ρευστότητας στις αγορές ομολόγων και repos.^[26]

Εξελίξεις στις πράξεις αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος

Το ανεξόφλητο υπόλοιπο των πράξεων αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος διαμορφώθηκε σε 624,1 δισεκ. ευρώ στο τέλος του 2019, μειωμένο κατά 109,3 δισεκ. ευρώ σε σχέση με το τέλος του 2018. Η μείωση αυτή οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε οικειοθελείς αποπληρωμές ύψους 208 δισεκ. ευρώ στο πλαίσιο της σειράς TLTRO ΙΙ. Το ποσό των 101,1 δισεκ. ευρώ που κατανεμήθηκε στις δύο πρώτες πράξεις της σειράς TLTRO III αντιστάθμισε μόνο εν μέρει τη μείωση του υπολοίπου των πράξεων αναχρηματοδότησης λόγω αποπληρωμών στο πλαίσιο της σειράς TLTRO II. Η μεσοσταθμική εναπομένουσα διάρκεια των πράξεων αναχρηματοδότησης του Ευρωσυστήματος μειώθηκε από περίπου 1,8 έτη στο τέλος του 2018 σε 1,2 έτη στο τέλος του 2019.

2.3 Οι χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι που συνδέονται με το APP περιορίζονται με κατάλληλα πλαίσια

Κύριος στόχος της επανέναρξης των καθαρών αγορών τίτλων μέσω του APP είναι να ενισχυθεί η αξιόπιστη σύγκλιση του πληθωρισμού προς τη μεσοπρόθεσμη επιδίωξη του Διοικητικού Συμβουλίου. Παράλληλα, οι αγορές τίτλων πρέπει να πληρούν τα κριτήρια της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας προκειμένου να εκπληρώνεται η αποστολή της ΕΚΤ και να επιτυγχάνεται ο σκοπός της για σταθερότητα των τιμών. Όταν υπάρχουν περισσότερες επιλογές για την επίτευξη των στόχων πολιτικής, η επιλογή που θα προκριθεί πρέπει να είναι αποδοτική τόσο από λειτουργική άποψη όσο και από άποψη κινδύνων. Στο πλαίσιο αυτό, η λειτουργία διαχείρισης κινδύνων του Ευρωσυστήματος επιδιώκει την αποδοτική διαχείριση κινδύνου (risk efficiency), δηλ. την επίτευξη των στόχων πολιτικής με τον χαμηλότερο δυνατό κίνδυνο για το Ευρωσύστημα.^[27]

Όλα τα εργαλεία νομισματικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων των οριστικών αγορών τίτλων, εγγενώς συνεπάγονται χρηματοοικονομικούς κινδύνους, τους οποίους διαχειρίζεται και ελέγχει το Ευρωσύστημα. Οι οριστικές αγορές τίτλων απαιτούν ειδικά πλαίσια ελέγχου των χρηματοοικονομικών κινδύνων, τα οποία εξαρτώνται από τους συγκεκριμένους στόχους πολιτικής και από τα χαρακτηριστικά και το προφίλ κινδύνου κάθε κατηγορίας τίτλων. Κάθε τέτοιο πλαίσιο προβλέπει κριτήρια καταλληλότητας, αξιολογήσεις του πιστωτικού κινδύνου και διαδικασίες δέουσας επιμέλειας, πλαίσια τιμολόγησης, δείκτες αναφοράς (benchmarks) και όρια. Τα πλαίσια ελέγχου κινδύνων για το APP έχουν εφαρμογή στις νέες αγορές τίτλων, στην επανεπένδυση ποσών κεφαλαίου από την εξόφληση τίτλων του χαρτοφυλακίου του APP κατά τη λήξη τους και στο απόθεμα τίτλων στο χαρτοφυλάκιο του APP για όσο χρόνο παραμένουν στον ισολογισμό του Ευρωσυστήματος.

Τα πλαίσια ελέγχου κινδύνων όχι μόνο εξυπηρετούν τον στόχο του περιορισμού των χρηματοοικονομικών κινδύνων, αλλά και συμβάλλουν στην επιτυχή επίτευξη των στόχων πολιτικής, κατευθύνοντας τις συναλλαγές αγοράς τίτλων προς μια διαφοροποιημένη κατανομή των χαρτοφυλακίων χωρίς να προκαλούνται στρεβλώσεις στην αγορά (market-neutral). Επίσης, τα πλαίσια ελέγχου κινδύνων είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να λαμβάνουν υπόψη και τους μη χρηματοοικονομικούς κινδύνους, όπως ο νομικός και ο λειτουργικός κίνδυνος και ο κίνδυνος φήμης.

Στη συνέχεια περιγράφονται τα υφιστάμενα πλαίσια ελέγχου κινδύνων που διέπουν την υλοποίηση του APP.^[28] Ο Πίνακας 1 συνοψίζει τα βασικά τους στοιχεία.

Απαιτήσεις καταλληλότητας για τις οριστικές αγορές τίτλων

Στις οριστικές αγορές τίτλων μπορούν να γίνουν δεκτοί μόνο εμπορεύσιμοι τίτλοι αποδεκτοί ως εξασφαλίσεις για τις πιστοδοτικές πράξεις του Ευρωσυστήματος. Τα κριτήρια καταλληλότητας εξασφαλίσεων για τις πιστοδοτικές πράξεις του Ευρωσυστήματος ορίζονται στο γενικό πλαίσιο για τα μέσα νομισματικής πολιτικής. Μεταξύ άλλων, οι αποδεκτοί τίτλοι πρέπει να πληρούν υψηλά κριτήρια πιστοληπτικής διαβάθμισης, δηλ. να έχουν λάβει τουλάχιστον μία πιστοληπτική διαβάθμιση^[29] από εξωτερικό οργανισμό αξιολόγησης της πιστοληπτικής ικανότητας (external credit assessment institution – ECAI) αποδεκτό από το πλαίσιο του Ευρωσυστήματος για την αξιολόγηση της πιστοληπτικής ικανότητας (Eurosystem credit assessment framework – ECAF), η οποία να τους κατατάσσει κατʼ ελάχιστο στην τρίτη βαθμίδα πιστοληπτικής διαβάθμισης (credit quality step 3 – CQS 3) στην εναρμονισμένη κλίμακα πιστοληπτικής διαβάθμισης του Ευρωσυστήματος ή σε ανώτερη βαθμίδα (CQS 1 και CQS 2). Επιπλέον, οι τίτλοι πρέπει να είναι εκφρασμένοι σε ευρώ και να εκδίδονται και να διακανονίζονται στη ζώνη του ευρώ. Στην περίπτωση των τιτλοποιημένων απαιτήσεων (ABS), οι οφειλέτες των υποκείμενων απαιτήσεων πρέπει κατά πλειονότητα να είναι εγκατεστημένοι στη ζώνη του ευρώ.

Εκτός από τα ανωτέρω κριτήρια καταλληλότητας, ισχύουν και ειδικά κριτήρια καταλληλότητας ανά πρόγραμμα αγοράς. Για παράδειγμα, για το PSPP και το CSPP υπάρχουν περιορισμοί σχετικά με την ελάχιστη και τη μέγιστη διάρκεια. Για το CSPP δεν γίνονται δεκτοί προς αγορά οι τίτλοι που έχουν εκδοθεί από πιστωτικά ιδρύματα ή από εκδότες με μητρική εταιρία πιστωτικό ίδρυμα. Επιπλέον, από το CSPP και το CBPP3 αποκλείονται τίτλοι των οποίων οι εκδότες είναι οντότητες που έχουν κύριο σκοπό την εκκαθάριση επιχείρησης ή τη διαχείριση περιουσιακών στοιχείων επιχείρησης υπό αναδιάρθρωση. Για το CBPP3 οι καλυμμένες ομολογίες πρέπει να πληρούν τις αναγκαίες προϋποθέσεις υπό τις οποίες είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν ως ασφάλεια στις πιστοδοτικές πράξεις του Ευρωσυστήματος από το ίδρυμα που τις εξέδωσε.^[30] Επιπλέον, οι καλυμμένες ομολογίες τύπου conditional pass-through δεν είναι αποδεκτές προς αγορά από την 1.1.2019. Επίσης, οι αγορές τίτλων δεν πρέπει να καταστρατηγούν τους κανόνες απαγόρευσης της νομισματικής χρηματοδότησης δημόσιων αρχών, όπως προβλέπονται στο άρθρο 123(1) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αξιολογήσεις πιστωτικού κινδύνου και διαδικασίες δέουσας επιμέλειας

Για τα προγράμματα αγοράς τίτλων του ιδιωτικού τομέα το Ευρωσύστημα διεξάγει κατάλληλες αξιολογήσεις πιστωτικού κινδύνου και εφαρμόζει διαδικασίες δέουσας επιμέλειας για το σύνολο των αποδεκτών τίτλων σε συνεχή βάση. Τηρούνται πλαίσια παρακολούθησης τα οποία χρησιμοποιούν ορισμένους δείκτες κινδύνου. Οι εν λόγω αξιολογήσεις και διαδικασίες ακολουθούν την αρχή της αναλογικότητας, σύμφωνα με την οποία οι τίτλοι υψηλότερου κινδύνου υποβάλλονται σε πιο εμπεριστατωμένη ανάλυση. Εάν κριθεί σκόπιμο, μπορούν να εφαρμοστούν πρόσθετα μέτρα διαχείρισης κινδύνων, επίσης σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται ιδίως περιορισμοί στο ύψος ή αναστολή των αγορών και, σε έκτακτες περιπτώσεις, ακόμη και πωλήσεις τίτλων, για τις οποίες απαιτείται ανά μεμονωμένη περίπτωση αξιολόγηση του Διοικητικού Συμβουλίου.

Πλαίσια τιμολόγησης

Τα πλαίσια τιμολόγησης για το APP διασφαλίζουν ότι οι αγορές πραγματοποιούνται στις τιμές της αγοράς, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι στρεβλώσεις στην αγορά και να διευκολύνεται η αποδοτική διαχείριση κινδύνου. Τα εν λόγω πλαίσια λαμβάνουν υπόψη τις διαθέσιμες τιμές της αγοράς, την ποιότητα αυτών των τιμών και την εύλογη αξία. Διεξάγονται επίσης ex post έλεγχοι των τιμών για να διαπιστωθεί αν οι τιμές στις οποίες πραγματοποιήθηκαν οι συναλλαγές αντανακλούσαν τις τιμές της αγοράς κατά τον χρόνο της συναλλαγής.

Οι αγορές αποδεκτών χρεογράφων με αρνητική απόδοση στη λήξη επιτρέπονται σε όλα τα προγράμματα αγοράς στοιχείων ενεργητικού, περιλαμβανομένων, στο μέτρο του αναγκαίου, και αγορών χρεογράφων με απόδοση χαμηλότερη από το επιτόκιο της διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων.^[31]

Δείκτες αναφοράς

Οι δείκτες αναφοράς (benchmarks) αποσκοπούν στον σχηματισμό ενός διαφοροποιημένου χαρτοφυλακίου και συμβάλλουν στον περιορισμό των κινδύνων. Οι δείκτες αναφοράς για τα προγράμματα αγοράς τίτλων του ιδιωτικού τομέα διαμορφώνονται με γνώμονα την τρέχουσα αξία του συνόλου των αποδεκτών τίτλων, δηλ. το ονομαστικό υπόλοιπο των αποδεκτών τίτλων που πληρούν τα κριτήρια διαχείρισης κινδύνων. Όσον αφορά το πρόγραμμα PSPP, η κατανομή των αγορών μεταξύ των χωρών καθορίζεται με εφαρμογή της κλείδας κατανομής στο κεφάλαιο της ΕΚΤ επί του συνολικού υπολοίπου της έκδοσης.

Όρια

Για το APP εφαρμόζονται πλαίσια ορίων. Τα όρια ανά έκδοση και ανά εκδότη^[32] προσδιορίζονται με βάση κριτήρια πολιτικής, διαχείρισης κινδύνων, αλλά και λειτουργικά και νομικά κριτήρια. Τα όρια εξειδικεύονται ανάλογα με την κατηγορία τίτλων, ενώ υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ τίτλων του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα.

Το όρια ανά έκδοση και ανά εκδότη για το PSPP εφαρμόζονται για να διαφυλάσσεται η λειτουργία της αγοράς και η διαμόρφωση των τιμών, να περιορίζεται η συγκέντρωση κινδύνων και να αποφεύγεται η απόκτηση δεσπόζουσας θέσης από το Ευρωσύστημα μεταξύ των πιστωτών των κυβερνήσεων της ζώνης του ευρώ. Το όριο ανά έκδοση για τα ομόλογα υπερεθνικών οργανισμών που είναι αποδεκτά στο πρόγραμμα PSPP είναι 50% της αξίας των κυκλοφορούντων χρεογράφων της έκδοσης. Για όλα τα υπόλοιπα αποδεκτά στο PSPP ομόλογα, το όριο που έχει τεθεί ανά έκδοση είναι 33% της αξίας των κυκλοφορούντων χρεογράφων της έκδοσης, εφόσον για κάθε συγκεκριμένη αγορά επαληθεύεται ότι με αυτό το ποσοστό το Ευρωσύστημα δεν αποκτά δικαίωμα αρνησικυρίας (blocking minority) που εμποδίζει την εφαρμογή ρητρών συλλογικής δράσης. Διαφορετικά, το όριο ανά έκδοση είναι 25%. Το όριο ανά εκδότη για τους υπερεθνικούς εκδότες είναι 50% της αξίας των αποδεκτών κυκλοφορούντων χρεογράφων του αντίστοιχου οργανισμού, ενώ για τους υπόλοιπους αποδεκτούς εκδότες είναι 33%.

Για τα προγράμματα αγοράς τίτλων του ιδιωτικού τομέα, το όριο ανά έκδοση είναι 70%. Στο πρόγραμμα CSPP ισχύουν χαμηλότερα όρια ανά έκδοση σε ειδικές περιπτώσεις, π.χ. οι τίτλοι που έχουν εκδοθεί από δημόσιες επιχειρήσεις έχουν ανάλογη μεταχείριση με τους τίτλους που αγοράζονται μέσω του PSPP. Εκτός από αυτά τα όρια ανά έκδοση, ισχύουν και όρια ανά εκδότη για τα προγράμματα CBPP3 και CSPP. Ειδικότερα για το CSPP, τα όρια ανά εκδότη καθορίζονται με βάση μια ενδεικτική κατανομή που συνδέεται με την κεφαλαιοποίηση του ομίλου του εκδότη, ώστε να εξασφαλίζεται διαφοροποιημένη κατανομή των αγορών. Εξάλλου, μπορούν να εφαρμοστούν χαμηλότερα όρια, εφόσον κριθεί σκόπιμο με βάση το αποτέλεσμα της αξιολόγησης πιστωτικού κινδύνου και της διαδικασίας δέουσας επιμέλειας, όπως εξηγείται παραπάνω.

3 Χρηματοπιστωτικός τομέας της ζώνης του ευρώ: ενίσχυση της ανθεκτικότητας των τραπεζών εν μέσω κινδύνων

Το περιβάλλον κινδύνων για τον χρηματοπιστωτικό τομέα της ζώνης του ευρώ παρέμεινε δύσκολο το 2019. Αφενός τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα στήριξαν διάφοροι παράγοντες, όπως η μεγεθυνόμενη οικονομία και η ικανοποιητική κεφαλαιακή επάρκεια των τραπεζών της ζώνης του ευρώ. Αφετέρου αυξανόμενοι καθοδικοί κίνδυνοι για τη μελλοντική ανάπτυξη επηρέασαν δυσμενώς το περιβάλλον χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Η έντονη τάση ανάληψης κινδύνων στις χρηματοπιστωτικές αγορές και στις αγορές ακινήτων συνέχισε να τροφοδοτεί τη συσσώρευση ευπαθειών στις τιμές των περιουσιακών στοιχείων, ενώ παράλληλα συνέχισαν να αυξάνονται οι κίνδυνοι στον αναπτυσσόμενο μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα. Σʼ αυτό το περιβάλλον, οι χώρες της ζώνης του ευρώ, κατόπιν διαβούλευσης με την ΕΚΤ, έλαβαν σειρά μακροπροληπτικών μέτρων με στόχο να περιορίσουν τους συστημικούς κινδύνους και να ενισχύσουν την ανθεκτικότητά τους σε αυτούς. Επιπρόσθετα, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ έλαβε μικροπροληπτικά μέτρα και συνέβαλε στη σταθερότητα του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα. Επίσης το 2019 η ΕΚΤ συνέχισε να συμβάλλει στις συζητήσεις σχετικά με την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης και την προώθηση της ένωσης κεφαλαιαγορών και υπογράμμισε τη σημασία της ανάπτυξης εργαλείων περιορισμού των κινδύνων στον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα.

3.1 Το περιβάλλον χρηματοπιστωτικής σταθερότητας το 2019

Το περιβάλλον χρηματοπιστωτικής σταθερότητας παρέμεινε δύσκολο το 2019. Οι προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας χειροτέρευσαν στη διάρκεια του έτους και η αυξημένη πολιτική αβεβαιότητα και αβεβαιότητα ως προς την πολιτική που θα ασκηθεί δημιούργησαν σημαντικούς καθοδικούς κινδύνους. Σʼ αυτό το περιβάλλον, οι εξελίξεις στις αγορές επηρεάζονταν ολοένα περισσότερο από προσδοκίες περαιτέρω χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής, καθώς και από στροφή προς ασφαλείς τοποθετήσεις. Έτσι, οι αποδόσεις των κρατικών και εταιρικών ομολόγων υψηλής διαβάθμισης μειώθηκαν σημαντικά. Το περιβάλλον χαμηλών (ή αρνητικών) επιτοκίων και χαμηλών αποδόσεων ασφαλών περιουσιακών στοιχείων δημιούργησε πιέσεις στην κερδοφορία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Τα αμοιβαία κεφάλαια επενδυτικού χαρακτήρα και οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις αντέδρασαν με μεγαλύτερη ανάληψη κινδύνων. Η σταδιακή χειροτέρευση των προοπτικών οικονομικής ανάπτυξης και οι συνακόλουθες προσδοκίες για πιο παρατεταμένη περίοδο χαμηλότερων επιτοκίων οδήγησαν σε περαιτέρω επιδείνωση των προοπτικών κερδοφορίας των τραπεζών. Ωστόσο, οι τράπεζες ευνοήθηκαν από το γεγονός ότι οι δυσκολίες χρηματοδότησής τους υποχώρησαν, με μείωση του κόστους άντλησης ρευστότητας και βελτίωση της πρόσβασής τους στις αγορές ομολόγων, και διατήρησαν ικανοποιητική κεφαλαιακή επάρκεια, με δείκτη κεφαλαίου κοινών μετοχών της κατηγορίας 1 (CET1) 14,2%.

Η εξαμηνιαία έκθεση της ΕΚΤ Financial Stability Review εντόπισε και ανέλυσε το 2019 τέσσερις βασικές ευπάθειες που επηρεάζουν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα στη ζώνη του ευρώ σε ορίζοντα διετίας (βλ. Σχήμα 1):

• Πρώτον, το 2019 οι ευπάθειες που συνδέονται με τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων παρέμειναν η σημαντικότερη κατηγορία και η ΕΚΤ επισήμανε τον κίνδυνο επανατιμολόγησης και συνακόλουθων διαταράξεων στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές. Η αναζήτηση αποδόσεων εντάθηκε το 2019, με τις τιμές των μετοχών στη ζώνη του ευρώ να αυξάνονται κατά 20% περίπου παρά τη μείωση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων και τη χειροτέρευση του μακροοικονομικού περιβάλλοντος, ενώ λιγότερο από το 10% των κυκλοφορούντων ομολόγων παγκοσμίως προσέφερε απόδοση 3% και άνω. Ως εκ τούτου, συνέχισε να υπάρχει κίνδυνος απότομων διορθώσεων στην αγορά μετοχών και στην αγορά τίτλων σταθερού εισοδήματος χαμηλότερης διαβάθμισης, ιδίως εν όψει της αυξημένης οικονομικής και πολιτικής αβεβαιότητας. Υποστηριζόμενες από το περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων, οι τιμές των ακινήτων στη ζώνη του ευρώ συνέχισαν να αυξάνονται το 2019. Όπως προκύπτει από τις προειδοποιήσεις και τις συστάσεις που εξέδωσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου σχετικά με τις ευπάθειες που συνδέονται με τον τομέα των κατοικιών, η συνεχιζόμενη ισχυρή δυναμική των τιμών των κατοικιών, σε συνδυασμό με τη σχετικά έντονη αύξηση των στεγαστικών δανείων και την υψηλή δανειακή επιβάρυνση των νοικοκυριών, αντιπροσώπευαν κρίσιμες ευπάθειες σε ορισμένες χώρες (βλ. Ενότητα 3.2).
• Δεύτερον, σε διάφορες χώρες παρέμεναν ζητήματα βιωσιμότητας του δημόσιου και ιδιωτικού χρέους, καθώς το χρέος του δημόσιου ή/και του ιδιωτικού μη χρηματοπιστωτικού τομέα ήταν σε πολλές περιπτώσεις υψηλό σε σχέση με τα ιστορικά και διεθνή δεδομένα. Αν και το χαμηλό κόστος χρηματοδότησης άμβλυνε τις πιέσεις στη βραχυπρόθεσμη βιωσιμότητα του χρέους, τα δημόσια και τα ιδιωτικά οικονομικά παρέμεναν εκτεθειμένα στον κίνδυνο αιφνίδιας μεταβολής του κλίματος στις αγορές ή χειροτέρευσης των μακροοικονομικών συνθηκών. Μια αιφνίδια ανοδική διόρθωση των επιτοκίων από τα πολύ χαμηλά επίπεδα στα οποία βρίσκονταν θα μπορούσε να αποβεί ιδιαίτερα επιζήμια για τα νοικοκυριά και τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις σε χώρες όπου τα δάνεια είναι ως επί το πλείστον κυμαινόμενου επιτοκίου.
• Τρίτον, οι ευπάθειες αυξήθηκαν στον τραπεζικό τομέα της ζώνης του ευρώ. Η κερδοφορία των τραπεζών της ζώνης του ευρώ παρέμεινε χαμηλή το 2019 και οι προοπτικές για τη μελλοντική κερδοφορία εξασθένησαν σε συνθήκες χειροτέρευσης των προοπτικών οικονομικής ανάπτυξης και παρατεταμένης διάρκειας του περιβάλλοντος χαμηλών επιτοκίων. Αν και η μείωση του αποθέματος μη εξυπηρετούμενων δανείων συνεχίστηκε με ήπιους ρυθμούς, σε ορισμένα τμήματα του τραπεζικού τομέα χρειάζονταν περαιτέρω βελτιώσεις. Επιπλέον, το πλεονάζον δυναμικό και η ανεπαρκής αποδοτικότητα κόστους εξακολούθησαν σε πολλές περιπτώσεις να επηρεάζουν δυσμενώς τις μακροπρόθεσμες προοπτικές κερδοφορίας των τραπεζών.
• Τέταρτον, συνεχίστηκε η συσσώρευση ευπαθειών στον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα ως αποτέλεσμα των υψηλότερων επιπέδων ανάληψης κινδύνων. Τα αμοιβαία κεφάλαια επενδυτικού χαρακτήρα και οι ασφαλιστικές επιχειρήσεις αντέδρασαν στη μείωση των αποδόσεων των τίτλων υψηλότερης διαβάθμισης με ανάληψη περαιτέρω κινδύνων. Ταυτόχρονα, στον τομέα των αμοιβαίων κεφαλαίων επενδυτικού χαρακτήρα η μείωση των άμεσα ρευστοποιήσιμων περιουσιακών στοιχείων και οι θύλακες υψηλής μόχλευσης προκαλούσαν ανησυχίες για την πιθανότητα αιφνίδιων και μαζικών εξαγορών μεριδίων, καθώς και για επενδυτική συμπεριφορά που θα μπορούσε να επιτείνει την τυχόν μεταβλητότητα στις αγορές.

Το 2019 επισημάνθηκαν επίσης από την ΕΚΤ και άλλες ευπάθειες πέραν του βραχυμεσοπρόθεσμου ορίζοντα, που θα μπορούσαν να έχουν αρνητική επίπτωση στον χρηματοπιστωτικό τομέα. Ιδίως ενισχύθηκαν οι προσπάθειες να αξιολογηθούν οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και βελτιώθηκε η επικοινωνία στο συγκεκριμένο θέμα. H ΕΚΤ επιδιώκει να συμβάλει, εντός των ορίων του καταστατικού της, στις γενικές προσπάθειες για τον μετριασμό των δυνητικών αρνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, εστιάζοντας σε διάφορους βασικούς τομείς (βλ. Πλαίσιο 3). Όσον αφορά την ίδια την EKT και τις προσπάθειές της να μειώσει το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά θέση εργασίας μειώθηκαν κατά 74% μεταξύ 2008 και 2018 (βλ. και το Πλαίσιο 3). Επιπλέον, το 2019 η ΕΚΤ εξέτασε τις συνέπειες των εξελίξεων στον κλάδο της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας τόσο σε μικροπροληπτικό όσο και σε μακροπροληπτικό επίπεδο (βλ. Πλαίσιο 4).

3.2 Μακροπροληπτική πολιτική για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας στο σύνολο του τομέα

Η εμφάνιση συστημικών κινδύνων στο χρηματοπιστωτικό σύστημα μπορεί να αντιμετωπιστεί με μακροπροληπτικές πολιτικές και ο Κανονισμός για τον ΕΕΜ αναθέτει σημαντικό ρόλο και συγκεκριμένες εξουσίες στην ΕΚΤ σ’ αυτό το πεδίο. Ειδικότερα, η ΕΚΤ είναι επιφορτισμένη με την αξιολόγηση των μακροπροληπτικών μέτρων για τις τράπεζες, τα οποία προβλέπει η νομοθεσία της ΕΕ και τα οποία λαμβάνουν οι εθνικές αρχές στις χώρες που συμμετέχουν στον Ενιαίο Εποπτικό Μηχανισμό (ΕΕΜ), και έχει επίσης την εξουσία να επιβάλλει πρόσθετα μέτρα πέραν των εθνικών. Ως απάντηση στους κύριους κινδύνους που επικρατούσαν το 2019, οι εθνικές αρχές των χωρών της ζώνης του ευρώ, κατόπιν διαβούλευσης με την ΕΚΤ, έλαβαν πολύ περισσότερα μακροπροληπτικά μέτρα από ό,τι το προηγούμενο έτος για τον περιορισμό των συστημικών κινδύνων και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας σ’ αυτούς.

Συνεχίστηκαν οι προσπάθειες στον τομέα της μακροπροληπτικής πολιτικής για τη διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας

Η ΕΚΤ συνέχισε τις εκτεταμένες προσπάθειές της στον τομέα της μακροπροληπτικής πολιτικής, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στη διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Πέρα από μια σειρά μακροπροληπτικών αναλύσεων, η ΕΚΤ παρείχε και μια πλατφόρμα για τακτικές από κοινού αξιολογήσεις κινδύνων και για συντονισμό πολιτικής με τις εθνικές αρχές στη ζώνη του ευρώ. Η ΕΚΤ και οι εθνικές αρχές συνέχισαν επίσης να διεξάγουν ευρύ και ανοικτό διάλογο σχετικά με τη χρήση μακροπροληπτικών εργαλείων και τη βελτίωση των εργαλείων ανάλυσης στον τομέα της μακροπροληπτικής πολιτικής. Οι προσπάθειες αυτές βελτίωσαν περαιτέρω τις μεθόδους και τις διαδικασίες με τις οποίες αξιολογούνται οι συστημικοί κίνδυνοι και η επάρκεια των μέτρων μακροπροληπτικής πολιτικής στη ζώνη του ευρώ.

Οι μακροπροληπτικές συζητήσεις το 2019 εστίασαν στην ανάγκη να παραμείνουν οι τράπεζες ανθεκτικές και ικανές να αντεπεξέρχονται σε δυσμενείς διαταραχές του μακροχρηματοπιστωτικού περιβάλλοντος. Η μακροπροληπτική πολιτική μπορεί να παίξει αντικυκλικό ρόλο μόνο εφόσον υπάρχουν αποδεσμεύσιμα αποθέματα ασφαλείας. Σημειώνεται σχετικά ότι το αντικυκλικό κεφαλαιακό απόθεμα ασφαλείας (CCyB) είναι το βασικό εργαλείο που αποδεσμεύεται σε περίπτωση υλοποίησης κινδύνων κυκλικής αιτιολογίας. Συνεπώς, μεγαλύτερη διαθεσιμότητα αποδεσμεύσιμων αντικυκλικών κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας θα βοηθούσε να αποφευχθούν φαινόμενα συγχρονισμένης απομόχλευσης στο τραπεζικό σύστημα, τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πιστωτική ασφυξία και να επιδεινώσουν την ύφεση. Το γεγονός αυτό ενισχύει την άποψη ότι, πέρα από το ύψος των κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας, σημαντική είναι και η δυνατότητα αποδέσμευσής τους σε περιόδους εντάσεων. Επί του παρόντος στη ζώνη του ευρώ, τα εφαρμοσθέντα αντικυκλικά κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας ανέρχονται σε 0,1% του σταθμισμένου ως προς τον κίνδυνο ενεργητικού και συνολικά παραμένουν χαμηλά σε σχέση με άλλα υποχρεωτικά αποθέματα ασφαλείας (βλ. Διάγραμμα 22).

Το 2019 η ΕΚΤ ολοκλήρωσε επίσης την πρώτη επανεξέταση του πλαισίου αναφορικά με το κατώτερο όριο για το απόθεμα ασφαλείας των λοιπών συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (Ο-SII) στις χώρες που συμμετέχουν στον ΕΕΜ. Σκοπός του αποθέματος ασφαλείας για τα O-SII είναι να περιορίζει τις αρνητικές εξωτερικότητες για το εγχώριο χρηματοπιστωτικό σύστημα και την ευρύτερη οικονομία από την πτώχευση συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων. Η αναθεωρημένη μεθοδολογία του κατώτερου ορίου για τα O-SII είναι πιο λεπτομερής και αυξάνει το ελάχιστο ποσοστό αποθέματος ασφαλείας για τις τράπεζες που έχουν μεγαλύτερη συστημική σημασία (αναλυτικότερα βλ. στο τεύχος Μαρτίου 2020 του Macroprudential Bulletin). Το νέο πλαίσιο θα επιτρέψει να υπαχθεί μεγαλύτερος αριθμός συστημικής σημασίας τραπεζών σε υψηλότερες απαιτήσεις τήρησης αποθεμάτων ασφαλείας σε ορισμένες χώρες, μειώνοντας έτσι τους κινδύνους για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Η σταδιακή εισαγωγή του πλαισίου αυτού θα ξεκινήσει την 1.1.2022.

Επιπλέον, η ΕΚΤ συνέχισε να βελτιώνει την επικοινωνία της σε ζητήματα μακροπροληπτικής πολιτικής, γνωστοποιώντας με μεγαλύτερη διαφάνεια τις θέσεις της και το εν εξελίξει έργο της σ’ αυτό το πεδίο. Σε σχετική ενότητα της Financial Stability Review του Νοεμβρίου 2019 αναλύεται πώς οι μακροπροληπτικές πολιτικές μπορούν να αντιμετωπίσουν τις ευπάθειες του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Εκτός από τις ομιλίες, τα δελτία τύπου και τις άλλες δημοσιεύσεις της (π.χ. Occasional Papers), η ΕΚΤ συνέχισε να δημοσιεύει την εξαμηνιαία της έκδοση Macroprudential Bulletin, ένα σημαντικό επικοινωνιακό εργαλείο μέσω του οποίου η ΕΚΤ εξηγεί το πλαίσιο μακροπροληπτικής πολιτικής, τις διαδικασίες λήψης αποφάσεών της, τις μακροπροληπτικές της αξιολογήσεις, καθώς και τις νεότερες εξελίξεις στη μακροπροληπτική ανάλυση. Συνέχισε επίσης να δημοσιεύει στον δικτυακό της τόπο πίνακα με τα μακροπροληπτικά μέτρα που βρίσκονται σε ισχύ στις χώρες που υπάγονται στην Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ.

Αποφάσεις μακροπροληπτικής πολιτικής στη διάρκεια του 2019

Στο πλαίσιο των νομίμων αρμοδιοτήτων της, η ΕΚΤ στη διάρκεια του 2019 αξιολόγησε 106 αποφάσεις μακροπροληπτικής πολιτικής που της κοινοποιήθηκαν από τις εθνικές αρχές της ζώνης του ευρώ σχετικά με εργαλεία που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση κυκλικών και διαρθρωτικών συστημικών κινδύνων, καθώς και άλλα εργαλεία του άρθρου 458 του Κανονισμού για τις Κεφαλαιακές Απαιτήσεις (CRR). Η πλειονότητα των αποφάσεων που της κοινοποιήθηκαν αφορούσε είτε τον καθορισμό αντικυκλικών κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας είτε τον προσδιορισμό των παγκοσμίως συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (G-SII) και λοιπών συστημικά σημαντικών ιδρυμάτων (Ο-SII) και τον καθορισμό του ποσοστού του κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας τους. Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ δεν διατύπωσε αντίρρηση σε καμιά από τις αποφάσεις μακροπροληπτικής πολιτικής των εθνικών αρχών που της κοινοποιήθηκαν το 2019.

Έως το τέλος του 2019 οι εθνικές αρμόδιες αρχές επτά χωρών της ζώνης του ευρώ, έναντι τεσσάρων το προηγούμενο έτος, είχαν ανακοινώσει την εφαρμογή ποσοστού αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας άνω του 0%. Σε 12 χώρες δεν είχε εφαρμοστεί αντικυκλικό κεφαλαιακό απόθεμα ασφαλείας έως το τέλος του 2019. Το ποσοστό αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας καθορίστηκε με τη μέθοδο της “οριοθετημένης διακριτικής ευχέρειας”, που συνδυάζει τη χρήση ποσοτικών στοιχείων βασικών δεικτών κινδύνου με ποιοτικές εκτιμήσεις που αντανακλούν τις εκάστοτε οικονομικές και χρηματοπιστωτικές συνθήκες.

Όσον αφορά τις χώρες που ανακοίνωσαν αύξηση του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας τους το 2019, στη Γαλλία το Haut Conseil de Stabilité Financière, λαμβάνοντας υπόψη την ανοδική τάση της δανειακής επιβάρυνσης του ιδιωτικού τομέα της χώρας, αποφάσισε ως προληπτικό μέτρο την αύξηση του ποσοστού του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας από 0,25% σε 0,5% τον Μάρτιο του 2019. Η Nationale Bank van België/Banque Nationale de Belgique αποφάσισε να αυξήσει το ποσοστό του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας από 0% σε 0,5% τον Ιούνιο του 2019, με κύριο σκοπό την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των τραπεζών σε κυκλικούς κινδύνους. Αν και θεωρούσε ότι οι κυκλικοί συστημικοί κίνδυνοι δεν ήταν οξείς, έκρινε συνετό να ληφθεί ένα προληπτικό μέτρο το οποίο θα διασφάλιζε τη συνέχεια της παροχής πιστώσεων σε όλες τις φάσεις του οικονομικού κύκλου. Στη Γερμανία η Bundesanstalt für Finanzdienstleistungsaufsicht αποφάσισε τον Ιούνιο του 2019 να ορίσει θετικό ποσοστό αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας 0,25%. Κατά την εκτίμησή της, η συσσώρευση κυκλικών συστημικών κινδύνων (ιδίως ευπαθειών λόγω υποεκτίμησης του πιστωτικού κινδύνου, υπερτίμησης ασφαλειών και κινδύνου επιτοκίου) μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Στη Σλοβακία τον Ιούλιο του 2019 η Národná banka Slovenska αποφάσισε την περαιτέρω αύξηση του ποσοστού του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας από 1,5% σε 2%. Ο τραπεζικός τομέας και η κερδοφορία του είχαν αποκτήσει μεγαλύτερη έκθεση σε κυκλικούς κινδύνους και παρατηρούνταν ενδείξεις ευφορίας στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Τέλος, στο Λουξεμβούργο η Commission de Surveillance du Secteur Financier αποφάσισε να αυξήσει το ποσοστό του αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας από 0,25% σε 0,5% τον Δεκέμβριο του 2019, εν όψει των σημαντικών αυξήσεων που παρατηρούνταν στις χορηγήσεις και στις τιμές των ακινήτων.

Το περιβάλλον χαμηλών επιτοκίων θα μπορούσε να οδηγήσει σε υψηλότερη ανάληψη κινδύνων και χαλάρωση των πιστοδοτικών κριτηρίων, ιδίως εάν οι τράπεζες αντιμετωπίζουν πιέσεις στην κερδοφορία τους. Οι περαιτέρω αυξήσεις των τιμών των κατοικιών, σε συνδυασμό με τις τάσεις των στεγαστικών δανείων και τις ευπάθειες του τομέα των νοικοκυριών, σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ το 2019 οδήγησαν σε αύξηση των ευπαθειών που συνδέονται με τα ακίνητα. Υπό αυτές τις συνθήκες, η παροχή καθοδήγησης σχετικά με τα σωστά πιστοδοτικά κριτήρια ή η προληπτική – και με κατάλληλες εξαιρέσεις – αυστηροποίηση δεικτών βασιζόμενων στον δανειολήπτη θα μπορούσε να βοηθήσει να περιοριστεί ενδεχόμενη συσσώρευση κινδύνων. Έως το τέλος του 2019, τέτοιου είδους μέτρα, τα οποία εμπίπτουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα των εθνικών αρχών, είχαν θεσπιστεί σε 13 χώρες της ζώνης του ευρώ.

Όσον αφορά τα μακροπροληπτικά εργαλεία που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση άλλων κινδύνων, η ΕΚΤ αξιολόγησε αποφάσεις εθνικών αρχών σχετικά με κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας O-SII, αποθέματα ασφαλείας συστημικού κινδύνου, καθώς και μακροπροληπτικά μέτρα του άρθρου 458 του CRR. Σε ό,τι αφορά αυτή την τελευταία κατηγορία το 2019, η Eesti Pank εισήγαγε ένα νέο μέτρο για να εξασφαλίσει την ανθεκτικότητα των τραπεζών σε συστημικούς κινδύνους συνδεόμενους με στεγαστικά δάνεια. Τα πιστωτικά ιδρύματα τα οποία χρησιμοποιούν την προσέγγιση των εσωτερικών διαβαθμίσεων (internal ratings-based – IRB) θα πρέπει να εφαρμόζουν σταθμισμένο ως προς το άνοιγμα μέσο συντελεστή κινδύνου τουλάχιστον 15% για τα ανοίγματα του χαρτοφυλακίου λιανικής από ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια προς κατοίκους Εσθονίας. Το μέτρο τέθηκε σε ισχύ στις 30.9.2019. Επίσης, η Φινλανδική Αρχή Χρηματοπιστωτικής Εποπτείας αποφάσισε τον Ιούνιο του 2019 να παρατείνει την εφαρμογή του ανά πιστωτικό ίδρυμα ελάχιστου μέσου συντελεστή στάθμισης κινδύνου στεγαστικών δάνειων 15% για τα πιστωτικά ιδρύματα που εφαρμόζουν την προσέγγιση των εσωτερικών διαβαθμίσεων. Η παράταση της εφαρμογής του εν λόγω συντελεστή τέθηκε σε ισχύ την 1.1.2020 και θα ισχύσει για ένα έτος.

Συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Συστημικού Κινδύνου

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να παρέχει αναλυτική, στατιστική, υλικοτεχνική και διοικητική υποστήριξη στη Γραμματεία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ), η οποία είναι επιφορτισμένη με τις καθημερινές εργασίες του ΕΣΣΚ. Το ΕΣΣΚ είναι αρμόδιο για τη μακροπροληπτική επίβλεψη του χρηματοπιστωτικού συστήματος της ΕΕ, καθώς και για την πρόληψη και τον περιορισμό των συστημικών κινδύνων.

Η ΕΚΤ συνεισέφερε τακτικά στις δραστηριότητες του ΕΣΣΚ για τον εντοπισμό και την παρακολούθηση δυνητικών συστημικών κινδύνων σε συνεχή βάση και παρείχε γενική υποστήριξη στο έργο του. Π.χ. συμμετείχε στις εργασίες σχετικά με την κάλυψη κενών στα δεδομένα που αφορούν ακίνητα, οι οποίες οδήγησαν στην έκδοση Σύστασης από το ΕΣΣΚ και στην ανάπτυξη ενός ενισχυμένου πλαισίου παρακολούθησης σημαντικών τρίτων χωρών. Επίσης υποστήριξε την ανάλυση του ΕΣΣΚ σχετικά με τις μεσοπρόθεσμες ευπάθειες στον τομέα των οικιστικών ακινήτων, που οδήγησε στην έκδοση πέντε προειδοποιήσεων και έξι συστάσεων προς επιλεγμένες χώρες της ΕΕ.

Η ΕΚΤ συνέβαλε επίσης σημαντικά στους αρχικούς προβληματισμούς του ΕΣΣΚ σχετικά με την ανάπτυξη ενός κοινού πλαισίου για την κατεύθυνση της μακροπροληπτικής πολιτικής. Τον Απρίλιο του 2019 δημοσιεύθηκε ειδική έκθεση ως ένα πρώτο βήμα για τη διαμόρφωση του πλαισίου αυτού. Με αυτή εισάγεται η σύνδεση μεταξύ μακροπροληπτικών πολιτικών και του στόχου για χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Η ΕΚΤ συνέχισε να συμβάλλει και στο δεύτερο στάδιο του έργου αυτού ως συμπροεδρεύουσα της ομάδας εμπειρογνωμόνων του ΕΣΣΚ στην οποία είχε ανατεθεί η ανάπτυξη επιχειρησιακών μεθόδων που θα διευκολύνουν την αξιολόγηση, συζήτηση και ανακοίνωση της κατεύθυνσης της μακροπροληπτικής πολιτικής.

Επιπλέον, η ΕΚΤ συμπροεδρεύει της ομάδας εμπειρογνωμόνων αναλυτών που έχει αναλάβει να αξιολογήσει τη δυνητική επικάλυψη μεταξύ των μακροπροληπτικών κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας, του ελάχιστου δείκτη μόχλευσης και της ελάχιστης απαίτησης για ίδια κεφάλαια και επιλέξιμες υποχρεώσεις (minimum requirement for own funds and eligible liabilities – MREL). Στόχος του έργου είναι να περιγράψει την αλληλεπίδραση μεταξύ των απαιτήσεων και τις συνέπειές της στην αποτελεσματικότητα των μακροπροληπτικών αποθεμάτων ασφαλείας.

Επίσης, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους η ΕΚΤ προήδρευε της ομάδας σύνταξης της Σύστασης του ΕΣΣΚ σχετικά με την ανταλλαγή και συλλογή πληροφοριών για μακροπροληπτικούς σκοπούς που αφορούν υποκαταστήματα πιστωτικών ιδρυμάτων με έδρα σε άλλα κράτη-μέλη ή σε τρίτες χώρες.

Η ΕΚΤ παρείχε συνεχή υποστήριξη στις εργασίες του ΕΣΣΚ για την ανάπτυξη μακροπροληπτικών εργαλείων προς χρήση πέραν του τραπεζικού τομέα. Συνέβαλε στην ανάλυση δεδομένων και κινδύνων – και ιδιαίτερα των συνεπειών των πρακτικών καθορισμού περιθωρίων για τις ασφαλιστικές επιχειρήσεις – καθώς και στον σχεδιασμό νέων μακροπροληπτικών εργαλείων για τον ασφαλιστικό τομέα, εστιάζοντας κυρίως στα εργαλεία που είχαν προκριθεί σε πρώτη φάση το 2018 στην έκθεση σχετικά με μακροπροληπτικές προβλέψεις, μέτρα και εργαλεία για τον ασφαλιστικό τομέα. Το αποτέλεσμα των εργασιών αυτών θα τροφοδοτήσει άμεσα τον εν εξελίξει διάλογο σχετικά με την αναθεώρηση της οδηγίας “Φερεγγυότητα ΙΙ” με σκοπό την ενίσχυση του κανονιστικού πλαισίου για τις ασφαλιστικές και αντασφαλιστικές επιχειρήσεις από μακροπροληπτική σκοπιά.

Η ΕΚΤ συνέβαλε επίσης στη συνεχιζόμενη ανάπτυξη δεικτών κινδύνου για τα μη τραπεζικά ιδρύματα, καθώς και στη σύνταξη του τέταρτου τεύχους του EU Non-bank Financial Intermediation Risk Monitor, το οποίο παρέχει επισκόπηση των εξελίξεων στον τομέα, με έμφαση στην αξιολόγηση των δυνητικών κινδύνων για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Επιπλέον, η ΕΚΤ είχε σημαντική συνεισφορά στην κατάρτιση και ανάπτυξη του αναλυτικού πλαισίου πάνω στο οποίο βασίστηκε η ενδιάμεση έκθεση για τον περιορισμό της υπερκυκλικότητας των περιθωρίων διαφορών αποτίμησης και των περικοπών αποτίμησης στις αγορές παραγώγων και στις συναλλαγές χρηματοδότησης μέσω τίτλων.

Επιπλέον, η ΕΚΤ συνεργάστηκε με το ΕΣΣΚ για την ανάπτυξη και εφαρμογή μεθοδολογιών για τη διεξαγωγή μελέτης επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στον χρηματοπιστωτικό τομέα της ΕΕ υπό διάφορα υποθετικά σενάρια. Επίσης παρείχε χαρτογράφηση των διαφόρων μεθοδολογιών, αξιολόγηση της διαθεσιμότητας στοιχείων και περιγραφή της κατηγορίας ανοιγμάτων των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων που πρέπει να εξετάζονται στις αναλύσεις κλιματικών κινδύνων.

Η ΕΚΤ προήδρευσε της αρμόδιας για ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων ομάδας εργασίας του ΕΣΣΚ (Task Force on Stress Testing), η οποία διαμόρφωσε τα υποθετικά δυσμενή σενάρια για την άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA) για τα ταμεία συντάξεων και για τις αντίστοιχες ασκήσεις της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών για τα αμοιβαία κεφάλαια της αγοράς χρήματος και για τους κεντρικούς αντισυμβαλλομένους. Προς τον σκοπό αυτό, διάφορες Γενικές Διευθύνσεις της ΕΚΤ προσέφεραν στην εν λόγω ομάδα καίριας σημασίας υποστήριξη τόσο σε τεχνικό επίπεδο όσο και στην κατασκευή και εκτίμηση οικονομετρικών υποδειγμάτων.

Τέλος, η ΕΚΤ συμμετείχε ενεργά στην ευρωπαϊκή ομάδα αντιμετώπισης συστημικών κινδύνων στον κυβερνοχώρο (European Systemic Cyber Group) του ΕΣΣΚ, η οποία ανέπτυξε ένα αναλυτικό πλαίσιο αξιολόγησης των κυβερνοκινδύνων.

Λεπτομερέστερες πληροφορίες σχετικά με το ΕΣΣΚ δημοσιεύονται στον δικτυακό του τόπο και στις Ετήσιες Εκθέσεις του.

3.3 Μικροπροληπτικές δραστηριότητες για τη διασφάλιση της ευρωστίας επιμέρους τραπεζών

Το 2019 συμπληρώνεται μια πενταετία από τη δημιουργία της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ. Στη διάρκεια αυτής της πενταετίας οι μικροπροληπτικές της δραστηριότητες συνέβαλαν στη σταθερότητα του ευρωπαϊκού τραπεζικού τομέα και στη διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού για όλες τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ. Χάρη στην πρόοδο που έχει επιτευχθεί από το 2014 και μετά, η ευρωπαϊκή τραπεζική εποπτεία εξελίσσεται σε ώριμο θεσμό.

Παρά τα σημαντικά βήματα που έγιναν μετά την κρίση, η εξυγίανση των ισολογισμών των τραπεζών συνέχισε και το 2019 να βρίσκεται ψηλά στις εποπτικές προτεραιότητες. Άλλες εποπτικές προτεραιότητες επικεντρώθηκαν στους παράγοντες που είναι υπεύθυνοι για τη χαμηλή κερδοφορία των ευρωπαϊκών τραπεζών και σε θέματα διακυβέρνησης, όπως είναι οι δυνατότητες συμβατικής διαχείρισης κινδύνων των τραπεζών, καθώς και σε αναδυόμενους κινδύνους, ιδίως σε σχέση με τον εν εξελίξει ψηφιακό μετασχηματισμό των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών και με την ευπάθειά τους σε κινδύνους πληροφοριακών συστημάτων και κυβερνοκινδύνους.

Καθʼ όλη τη διάρκεια του 2019 η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε να βελτιώνει τα εργαλεία και τις μεθόδους της. Σε συνέχεια προηγούμενης δέσμευσής της, η ΕΚΤ αναθεώρησε τον Αύγουστο του 2019 τις εποπτικές προσδοκίες σχετικά με τις προβλέψεις προληπτικού χαρακτήρα για νέα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα (ΜΕΑ), που περιλαμβάνονται στο Συμπλήρωμα του Εγγράφου κατευθύνσεων της ΕΚΤ προς τις τράπεζες για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, προκειμένου να ληφθούν υπόψη οι νέες απαιτήσεις του Πυλώνα 1.^[40] Μετά από δημόσια διαβούλευση και τη δημοσίευση, τον Νοέμβριο του 2018, του κεφαλαίου “Γενικά θέματα” του οδηγού της για τα εσωτερικά υποδείγματα (ECB guide to internal models), η ΕΚΤ δημοσίευσε τον Ιούλιο του 2019 και τα οριστικά ειδικά κεφάλαια του οδηγού, αφιερωμένα το καθένα σε ένα είδος κινδύνου, δηλ. πιστωτικό κίνδυνο, κίνδυνο αγοράς και πιστωτικό κίνδυνο αντισυμβαλλομένου. Τον Φεβρουάριο του 2019, συμπληρωματικά προς την πανευρωπαϊκή άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων 2018, η ΕΚΤ δημοσίευσε επίσης τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα της άσκησης για όλες τις συμμετέχουσες τράπεζες υπό την εποπτεία της. Επιπλέον, τον Οκτώβριο του 2019 δημοσίευσε τα αποτελέσματα ανάλυσης ευαισθησίας στον κίνδυνο ρευστότητας, την οποία διεξήγαγε το 2019 ως την ετήσια άσκηση προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων. Τα αποτελέσματα των δύο αυτών ασκήσεων αξιοποιήθηκαν στη Διαδικασία Εποπτικής Εξέτασης και Αξιολόγησης (Supervisory Review and Evaluation Process – SREP) 2018 (δημοσίευση: Απρίλιος 2019) και 2019 αντίστοιχα.

Ενώ ο αριθμός των τραπεζών που εποπτεύονται άμεσα από την ΕΚΤ παρέμεινε ουσιαστικά αμετάβλητος το 2019, έχουν σημειωθεί σημαντικές μεταβολές στη διάρθρωση και τις δραστηριότητες των ομίλων ορισμένων τραπεζών, καθώς αυτοί ενοποιούν ή μεταφέρουν τις δραστηριότητές τους από το Ηνωμένο Βασίλειο στη ζώνη του ευρώ. Όσες τράπεζες απέκτησαν με τις μεταβολές αυτές το καθεστώς του “σημαντικού ιδρύματος” περιήλθαν στην άμεση εποπτεία της ΕΚΤ και για ορισμένες εξ αυτών ξεκίνησε το δεύτερο εξάμηνο του 2019 η υποχρεωτική συνολική αξιολόγηση. Κατά την περίοδο αβεβαιότητας πριν από την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ επικεντρώθηκε στην παρακολούθηση της ετοιμότητας των τραπεζών και των εποπτικών αρχών για όλα τα ενδεχόμενα και ιδίως στην εφαρμογή των σχεδίων των τραπεζών για το Brexit, κατά τα συμφωνηθέντα μεταξύ των τραπεζών και των εποπτικών αρχών. Παρότι οι τράπεζες σημείωσαν κάποια πρόοδο το 2019 στη μετάβασή τους στα επιδιωκόμενα λειτουργικά μοντέλα, η ΕΚΤ επανειλημμένως προειδοποίησε ότι δεν πρέπει να υπάρξουν περαιτέρω καθυστερήσεις και συνέχισε να γνωστοποιεί τις εποπτικές της προσδοκίες μέσω επικαιροποίησης των Συχνών Ερωτήσεων στον δικτυακό τόπο της Τραπεζικής Εποπτείας της ΕΚΤ, σειράς άρθρων στο Ενημερωτικό Δελτίο Εποπτείας και διμερών συζητήσεων με τα εποπτευόμενα ιδρύματα.

Επίσης, το 2019 σημειώθηκε πρόοδος ως προς τη διεύρυνση του ΕΕΜ πέραν της ζώνης του ευρώ, καθώς η Βουλγαρία και η Κροατία αιτήθηκαν την εγκαθίδρυση στενής συνεργασίας μεταξύ της ΕΚΤ και των εθνικών αρμόδιων αρχών (ΕΑΑ) τους. Η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ ολοκλήρωσε τον Ιούλιο του 2019 την υποχρεωτική στο πλαίσιο της διαδικασίας εγκαθίδρυσης στενής συνεργασίας με κράτη-μέλη της ΕΕ που δεν έχουν υιοθετήσει το ευρώ συνολική αξιολόγηση έξι βουλγαρικών τραπεζών και συμφώνησε τον Αύγουστο του 2019 να διεξαγάγει αντίστοιχη συνολική αξιολόγηση πέντε κροατικών τραπεζών. Παράλληλα, η ΕΚΤ συνεργάζεται στενά με την Българска народна банка (Εθνική Τράπεζα της Βουλγαρίας) και τη Hrvatska narodna banka εν όψει του πιθανού μελλοντικού ρόλου τους ως ΕΑΑ εντός του ΕΕΜ.

Αναλυτικότερες πληροφορίες σχετικά με την Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ είναι διαθέσιμες στον δικτυακό της τόπο και στην Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για την εποπτική δραστηριότητα 2019.

3.4 Η συμβολή της ΕΚΤ σε ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες πολιτικής

Πριν από μία πενταετία ξεκίνησε τη λειτουργία του ο πρώτος πυλώνας της τραπεζικής ένωσης, ο Ενιαίος Εποπτικός Μηχανισμός, μετά τις φιλόδοξες θεσμικές και κανονιστικές πρωτοβουλίες που ελήφθησαν στον απόηχο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης. Με το συγκεκριμένο βήμα, τα κράτη-μέλη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ στήριξαν έμπρακτα τη χρηματοπιστωτική ενοποίηση και σταθερότητα και ενίσχυσαν την ανθεκτικότητα της οικονομίας.

Παρʼ όλα αυτά, εξακολουθούν να υπάρχουν περιθώρια μεγαλύτερης ενοποίησης της ενιαίας τραπεζικής αγοράς. Η μεγαλύτερη ενοποίηση θα συνέβαλλε στην ομοιόμορφη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής και θα περιόριζε περαιτέρω τον αποσταθεροποιητικό δεσμό μεταξύ τραπεζών και εθνικών κυβερνήσεων, ο οποίος υπήρξε η κύρια αιτία της κρίσης δημόσιου χρέους στη ζώνη του ευρώ. Επίσης, είναι ανάγκη να προχωρήσουν περαιτέρω η ανάπτυξη και ενοποίηση των κεφαλαιαγορών ώστε να ενισχυθεί η ικανότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος να διαφοροποιεί τους κινδύνους στους οποίους εκτίθεται και να συμπληρωθεί η τραπεζική ένωση. Επιπλέον, θα πρέπει να περιοριστούν οι κίνδυνοι στον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα με τη χρήση κατάλληλων μακροπροληπτικών εργαλείων.

Ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης

Το 2019 η ΕΚΤ συμμετείχε πλήρως στις διεργασίες που έγιναν σε όργανα και επιτροπές της ΕΕ για την ενίσχυση της τραπεζικής ένωσης. Τον Ιούνιο του 2019 η Σύνοδος Κορυφής της ευρωζώνης αναγνώρισε στη δήλωσή της την πρόοδο που έχει σημειωθεί όσον αφορά τη βάθυνση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης και εξέφρασε τη στήριξή της για τη συνέχιση των τεχνικών εργασιών σχετικά με την ενίσχυση της τραπεζικής ένωσης. Το δεύτερο εξάμηνο του 2019 η ομάδα εργασίας υψηλού επιπέδου για το ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλισης των καταθέσεων (High-Level Working Group on a European Deposit Insurance Scheme (EDIS)) συνέχισε τις εργασίες της με αντικείμενο τις βραχυχρόνιες και μακροχρόνιες πτυχές του σχεδιασμού ενός ευρωπαϊκού συστήματος ασφάλισης των καταθέσεων, τις πιθανές επιλογές για την κανονιστική μεταχείριση ανοιγμάτων σε κρατικούς τίτλους, την ενίσχυση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, τη βελτίωση της διαχείρισης κρίσεων και την προώθηση της ενοποίησης. Επιπλέον, το Eurogroup αποφάσισε να συνεχίσει τις προσπάθειές του για την οριστικοποίηση της δέσμης μέτρων σχετικά με την αναθεώρηση της Συνθήκης για τη θέσπιση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, εν όψει και της ανάγκης να παρασχεθεί ένας κοινός μηχανισμός ασφαλείας (backstop) για το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης (Single Resolution Fund).^[42]

Η ΕΚΤ συνέβαλε εκτενώς στις τεχνικές συζητήσεις σε όργανα και επιτροπές της ΕΕ, συνεισφέροντας στους διάφορους τομείς εργασιών. Όσον αφορά το πλαίσιο διαχείρισης κρίσεων, η ΕΚΤ επέμεινε στην ανάγκη να αρθούν οι υφιστάμενες επικαλύψεις στο κανονιστικό πλαίσιο που αφορά τα μέτρα έγκαιρης παρέμβασης.^[43] Επίσης τάχθηκε υπέρ της περαιτέρω ανάλυσης των παραγόντων που θέτουν προσκόμματα στη διασυνοριακή ενοποίηση, ιδίως των φραγμών στην ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων και της ρευστότητας εντός της τραπεζικής ένωσης. Γενικότερα, η ΕΚΤ τάχθηκε υπέρ μιας συμβιβαστικής δέσμης, η οποία περιλαμβάνει ένα πρώτο στάδιο του EDIS με τη μορφή στήριξης ρευστότητας, ενώ παράλληλα προβλέπει τη μετεξέλιξή του σε ένα τελικό στάδιο, όπου θα υπάρχει πλήρης κάλυψη των ζημιών. Μια τέτοια συνολική συμφωνία θα επιτρέψει στους Ευρωπαίους πολίτες να αποκομίσουν πλήρως τα οφέλη της τραπεζικής ένωσης, στα οποία περιλαμβάνονται η ενοποίηση των αγορών και η ισότιμη προστασία των καταθετών. Η συγκέντρωση πόρων για την ασφάλιση των καταθέσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα διαφυλάξει την εμπιστοσύνη των καταθετών αποτελεσματικότερα από ό,τι τα αντίστοιχα εθνικά συστήματα, καθώς τα τελευταία ενδέχεται να είναι περισσότερο εκτεθειμένα σε περίπτωση μιας ιδιοσυγκρατικής διαταραχής, γεγονός το οποίο θα μπορούσε να μειώσει την αξιοπιστία τους και, κατʼ επέκταση, την εμπιστοσύνη των καταθετών.

Συντασσόμενη με την άποψη ότι ο επιμερισμός και ο περιορισμός των κινδύνων αποτελούν δύο αλληλοενισχυόμενες διαδικασίες, η ΕΚΤ συνεισέφερε στον περαιτέρω περιορισμό των τραπεζικών κινδύνων. Ειδικότερα, η Τραπεζική Εποπτεία της ΕΚΤ συνέχισε το έργο της στον τομέα της εξυγίανσης των ισολογισμών των τραπεζών με παρακολούθηση της εφαρμογής του εγγράφου κατευθύνσεων που δημοσίευσε για τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, ενώ επίσης αξιολόγησε την ποιότητα των κριτηρίων έγκρισης πιστώσεων με έμφαση στα νέα δάνεια. Το 2019, μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ενιαίο Συμβούλιο Εξυγίανσης, η ΕΚΤ συνέχισε να συμβάλλει στη σύνταξη κοινής έκθεσης με τίτλο “Μonitoring report on risk reduction indicators” (βλ. έκδοση Μαΐου και έκδοση Νοεμβρίου), η οποία διαπίστωσε περαιτέρω πρόοδο όσον αφορά τον περιορισμό των κινδύνων.

Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στη διάρκεια του έτους και στον δεύτερο πυλώνα της τραπεζικής ένωσης. Τον Δεκέμβριο του 2018 συμφωνήθηκε ότι ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας θα παράσχει τον κοινό μηχανισμό ασφαλείας για το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης. Ωστόσο, συνεχίζει να υπάρχει ένα σημαντικό κενό στο πλαίσιο εξυγίανσης, καθώς η ζώνη του ευρώ δεν διαθέτει ακόμη πλαίσιο για την παροχή ρευστότητας σε βιώσιμες τράπεζες που εξέρχονται από διαδικασία εξυγίανσης. Ενώ σε άλλες σημαντικές χώρες υπάρχουν τέτοιου είδους πλαίσια, κυρίως βασιζόμενα σε κρατικές εγγυήσεις προς την κεντρική τράπεζα λόγω του ρόλου της στην παροχή ρευστότητας προς τις τράπεζες, μέχρι στιγμής δεν έχει καταστεί δυνατόν να υπάρξει ανάλογη συμφωνία για τη ζώνη του ευρώ.

Προώθηση της ένωσης κεφαλαιαγορών

Το 2019 η ΕΚΤ συνέχισε να υποστηρίζει την ολοκλήρωση της ένωσης κεφαλαιαγορών (capital markets union – CMU). Μια γνήσια ένωση κεφαλαιαγορών, αν υλοποιηθεί, θα συμβάλει σε βαθύτερη χρηματοπιστωτική ενοποίηση και θα ενισχύσει την Οικονομική και Νομισματική Ένωση και τον διεθνή ρόλο του ευρώ. Αυτό θα στηρίξει την πιο ομαλή και ομοιόμορφη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής.

Η βαθύτερη ενοποίηση των κεφαλαιαγορών θα αυξήσει περαιτέρω την ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος, μειώνοντας την εξάρτηση από τις τράπεζες προς όφελος εναλλακτικών πηγών χρηματοδότησης που βασίζονται στις αγορές. Όπως υπογράμμισε η έκθεση της ΕΚΤ Financial Stability Review το 2019, η ολοκλήρωση της ένωσης κεφαλαιαγορών είναι βασική προϋπόθεση για την ενίσχυση του επιμερισμού των κινδύνων και τη βελτίωση της ανθεκτικότητας της ζώνης του ευρώ σε οικονομικές διαταραχές. Οι γεωπολιτικές και οικονομικές εξελίξεις την περίοδο από το 2015 και μετά, όπως το Brexit, ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η κλιματική αλλαγή, έχουν ενισχύσει την ανάγκη ενοποίησης των ευρωπαϊκών κεφαλαιαγορών.

Μετά την ολοκλήρωση του Σχεδίου Δράσης για την Ένωση Κεφαλαιαγορών (CMU Action Plan) του 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή οριστικοποίησε, στη διάρκεια της κοινοβουλευτικής περιόδου 2014-2019, σημαντικό αριθμό νομοθετικών και άλλων προτάσεων που περιέχονταν σʼ αυτό. Αν και έγιναν σημαντικά βήματα στο νομοθετικό πεδίο, είναι απολύτως απαραίτητο να καθοριστούν νέοι φιλόδοξοι στόχοι σε ορισμένες από τις βασικές προτεραιότητες του Σχεδίου ώστε να δοθεί ώθηση στο εγχείρημα.

Το 2019 η ΕΚΤ επισήμανε σε όργανα και επιτροπές της ΕΕ τις βασικές προτεραιότητες για να προωθηθεί η ένωση κεφαλαιαγορών Μεταξύ άλλων τόνισε την ανάγκη περαιτέρω εναρμόνισης του φορολογικού καθεστώτος και του καθεστώτος αφερεγγυότητας μεταξύ των χωρών ως απαραίτητης προϋπόθεσης για την ομαλή λειτουργία των διασυνοριακών συναλλαγών στις κεφαλαιαγορές, καθώς και την ανάγκη περαιτέρω εποπτικής σύγκλισης προς ένα ενιαίο εγχειρίδιο κανόνων, ιδίως για τα μη τραπεζικά ιδρύματα.^[44] Μακροπρόθεσμα, η διεύρυνση των εποπτικών εξουσιών της Ευρωπαϊκής Αρχής Κινητών Αξιών και Αγορών θα συμβάλει θετικά στη δημιουργία μιας γνήσιας ένωσης κεφαλαιαγορών στην οποία το ενιαίο εγχειρίδιο κανόνων θα εφαρμόζεται ομοιόμορφα σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Μακροπροληπτική πολιτική για τον μη τραπεζικό χρηματοπιστωτικό τομέα

Η ΕΚΤ υποστηρίζει αμέριστα την αύξηση του ρόλου των αγορών στη χρηματοδότηση της οικονομίας της ζώνης του ευρώ, αλλά εξακολουθεί να προβληματίζεται για τη ραγδαία ανάπτυξη του μη τραπεζικού χρηματοπιστωτικού τομέα και τις δυνητικές της συνέπειες για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Αν και ο αυξημένος ρόλος της μη τραπεζικής χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης στη χρηματοδότηση της οικονομίας συγκαταλέγεται στις προτεραιότητες κατά την πορεία προς την ένωση των κεφαλαιαγορών, παραμένει πολύ σημαντικό να παρακολουθείται αποτελεσματικά ο τομέας αυτός.

Υπό το φως των παραπάνω εξελίξεων, ένα αξιόπιστο πλαίσιο προληπτικής εποπτείας είναι απολύτως απαραίτητο για την επαρκή αντιμετώπιση των συστημικών κινδύνων που θα μπορούσαν να εκδηλωθούν στον τομέα των μη τραπεζικών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Ως εκ τούτου, το 2019 η ΕΚΤ συνέχισε να υποστηρίζει την επέκταση του μακροπροληπτικού πλαισίου στα μη τραπεζικά ιδρύματα και είχε εκτενή συμβολή στις σχετικές τεχνικές συζητήσεις σε κοινοτικά και διεθνή όργανα.

4 Ομαλή λειτουργία των υποδομών της αγοράς και των πληρωμών

Ένα από τα βασικά καθήκοντα του Ευρωσυστήματος είναι να διασφαλίζει την ομαλή λειτουργία των συστημάτων πληρωμών. Αυτό το καθήκον συνδέεται στενά με τις αρμοδιότητες του Ευρωσυστήματος στους τομείς της νομισματικής πολιτικής και της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας. Το Ευρωσύστημα διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη, τη λειτουργία και την επίβλεψη των υποδομών της αγοράς και των μηχανισμών που διευκολύνουν την ασφαλή και αποδοτική ροή πληρωμών, τίτλων και ασφαλειών σε ολόκληρη τη ζώνη του ευρώ.

4.1 Υπηρεσίες TARGET

Επί του παρόντος, οι Υπηρεσίες TARGET του Ευρωσυστήματος αποτελούνται από τρεις συνιστώσες: (α) το TARGET2, σύστημα διακανονισμού σε συνεχή χρόνο για συναλλαγές πληρωμών σε ευρώ που συνδέονται με τις πράξεις νομισματικής πολιτικής του Ευρωσυστήματος, καθώς και για διατραπεζικές και εμπορικές συναλλαγές, (β) το TARGET2-Securities (T2S), ενιαία πλατφόρμα για τον διακανονισμό τίτλων σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και (γ) την υπηρεσία διακανονισμού άμεσων πληρωμών του TARGET (TARGET Instant Payment Settlement – TIPS), η οποία επιτρέπει στους παρόχους υπηρεσιών πληρωμών να προσφέρουν στους πελάτες τους άμεση μεταφορά κεφαλαίων όλο το 24ωρο, κάθε ημέρα του έτους.

Περισσότερες από 1.000 τράπεζες χρησιμοποιούν το TARGET2 για την εκκίνηση εντολών πληρωμής σε ευρώ, είτε για δικό τους λογαριασμό είτε για λογαριασμό πελατών τους. Αν συνυπολογιστούν τα υποκαταστήματα και οι θυγατρικές, περισσότερες από 45.000 τράπεζες ανά τον κόσμο είναι προσβάσιμες μέσω του TARGET2. Το 2019 το TARGET2 επεξεργαζόταν κατά μέσο όρο 344.120 πληρωμές ημερησίως, με μέση ημερήσια αξία 1,7 τρισεκ. ευρώ.

Ως συστημικώς σημαντικό σύστημα πληρωμών (ΣΣΣΠ), το TARGET2 είναι ζωτικής σημασίας όχι μόνο για τη σταθερότητα και την αποδοτικότητα του χρηματοπιστωτικού τομέα και της οικονομίας της ζώνης του ευρώ, αλλά και για την απρόσκοπτη άσκηση της νομισματικής πολιτικής της ζώνης του ευρώ και τη σταθερότητα του ενιαίου νομίσματος. Όπως και άλλα ΣΣΣΠ, το TARGET2 υπόκειται σε συνεχή επίβλεψη από το Ευρωσύστημα, η οποία ακολουθεί μια προσέγγιση με βάση τους κινδύνους, σύμφωνα με την οποία παρακολουθούνται μεταξύ άλλων η ασφάλεια τελικού σημείου (end-point security) και η ανθεκτικότητα σε κυβερνοαπειλές.

Το 2019 το Ευρωσύστημα έθεσε σε εφαρμογή ένα νέο εργαλείο του TARGET2 για την αντιμετώπιση καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, το οποίο, σε περίπτωση διακοπής της λειτουργίας του TARGET2 (ακόμη και αν αυτή υπερβαίνει τη μία ημέρα), επιτρέπει στο Ευρωσύστημα να συνεχίζει την επεξεργασία συναλλαγών που κατηγοριοποιούνται ως “κρίσιμες” και “πολύ κρίσιμες”. Το νέο αυτό εργαλείο είναι μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής για την ενίσχυση της λειτουργικής ανθεκτικότητας και της ανθεκτικότητας σε κυβερνοαπειλές των υποδομών της αγοράς του Ευρωσυστήματος.

Το TARGET2 λειτουργεί ομαλά για περισσότερο από μία δεκαετία. Εντούτοις, καθώς το οικοσύστημα πληρωμών έχει αλλάξει σημαντικά στη διάρκεια αυτών των ετών λόγω των τεχνολογικών εξελίξεων, των νέων κανονιστικών απαιτήσεων και των μεταβαλλόμενων αναγκών των χρηστών, το Ευρωσύστημα σχεδιάζει να αντικαταστήσει το TARGET2 με ένα νέο σύστημα διακανονισμού σε συνεχή χρόνο (ΣΔΣΧ) τον Νοέμβριο του 2021 και παράλληλα να βελτιστοποιήσει τη διαχείριση ρευστότητας σε όλες τις Υπηρεσίες TARGET. Το νέο ΣΔΣΧ θα χρησιμοποιεί το πρότυπο σύνταξης και διαβίβασης μηνυμάτων ISO 20022 και θα είναι σε θέση να υποστηρίζει πληρωμές σε περισσότερα νομίσματα. Στο τέλος του 2019, με βάση τις παρατηρήσεις που ελήφθησαν σε δημόσια διαβούλευση, δημοσιεύθηκε μια επαυξημένη έκδοση των Αναλυτικών Λειτουργικών Προδιαγραφών Χρηστών για τη μελλοντική υπηρεσία ΣΔΣΧ. Επιπλέον, δύο πάροχοι υπηρεσιών δικτύου υπέγραψαν συμβάσεις με το Ευρωσύστημα ώστε να προσφέρουν στους χρήστες συνδεσιμότητα χωρίς περιορισμό δικτύου (network-agnostic) με όλες τις υπηρεσίες υποδομών της αγοράς του Ευρωσυστήματος μέσω του νέου Ενιαίου Διαύλου Υποδομών Αγοράς του Ευρωσυστήματος (Eurosystem Single Market Infrastructure Gateway – ESMIG).

Όσον αφορά το T2S, έχουν περάσει πάνω από δύο χρόνια από την ολοκλήρωση των κυμάτων μετάπτωσης των κεντρικών αποθετηρίων τίτλων (ΚΑΤ) στην κοινή πλατφόρμα. Το T2S χρησιμοποιείται σήμερα από 21 ΚΑΤ, που εξυπηρετούν 20 αγορές ανά την Ευρώπη. Το 2019 το T2S επεξεργαζόταν κατά μέσο όρο 606.938 συναλλαγές ημερησίως, με μέση ημερήσια αξία 1.106,13 δισεκ. ευρώ.

Το 2019 για πρώτη φορά ανεξάρτητος εξωτερικός επιθεωρητής που είχε οριστεί από το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ πραγματοποίησε τεχνικές και λειτουργικές επιθεωρήσεις των υπηρεσιών T2S. Οι παρατηρήσεις του επιθεωρητή γνωστοποιήθηκαν στο Ευρωσύστημα και στα ΚΑΤ και στις κεντρικές τράπεζες εκτός της ζώνης του ευρώ που χρησιμοποιούν το T2S. Αυτές οι επιθεωρήσεις θα πραγματοποιούνται πλέον κάθε χρόνο.

Επιπλέον, μετά την προκαταρκτική αξιολόγηση που πραγματοποιήθηκε το 2015, ολοκληρώθηκε το 2019 η πρώτη συνολική αξιολόγηση επίβλεψης του T2S εν λειτουργία, η οποία είχε ξεκινήσει το 2018. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το T2S είναι εν πολλοίς συμβατό με τις Αρχές CPMI-IOSCO για τις υποδομές των χρηματοπιστωτικών αγορών, ένδειξη ότι το T2S είναι ασφαλές και αποδοτικό. Παρόλο που κατά την αξιολόγηση εντοπίστηκαν αδυναμίες σε ορισμένους τομείς, καμία δεν θεωρήθηκε ότι αποτελεί σοβαρό κίνδυνο αν δεν αντιμετωπιστεί αμέσως.

Κατά τον πρώτο χρόνο μετά την έναρξη λειτουργίας του TIPS τον Νοέμβριο του 2018, επτά αγορές της ζώνης του ευρώ συνδέθηκαν με την υπηρεσία αυτή, γεγονός που σημαίνει ότι περισσότεροι από 1.000 πάροχοι υπηρεσιών πληρωμών είναι πλέον προσβάσιμοι μέσω του TIPS. Και άλλες αγορές της ζώνης του ευρώ ετοιμάζονται να συμμετάσχουν στο TIPS το 2020. Εφόσον το TIPS μπορεί να υποστηρίζει διαφορετικά νομίσματα, η Sveriges Riksbank εξέφρασε την πρόθεσή της να εντάξει την κορώνα Σουηδίας στο εν λόγω σύστημα το 2022.

Επιπρόσθετα, το Ευρωσύστημα αναπτύσσει μια νέα συνιστώσα των Υπηρεσιών TARGET, δηλαδή το Σύστημα Διαχείρισης Ασφαλειών του Ευρωσυστήματος (ECMS). Αυτό το ενιαίο σύστημα θα έχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται τα περιουσιακά στοιχεία που χρησιμοποιούνται ως εξασφαλίσεις σε όλες τις πιστοδοτικές πράξεις του Ευρωσυστήματος. Το 2019, και σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα, ολοκληρώθηκε η φάση σύνταξης των προδιαγραφών του συστήματος. Η έναρξη λειτουργίας του έχει προγραμματιστεί για τον Νοέμβριο του 2022.

4.2 Καινοτομία και ενοποίηση στις υποδομές της αγοράς και στις πληρωμές

Ο χρηματοπιστωτικός τομέας υφίσταται σήμερα μια σημαντική μεταμόρφωση, με κινητήρια δύναμη την καινοτομία και τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Στην αγορά πληρωμών μικρής αξίας, για παράδειγμα, η νέα νομοθεσία της ΕΕ που επιτρέπει την πρόσβαση τρίτων σε λογαριασμούς πληρωμών, η έναρξη εφαρμογής των άμεσων πληρωμών και γενικότερα οι καινοτομίες τεχνικής φύσεως έχουν οδηγήσει στην εμφάνιση νέων συντελεστών στην αγορά, νέων διαύλων για την πρόσβαση σε υπηρεσίες πληρωμών και νέων τρόπων εκκίνησης πληρωμών. (Βλ. Πλαίσιο 5 για πληροφορίες σχετικά με τα κρυπτοστοιχεία, τα σταθερά κρυπτονομίσματα και το ψηφιακό νόμισμα κεντρικής τράπεζας.) Αυτές οι εξελίξεις δημιουργούν μια διπλή πρόκληση για το Ευρωσύστημα: πρέπει αφενός να ενθαρρύνει την ενοποίηση και την καινοτομία στο πλαίσιο του ρόλου του ως καταλύτη και αφετέρου να προαγάγει την ασφάλεια και την αποδοτικότητα των υποδομών της αγοράς και των πληρωμών στο πλαίσιο του ρόλου του ως φορέα επίβλεψης.

Το 2019 η ΕΚΤ δημοσίευσε έκθεση με τίτλο SEPA Migration Impact Assessment, σύμφωνα με την οποία η δημιουργία του Ενιαίου Χώρου Πληρωμών σε Ευρώ (SEPA) και η μετάπτωση σε πανευρωπαϊκά συστήματα πληρωμών για τις μεταφορές πιστώσεων και τις άμεσες χρεώσεις έχουν επιφέρει σημαντική πρόοδο προς μια ασφαλή, αποδοτική και ενοποιημένη ευρωπαϊκή αγορά πληρωμών. Ωστόσο, ο SEPA για τις κάρτες δεν έχει επιτευχθεί. Επιπλέον, οι λύσεις τελικού χρήστη για την εκκίνηση πληρωμών εξακολουθούν να είναι κατακερματισμένες ανά την Ευρώπη. Παρομοίως, για τις πληρωμές στο σημείο συναλλαγής (point-of-interaction payments) (δηλ. τις πληρωμές στο σημείο πώλησης και τις πληρωμές ηλεκτρονικού εμπορίου) δεν έχει βρεθεί ακόμη μια πανευρωπαϊκή λύση που να ικανοποιεί τις ανάγκες των Ευρωπαίων χρηστών.

Για να διευθετήσει αυτό το ζήτημα, το Ευρωσύστημα υιοθέτησε το 2019 μια νέα στρατηγική για τις πληρωμές μικρής αξίας. Η στρατηγική στηρίζει την ανάπτυξη μιας προωθούμενης από την αγορά πανευρωπαϊκής λύσης για τις πληρωμές στο σημείο συναλλαγής και προσδιορίζει τους βασικούς στόχους για μια τέτοια λύση.

Στον τομέα της επίβλεψης, και με βάση την προσέγγιση ότι οι οντότητες που εκτελούν τις ίδιες λειτουργίες θα πρέπει να υπόκεινται στις ίδιες προσδοκίες επίβλεψης (“ίδιος κίνδυνος, ίδιες απαιτήσεις”), το Ευρωσύστημα έχει αναλάβει ενέργειες για την αναθεώρηση της πολιτικής επίβλεψης που ακολουθεί και την ανάπτυξη ενός νέου πλαισίου για την επίβλεψη των μέσων, των συστημάτων και των μηχανισμών πληρωμών (πλαίσιο επίβλεψης PISA). Αυτό το νέο ολιστικό, ευέλικτο και προσανατολισμένο προς το μέλλον πλαίσιο προορίζεται να εφαρμοστεί σε προϊόντα, παρόχους και τεχνολογίες πληρωμών, είτε καθιερωμένα είτε νέα, και να συμβάλει στην ασφάλεια και την αποδοτικότητα όλου του συστήματος πληρωμών.

Στον τομέα των μετασυναλλακτικών εργασιών, το Ευρωσύστημα προωθεί την εναρμόνιση σε όλο το φάσμα της αγοράς, ώστε να στηρίξει την περαιτέρω ενοποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών στην Ευρώπη. Στον τομέα της εναρμόνισης της διαχείρισης ασφαλειών, βασικός στόχος είναι να προχωρήσει η δημιουργία ενός ενιαίου εγχειριδίου διαχείρισης ασφαλειών για την Ευρώπη, το οποίο θα περιέχει πρότυπα για τον σκοπό αυτόν. Το 2019 εγκρίθηκε μια πρώτη δέσμη τέτοιων προτύπων από τη Συμβουλευτική Ομάδα Υποδομών της Αγοράς για Τίτλους και Ασφάλειες (Advisory Group on Market Infrastructures for Securities and Collateral) της ΕΚΤ. Η δέσμη αυτή καλύπτει την τριμερή διαχείριση ασφαλειών, τις εταιρικές ενέργειες για τα χρεόγραφα και τις διαδικασίες τιμολόγησης και θα πρέπει να εφαρμοστεί έως τον Νοέμβριο του 2022. Οι Εθνικές Ομάδες Ενδιαφερόμενων Φορέων κλήθηκαν να καταρτίσουν αντίστοιχα σχέδια προσαρμογής με σκοπό τη συμμόρφωσή τους προς αυτά τα πρότυπα.

Το Ευρωσύστημα συνέχισε επίσης να ενθαρρύνει την εναρμόνιση των μετασυναλλακτικών εργασιών στον τομέα του διακανονισμού τίτλων, ιδίως με την προσεκτική παρακολούθηση της προόδου στην εφαρμογή των προτύπων, αλλά και με την αντιμετώπιση τυχόν κενών που εντοπίζονται στη σχετική πρόοδο. Στο τέλος του 2019 το 90% των αγορών που συμμετέχουν στο T2S συμμορφωνόταν προς τα βασικά πρότυπα εναρμόνισης (έναντι 85% το 2018).

Στον τομέα των υποδομών τίτλων, το Ευρωσύστημα, ως η κεντρική εκδοτική τράπεζα για το ευρώ, συμμετέχει στην αδειοδότηση και τακτική αξιολόγηση και παρακολούθηση των κεντρικών αποθετηρίων τίτλων (ΚΑΤ) βάσει του Κανονισμού ΚΑΤ. Μάλιστα, το Ευρωσύστημα είναι η μόνη αρχή που συμμετέχει επί του παρόντος στην αδειοδότηση και αξιολόγηση όλων των ΚΑΤ της ζώνης του ευρώ και, με αυτή την ιδιότητα, συμβάλλει στην προώθηση μιας ομοιόμορφης προσέγγισης για τις διαδικασίες αυτές, διαδραματίζοντας έτσι βασικό ρόλο στη διαφύλαξη της ασφάλειας και της αποδοτικότητας του διακανονισμού τίτλων.

Όσον αφορά τους κεντρικούς αντισυμβαλλομένους (CCP), το Ευρωσύστημα, ως η κεντρική τράπεζα που εκδίδει το ευρώ, συνέχισε να συμβάλλει στις δραστηριότητες των σωμάτων εποπτών που συστάθηκαν βάσει του Κανονισμού για τις Υποδομές των Ευρωπαϊκών Αγορών (EMIR), καθώς και στην αξιολόγηση των αιτήσεων των CCP για επέκταση των υπηρεσιών τους ή για εφαρμογή αλλαγών στα υποδείγματα κινδύνου που χρησιμοποιούν. Επιπλέον, το Ευρωσύστημα εκπροσωπείται σε ομάδες διαχείρισης κρίσεων που έχουν συσταθεί ή που συγκροτούνται σε παγκόσμια κλίμακα για τους CCP που είναι συστημικώς σημαντικοί σε περισσότερες από μία επικράτειες.

Το 2019 το Ευρωσύστημα συμμετείχε σε συζητήσεις για την αναθεώρηση του πλαισίου EMIR, σκοπός της οποίας είναι να ενισχύσει το κανονιστικό πλαίσιο για τους CCP, και ιδίως τους CCP εκτός ΕΕ, και το αναθεωρημένο πλαίσιο τέθηκε σε ισχύ την 1.1.2020. Το Ευρωσύστημα συνέβαλε επίσης στο νομοπαρασκευαστικό έργο για τη θέσπιση Κανονισμού της ΕΕ για την ανάκαμψη και την εξυγίανση των CCP και συμμετείχε σε πανευρωπαϊκές ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τους CCP, ιδίως σε σχέση με τον κίνδυνο ρευστότητας.

5 Προσπάθειες υποστήριξης της λειτουργίας των αγορών και χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες που παρέχονται προς άλλα ιδρύματα

Τον Οκτώβριο του 2019 η ΕΚΤ άρχισε να δημοσιεύει το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο του ευρώ (euro short term rate – €STR), ένα νέο επιτόκιο αναφοράς το οποίο βασίζεται αποκλειστικά στα στατιστικά στοιχεία για την αγορά χρήματος που υποβάλλουν υποχρεωτικά τα ιδρύματα (Money Market Statistical Reporting). Το €STR θα αντικαταστήσει σταδιακά τον δείκτη ΕΟΝΙΑ (euro overnight index average) και αναμένεται να εξελιχθεί σε ένα από τα κύρια επιτόκια αναφοράς στις αγορές της ζώνης του ευρώ. Η έναρξη δημοσίευσης του νέου επιτοκίου αναφοράς ήταν σε μεγάλο βαθμό αναμενόμενη από τον χρηματοπιστωτικό τομέα και δεν προκάλεσε σοβαρές διαταράξεις. Η ημερήσια παραγωγή του €STR λειτούργησε ικανοποιητικά και η μεθοδολογία αποδείχθηκε αξιόπιστη. Το 2019 η ΕΚΤ εξακολούθησε να είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση ποικίλων χρηματοοικονομικών πράξεων για λογαριασμό της ΕΕ και συνέχισε να έχει γενικό συντονιστικό ρόλο σε σχέση με το πλαίσιο των Υπηρεσιών Διαχείρισης Συναλλαγματικών Διαθεσίμων τις οποίες προσφέρει το Ευρωσύστημα. Επιπλέον, η ΕΚΤ αποφάσισε να αρχίσει από τον Απρίλιο του 2020 να δημοσιεύει πρόσθετα στοιχεία σχετικά με τις παρεμβάσεις της στις αγορές συναλλάγματος, με σκοπό τη βελτίωση της επικοινωνίας και της διαφάνειας σε αυτόν τον τομέα, αντίστοιχα με τις πρακτικές λογοδοσίας που εφαρμόζει σε άλλους τομείς πολιτικής (βλ. Πλαίσιο 6).

5.1 €STR, το νέο επιτόκιο αναφοράς μίας ημέρας για τις αγορές χρήματος της ζώνης του ευρώ

Στις 2.10.2019 η ΕΚΤ άρχισε να δημοσιεύει ένα νέο επιτόκιο αναφοράς μίας ημέρας για τις αγορές της ζώνης του ευρώ. Το βραχυπρόθεσμο επιτόκιο του ευρώ, το €STR, αντανακλά το κόστος δανεισμού των τραπεζών της ζώνης του ευρώ μέσω της χονδρικής αγοράς σε ευρώ χωρίς παροχή ασφάλειας. Αυτό το έγκυρο και αξιόπιστο επιτόκιο, το οποίο υπολογίζεται καθημερινά με βάση αποδεκτές συναλλαγές, που σήμερα αντιπροσωπεύουν αξία άνω των 30 δισεκ. ευρώ, σύμφωνα με τα στοιχεία που υποβάλλουν 50 διαφορετικά υπόχρεα ιδρύματα, προβλέπεται να αντικαταστήσει σταδιακά το ΕΟΝΙΑ.

Η μεθοδολογία του €STR έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε να αντικατοπτρίζει σφαιρικά την υποκείμενη δυναμική της αγοράς χρήματος. Το επιτόκιο βασίζεται σε ένα ευρύ σύνολο αποδεκτών συναλλαγών τις οποίες αναγγέλλουν οι τράπεζες και οι οποίες έχουν πραγματοποιηθεί με άλλες τράπεζες, καθώς και με μη τραπεζικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Με αυτόν τον τρόπο το επιτόκιο δεν επηρεάζεται από διαρθρωτικές μεταβολές στο τμήμα της αγοράς που αφορά συναλλαγές χωρίς παροχή ασφάλειας. Το 2019 ο μέσος ημερήσιος όγκος των συναλλαγών που λαμβάνονται υπόψη για τον υπολογισμό του €STR ανήλθε σε 31,1 δισεκ. ευρώ. Η πολιτική επάρκειας δεδομένων σε σχέση με το €STR διασφαλίζει ότι το επιτόκιο είναι αντιπροσωπευτικό, καθώς προβλέπει ότι: (α) πρέπει να συνεισφέρουν δεδομένα τουλάχιστον 20 από τα ιδρύματα που εκάστοτε υπόκεινται στις υποχρεώσεις υποβολής στοιχείων σύμφωνα με τον Κανονισμό σχετικά με τα στατιστικά στοιχεία χρηματαγορών (MMSR) και (β) οι πέντε τράπεζες που αναγγέλλουν το μεγαλύτερο μερίδιο του όγκου συναλλαγών δεν πρέπει να υπερβαίνουν το 75% της αξίας των συναλλαγών για κάθε δεδομένη ημέρα. Εάν δεν πληρούται μία από αυτές οι προϋποθέσεις, ενεργοποιείται προσωρινή εναλλακτική διαδικασία, ώστε να μπορεί να δημοσιευθεί το επιτόκιο. Τέλος, το επιτόκιο υπολογίζεται ως ο σταθμισμένος ως προς τους αντίστοιχους όγκους μέσος όρος, ο οποίος είναι επίσης περικομμένος (trimmed), δηλ. εξαιρούνται από τον υπολογισμό το ανώτατο και το κατώτατο τεταρτημόριο της κατανομής του όγκου, που αντιστοιχούν στις συναλλαγές με το χαμηλότερο και υψηλότερο επιτόκιο, ούτως ώστε να αμβλύνεται η επίδραση των ακραίων τιμών (αναλυτικότερα για τον τρόπο υπολογισμού του €STR βλ. Πλαίσιο 7, Κεφάλαιο 7).

Το €STR ήδη αντικαθιστά σταδιακά το ΕΟΝΙΑ, το οποίο θα καταργηθεί από τις 3.1.2022. Σε συνέχεια των συστάσεων της ομάδας εργασίας για τα επιτόκια μηδενικού κινδύνου του ευρώ (working group on euro risk-free rates), αποτελούμενης από εκπροσώπους του ιδιωτικού τομέα, και, κατόπιν δημόσιας διαβούλευσης, στις 2.10.2019 το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Χρηματαγορών (European Money Markets Institute), που διαχειρίζεται το EONIA, άλλαξε τη μεθοδολογία υπολογισμού του EONIA, έτσι ώστε μέχρι την κατάργησή του στις 3.1.2022 να υπολογίζεται ως το €STR, προσαυξημένο κατά ένα σταθερό περιθώριο 8,5 μονάδων βάσης. Η ομάδα εργασίας για τα επιτόκια μηδενικού κινδύνου του ευρώ, η οποία συστάθηκε το 2017 προκειμένου να προσδιορίσει και να προτείνει επιτόκια μηδενικού κινδύνου ως πιθανή βάση για ένα επιτόκιο εναλλακτικό προς τα υπάρχοντα επιτόκια αναφοράς, παρείχε οδηγίες σχετικά με τη μετάβαση από το EONIA στο €STR. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται συστάσεις για τον χειρισμό συμβάσεων με ρήτρα EONIA, καθώς και αναλύσεις των συνεπειών της αλλαγής επιτοκίου για τα προϊόντα, τις διαδικασίες και τα υποδείγματα, για τη χρηματοοικονομική λογιστική και για τη διαχείριση κινδύνων.

Οι προσπάθειες της ΕΚΤ για επικοινωνία με τους χρήστες των δεικτών αναφοράς κατά την προετοιμασία της έναρξης δημοσίευσης του €STR, σε συνδυασμό με τις οδηγίες και τις συστάσεις της προαναφερόμενης ομάδας εργασίας, συνέβαλαν στην ομαλή εκκίνηση του €STR. Η έναρξη δημοσίευσης του νέου επιτοκίου αναφοράς και η αλλαγή της μεθοδολογίας του ΕΟΝΙΑ ήταν σε μεγάλο βαθμό αναμενόμενες από τον χρηματοπιστωτικό τομέα και δεν προκάλεσαν σοβαρές διαταράξεις. Για παράδειγμα, τα εσωτερικά συστήματα προσαρμόστηκαν ώστε να λαμβάνουν υπόψη τον διαφορετικό χρόνο δημοσίευσης του επιτοκίου αναφοράς, δηλ. το επόμενο πρωί μετά την ημερομηνία συμφωνίας της συναλλαγής. Επιπλέον, οι πρώτες συναλλαγές της αγοράς με ρήτρα €STR, συμπεριλαμβανομένων των πρώτων εκδόσεων χρεογράφων, ολοκληρώθηκαν με επιτυχία. Στην αγορά παραγώγων οι πρώτες εξωχρηματιστηριακές πράξεις ανταλλαγής (swaps) διενεργήθηκαν ήδη με την έναρξη δημοσίευσης του επιτοκίου, ενώ ορισμένοι κεντρικοί αντισυμβαλλόμενοι εκκαθάρισης άρχισαν να παρέχουν υπηρεσίες εκκαθάρισης προϊόντων βασιζόμενων στο €STR λίγο αργότερα, τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο.

Η ημερήσια παραγωγή του €STR λειτούργησε ικανοποιητικά και η μεθοδολογία έχει αποδειχθεί αξιόπιστη. Η αξιοπιστία της μεθοδολογίας φαίνεται από δύο παραδείγματα. Πρώτον, η μείωση του επιτοκίου στη διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων της ΕΚΤ στις 18.9.2019 αντικατοπτρίστηκε πλήρως και άμεσα στη σειρά επιτοκίου που καταρτίστηκε στην περίοδο προετοιμασίας για το €STR (pre-€STR), ενώ από την έναρξη δημοσίευσης του €STR και εξής το επιτόκιο και η κατανομή των υποκείμενων συναλλαγών στα μεσαία τεταρτημόρια της κατανομής παρουσιάζουν αρκετή σταθερότητα. Δεύτερον, η επίσημη αργία της 3.10.2019 στη Γερμανία είχε αμελητέα επίδραση στο επιτόκιο και στους ποικίλους συναφείς δείκτες μέτρησης. Παρόλο που η αξία των συναλλαγών που αναγγέλθηκαν εκείνη την ημέρα ήταν μειωμένη κατά 4,3 δισεκ. ευρώ σε σύγκριση με την προηγούμενη ημέρα, ο αριθμός των συμμετεχουσών τραπεζών και η συγκέντρωση στις πέντε τράπεζες με τον μεγαλύτερο όγκο συναλλαγών παρέμειναν σε ασφαλή απόσταση από τα όρια που προβλέπει η πολιτική επάρκειας στοιχείων, όπως περιγράφεται παραπάνω. Επιπλέον, η μεταβλητότητα του €STR παρέμεινε συγκρατημένη, καταδεικνύοντας την ανθεκτικότητα της μεθοδολογίας του σε τέτοια γεγονότα.

Ενώ η χρήση του €STR επεκτείνεται δυναμικά, απαιτείται μεγαλύτερη προσπάθεια από πλευράς των συμμετεχόντων στην αγορά για τη δημιουργία χρηματαγοράς και αγοράς παραγώγων του €STR με επαρκώς υψηλό βαθμό ρευστότητας. Η χρήση του €STR θα πρέπει να καλύπτει ευρύ φάσμα τμημάτων της αγοράς – δηλ. δεν πρέπει να θεωρείται μόνο ως επιτόκιο που αντικαθιστά το EONIA στην αγορά παραγώγων, αλλά να χρησιμοποιείται και σε περιπτώσεις στις οποίες κανονικά θα χρησιμοποιούνταν άλλα επιτόκια αναφοράς. Παραδείγματα τέτοιας χρήσης και στις δύο πλευρές του ισολογισμού είναι η έκδοση ομολόγων και η χορήγηση δανείων.

Το €STR προσφέρει επίσης έναν τρόπο αντιμετώπισης των κινδύνων που συνδέονται με τα “διατραπεζικά επιτόκια προσφοράς” (interbank offered rates – IBOR), στο πλαίσιο της αναμόρφωσης των εν λόγω δεικτών παγκοσμίως. Όπως συνιστά το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας^[45], η χρήση επιτοκίων μίας ημέρας σχεδόν μηδενικού κινδύνου (near-risk-free rates) στις διεθνείς αγορές συναλλαγών επί επιτοκίων θα πρέπει να ενθαρρυνθεί, όπου ενδείκνυται, οι δε συμβάσεις με ρήτρα IBOR θα πρέπει να προβλέπουν σαφώς τη χρήση εφεδρικού επιτοκίου. Στη ζώνη του ευρώ η χορήγηση άδειας προς τον φορέα διαχείρισης του EURIBOR στις 3.7.2019 επέτρεψε να συνεχιστεί η χρήση του δείκτη. Άλλωστε, αντίθετα με το LIBOR, το EURIBOR δεν προβλέπεται να καταργηθεί. Ωστόσο, η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα του EURIBOR δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη: εξαρτάται, κατά πρώτον, από τη σταθερότητα της ομάδας των τραπεζών που παρέχουν στοιχεία και, κατά δεύτερον, από την εξέλιξη της δραστηριότητας στην αγορά χρήματος την οποία επιδιώκει να μετρήσει το EURIBOR. Βάσει του Κανονισμού της ΕΕ περί δεικτών αναφοράς, οι αρμόδιες αρχές δύνανται να επιβάλουν ως προσωρινή δικλίδα ασφαλείας (backstop) υποχρεωτικές συνεισφορές στον δείκτη αναφοράς ή υποχρεωτική διαχείριση του δείκτη, εντούτοις αυτό το μέτρο είναι εκ φύσεως περιορισμένης εφαρμογής και προσωρινού χαρακτήρα. Συνεπώς το €STR – και οι καμπύλες επιτοκίων που βασίζονται σε αυτό – θα μπορούσε να χρησιμεύει ως εφεδρικό επιτόκιο στις συμβάσεις με ρήτρα EURIBOR, αλλά και ως εναλλακτικό προς το EURIBOR. Υπάρχουν ήδη επιτυχημένα παραδείγματα από άλλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ελβετία, όπου η χρήση επιτοκίων μίας ημέρας παρόμοιων με το €STR επεκτείνεται και προωθείται ως μέσο για την αντιμετώπιση των αβεβαιοτήτων που σχετίζονται με το LIBOR.

5.2 Διαχείριση των δανειοληπτικών και δανειοδοτικών πράξεων της ΕΕ

Η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διαχείριση των δανειοληπτικών και δανειοδοτικών πράξεων της ΕΕ στο πλαίσιο του μηχανισμού μεσοπρόθεσμης οικονομικής στήριξης (MTFA)^[46] και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοοικονομικής Σταθεροποίησης (EFSM)^[47]. Το 2019 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε πληρωμές τόκων σε σχέση με τα δάνεια που χορηγήθηκαν μέσω του MTFA. Στις 31.12.2019 το συνολικό ανεξόφλητο υπόλοιπο αυτών των δανείων ήταν 200 εκατ. ευρώ. Επίσης, το 2019 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε διάφορες πληρωμές χρεολυσίων και τόκων σε σχέση με τα δάνεια του EFSM. Στις 31.12.2019 το συνολικό υπόλοιπο αυτών των δανείων ήταν 46,8 δισεκ. ευρώ.

Ομοίως, η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διαχείριση των πληρωμών που προκύπτουν σε σχέση με πράξεις στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF)^[48] και του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM)^[49]. Το 2019 η ΕΚΤ διεκπεραίωσε διάφορες πληρωμές τόκων και προμηθειών σε σχέση με δύο δάνεια του EFSF. Επίσης, η ΕΚΤ διεκπεραίωσε πληρωμές που αφορούσαν καταβολή μεριδίων συμμετοχής μελών του ΕΜΣ στο εγκεκριμένο κεφάλαιο του ΕΜΣ.

Τέλος, η ΕΚΤ είναι αρμόδια για τη διεκπεραίωση όλων των πληρωμών σε σχέση με τη συμφωνία δανειακής διευκόλυνσης για την Ελλάδα^[50]. Στις 31.12.2019 το συνολικό ανεξόφλητο υπόλοιπο στο πλαίσιο της συμφωνίας ήταν 52,9 δισεκ. ευρώ.

5.3 Υπηρεσίες Διαχείρισης Συναλλαγματικών Διαθεσίμων από το Ευρωσύστημα

Το 2019 συνέχισε να παρέχεται ολοκληρωμένη δέσμη χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών σύμφωνα με το πλαίσιο Υπηρεσιών Διαχείρισης Συναλλαγματικών Διαθεσίμων του Ευρωσυστήματος (ERMS), το οποίο θεσπίστηκε το 2005 με σκοπό τη διαχείριση συναλλαγματικών διαθεσίμων σε ευρώ για λογαριασμό πελατών του. Ορισμένες ΕθνΚΤ του Ευρωσυστήματος (φορείς παροχής υπηρεσιών του Ευρωσυστήματος) προσφέρουν την πλήρη δέσμη επενδυτικών υπηρεσιών, υπό εναρμονισμένους όρους και σύμφωνα με τα ισχύοντα πρότυπα της αγοράς, σε κεντρικές τράπεζες, νομισματικές αρχές και δημόσιους φορείς χωρών εκτός της ζώνης του ευρώ, καθώς και σε διεθνείς οργανισμούς. Η ΕΚΤ έχει αναλάβει τον γενικό συντονισμό, παρακολουθεί την ομαλή λειτουργία του πλαισίου, προωθεί αλλαγές για τη βελτίωση του πλαισίου και καταρτίζει σχετικές αναφορές για το Διοικητικό της Συμβούλιο.

Το 2019 άλλη μία κεντρική τράπεζα άρχισε να προσφέρει υπηρεσίες ERMS, με αποτέλεσμα ο συνολικός αριθμός των παρόχων αυτών των υπηρεσιών να αυξηθεί σε δέκα. Ο αριθμός των πελατών που διατήρησε συναλλακτικές σχέσεις με το Ευρωσύστημα στο πλαίσιο του ERMS ήταν 273 στο τέλος του 2019, έναντι 277 στο τέλος του 2018. Το συνολικό υπό διαχείριση χαρτοφυλάκιο (ταμειακά διαθέσιμα και τίτλοι) στο πλαίσιο του ERMS μειώθηκε το 2019 κατά περίπου 7,5% σε σύγκριση με το 2018.

6 Περισσότερα τραπεζογραμμάτια και χαμηλός αριθμός πλαστών

Η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) της ζώνης του ευρώ είναι αρμόδιες να εκδίδουν τραπεζογραμμάτια ευρώ εντός της ζώνης του ευρώ, να εγγυώνται τη διαθεσιμότητα μετρητών και να διατηρούν την εμπιστοσύνη στο νόμισμα. Ο αριθμός και η αξία των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία αυξάνονται συνεχώς μετά την εισαγωγή τους το 2002 και γενικώς με ταχύτερο ρυθμό από ό,τι η οικονομική δραστηριότητα. Το 2019 ο αριθμός των πλαστών τραπεζογραμματίων παρέμεινε χαμηλός, χάρη σε έναν συνδυασμό παραγόντων, όπως τα ενισχυμένα χαρακτηριστικά ασφαλείας στη νέα σειρά Ευρώπη, η συνεχής συνεργασία με τις διωκτικές αρχές, η τακτική επικοινωνία με το κοινό και η παροχή εκπαίδευσης σε φορείς που κατ’ επάγγελμα χειρίζονται μετρητά. Με την εισαγωγή στην κυκλοφορία τον Μάιο του 2019 των νέων τραπεζογραμματίων των 100 και 200 ευρώ με νέα και καινοτόμα χαρακτηριστικά ασφαλείας, ολοκληρώθηκε η σειρά τραπεζογραμματίων Ευρώπη.

6.1 Τα τραπεζογραμμάτια σε κυκλοφορία συνέχισαν να αυξάνονται

Το 2019 ο αριθμός και η αξία των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία αυξήθηκαν κατά περίπου 6,4% και 5,0% αντίστοιχα. Στο τέλος του έτους ήταν σε κυκλοφορία 24,1 δισεκ. τραπεζογραμμάτια ευρώ συνολικής αξίας 1.293 δισεκ. ευρώ (βλ. Διαγράμματα 25 και 26). Το τραπεζογραμμάτιο των 50 ευρώ αντιπροσώπευε σχεδόν το ήμισυ τόσο του συνολικού αριθμού όσο και της συνολικής αξίας των τραπεζογραμματίων σε κυκλοφορία. Το τραπεζογραμμάτιο των 200 ευρώ είχε με διαφορά τον υψηλότερο ετήσιο ρυθμό αύξησης (61,4%) το 2019, καθώς κάλυψε μέρος της ζήτησης για το τραπεζογραμμάτιο των 500 ευρώ, η έκδοση του οποίου διακόπηκε. Η συνολική αξία των τραπεζογραμματίων των 100 ευρώ σε κυκλοφορία στο τέλος του 2019 ήταν 305 δισεκ. ευρώ, ίση με τη συνολική αξία των τραπεζογραμματίων ευρώ όλων των ονομαστικών αξιών που βρίσκονταν σε κυκλοφορία τον Ιούλιο του 2002. Ο ρυθμός αύξησης των τραπεζογραμματίων των 100 και των 50 ευρώ παρέμεινε υψηλός, στο 8,8% και 7,4% αντίστοιχα.

Εκτιμάται ότι, σε όρους αξίας, περίπου το 1/3 των τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία δημοκρατείται εκτός της ζώνης του ευρώ. Τα τραπεζογραμμάτια αυτά δημοκρατούνται κυρίως σε γειτονικές χώρες και είναι κατά κύριο λόγο τραπεζογραμμάτια των υψηλότερων ονομαστικών αξιών. Χρησιμοποιούνται ως μέσο αποθήκευσης αξίας και για τον διακανονισμό συναλλαγών στις διεθνείς αγορές.

Η παραγωγή τραπεζογραμματίων ευρώ κατανέμεται μεταξύ των ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ, οι οποίες ήταν υπεύθυνες για την παραγωγή περίπου 3,7 δισεκ. τραπεζογραμματίων συνολικά το 2019.

Ο συνολικός αριθμός κερμάτων ευρώ σε κυκλοφορία αυξήθηκε κατά 3,3% το 2019, σε 135,1 δισεκ. τεμάχια στο τέλος του έτους. Η αξία των κερμάτων σε κυκλοφορία διαμορφώθηκε σε 30 δισεκ. ευρώ, υψηλότερη κατά 3,4% από ό,τι στο τέλος του 2018.

Το 2019 οι ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ έλεγξαν τη γνησιότητα και την καταλληλότητα προς κυκλοφορία περίπου 30 δισεκ. τραπεζογραμματίων, αποσύροντας από την κυκλοφορία γύρω στα 5 δισεκ. εξ αυτών ως ακατάλληλα. Το Ευρωσύστημα συνέχισε επίσης τις προσπάθειές του να βοηθήσει τους κατασκευαστές εξοπλισμού επεξεργασίας τραπεζογραμματίων να διασφαλίσουν ότι τα μηχανήματά τους ανταποκρίνονται στις προδιαγραφές της ΕΚΤ όσον αφορά τον έλεγχο της γνησιότητας και της καταλληλότητας τραπεζογραμματίων ευρώ πριν από την επανεισαγωγή τους στην κυκλοφορία. Το 2019 τα πιστωτικά ιδρύματα και οι λοιποί φορείς που κατ’ επάγγελμα χειρίζονται μετρητά έλεγξαν περίπου 38 δισεκ. τραπεζογραμμάτια ευρώ ως προς τη γνησιότητα και την καταλληλότητά τους.

Εισαγωγή στην κυκλοφορία των νέων τραπεζογραμματίων των 100 και 200 ευρώ και διακοπή της έκδοσης του τραπεζογραμματίου των 500 ευρώ

Στις 28.5.2019 τέθηκαν σε κυκλοφορία τα νέα τραπεζογραμμάτια των 100 και 200 ευρώ. Με την εισαγωγή στην κυκλοφορία των νέων τραπεζογραμματίων ολοκληρώθηκε η σειρά Ευρώπη, η οποία ξεκίνησε το 2013 με το τραπεζογραμμάτιο των 5 ευρώ.

Η έκδοση του τραπεζογραμματίου των 500 ευρώ διακόπηκε μεταξύ Ιανουαρίου και Απριλίου 2019 από όλες τις ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ. Όπως συνέβη και με τις άλλες ονομαστικές αξίες της πρώτης σειράς τραπεζογραμματίων ευρώ, το τραπεζογραμμάτιο των 500 ευρώ θα παραμείνει νόμιμο χρήμα και επομένως θα μπορεί να συνεχίσει να χρησιμοποιείται ως μέσο πληρωμών και ως μέσο αποθήκευσης αξίας. Τα τραπεζογραμμάτια της πρώτης σειράς (συμπεριλαμβανομένου του τραπεζογραμματίου των 500 ευρώ) θα διατηρούν πάντοτε την αξία τους, καθώς θα μπορούν να ανταλλάσσονται στις ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ για απεριόριστο χρονικό διάστημα.

6.2 Ο αριθμός πλαστών τραπεζογραμματίων ευρώ παρέμεινε χαμηλός το 2019

Ο αριθμός των πλαστών τραπεζογραμματίων ευρώ παρέμεινε χαμηλός το 2019 – περίπου 559.000 πλαστά τραπεζογραμμάτια αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία. Ο χαμηλός αυτός αριθμός ήταν αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παραγόντων: των ενισχυμένων χαρακτηριστικών ασφαλείας της νέας σειράς Eυρώπη, της συνεργασίας με τις διωκτικές αρχές και των προσπαθειών επικοινωνίας και εκπαίδευσης σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Σε σύγκριση με τον αριθμό των γνήσιων τραπεζογραμματίων ευρώ σε κυκλοφορία, το ποσοστό των πλαστών μειώθηκε περαιτέρω και είναι πολύ χαμηλό. Η διαχρονική εξέλιξη του αριθμού των πλαστών τραπεζογραμματίων που αποσύρoνται από την κυκλοφορία παρουσιάζεται στο Διάγραμμα 27.

Κύριος στόχος των παραχαρακτών είναι τα τραπεζογραμμάτια των 20 και των 50 ευρώ, τα οποία αντιπροσώπευαν αθροιστικά πάνω από το 70% του συνολικού αριθμού των πλαστών που αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία το 2019. Το ποσοστό των πλαστών τραπεζογραμματίων των 50 ευρώ επί του συνόλου των πλαστών μειώθηκε το 2019.

Παρότι έχει μειωθεί η δυνατότητα των πλαστών τραπεζογραμματίων που αποσύρονται από την κυκλοφορία να παραπλανήσουν το κοινό, η ΕΚΤ εξακολουθεί να συνιστά στο κοινό να επαγρυπνεί όταν λαμβάνει τραπεζογραμμάτια, να μην ξεχνά τον “τριπλό έλεγχο” (οπτικό, με την αφή και με εξέταση υπό γωνία) και να μη βασίζεται ποτέ σε ένα και μόνο χαρακτηριστικό ασφαλείας. Επίσης, σε συνεχή βάση παρέχεται εκπαίδευση στους φορείς που κατ’ επάγγελμα χειρίζονται μετρητά, εντός και εκτός Ευρώπης, ενώ διατίθεται στο κοινό επικαιροποιημένο ενημερωτικό υλικό που στηρίζει το Ευρωσύστημα στη μάχη κατά της παραχάραξης. Τον ίδιο σκοπό εξυπηρετεί και η συνεργασία της ΕΚΤ με την Ευρωπόλ, την Ιντερπόλ και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

6.3 Στόχος η παραγωγή πιο πράσινων τραπεζογραμματίων

Το 2004 το Ευρωσύστημα διενήργησε αξιολόγηση του κύκλου ζωής των τραπεζογραμματίων ευρώ με βάση τη σειρά προτύπων ISO 14040, ενέργεια που το καθιστά πρωτοπόρο στην αξιολόγηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των τραπεζογραμματίων καθʼ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Αυτή η σύνθετη αξιολόγηση αποτέλεσε την κύρια πηγή πληροφοριών για την εφαρμογή μέτρων με σκοπό τον περιορισμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των τραπεζογραμματίων ευρώ. Για παράδειγμα, το Ευρωσύστημα έχει εφαρμόσει ένα σύστημα πιστοποίησης των μονάδων παραγωγής τραπεζογραμματίων ευρώ και των συστατικών τους, το οποίο περιλαμβάνει σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης και προβλέπει, μεταξύ άλλων, σταδιακή πορεία προς τον στόχο για χρήση 100% ινών βιώσιμου βάμβακος στο χαρτί των τραπεζογραμματίων ευρώ.

Επίσης, το Ευρωσύστημα παρακολουθεί σε ετήσια βάση στοιχεία που αφορούν την κατανάλωση και τις εκπομπές όλων των πιστοποιημένων μονάδων παραγωγής, με σκοπό τη βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων της παραγωγικής διαδικασίας.

7 Στατιστική

Η ΕΚΤ – επικουρούμενη από τις εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ) – αναπτύσσει, συλλέγει, καταρτίζει και κοινοποιεί ευρύ φάσμα στατιστικών σειρών και δεδομένων, τα οποία παρέχουν την αναγκαία υποστήριξη στη νομισματική πολιτική της ζώνης του ευρώ, τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και ποικίλα άλλα καθήκοντα του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ), καθώς και στα καθήκοντα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Συστημικού Κινδύνου (ΕΣΣΚ). Τα στοιχεία αυτά χρησιμοποιούνται επίσης από τις δημόσιες αρχές, τους συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές, τα μέσα ενημέρωσης και το ευρύ κοινό, συμβάλλοντας στην εκπλήρωση του στόχου της ΕΚΤ για διαφάνεια.

Το παρόν κεφάλαιο επικεντρώνεται στο πώς μπορεί να περιοριστεί ο φόρτος των τραπεζών λόγω της υποχρέωσης υποβολής στοιχείων και στα στατιστικά στοιχεία για τη χρηματοοικονομική τεχνολογία (fintech), συμπεριλαμβανομένων των κρυπτοστοιχείων. Δύο πλαίσια πραγματεύονται αντίστοιχα την ανεξάρτητη διαδικασία καθορισμού του βραχυπρόθεσμου επιτοκίου του ευρώ (€STR) με βάση τη σχετική Κατευθυντήρια γραμμή (Πλαίσιο 7) και τη μεσοπρόθεσμη στρατηγική για τα στατιστικά στοιχεία των χρηματοοικονομικών λογαριασμών, θέτοντας στόχους για τα επόμενα έτη (Πλαίσιο 8).

7.1 Περιορισμός του φόρτου υποβολής στοιχείων

Η χρηματοπιστωτική κρίση φανέρωσε τους περιορισμούς των συγκεντρωτικών στατιστικών στοιχείων ως πηγής των αναγκαίων πληροφοριών που βοηθούν τους υπευθύνους χάραξης πολιτικής σε μια κατάσταση αυξημένου κατακερματισμού μεταξύ χωρών, τομέων και αγορών. Ως απάντηση στους περιορισμούς αυτούς, η ΕΚΤ θέσπισε νέες νομικές πράξεις που της επιτρέπουν να αποκτά πρόσθετα πιο αναλυτικά δεδομένα, τα οποία ικανοποιούν τις ανάγκες πληροφόρησης για σκοπούς νομισματικής πολιτικής, μικροπροληπτικής και μακροπροληπτικής εποπτείας, π.χ. σύνολα στατιστικών δεδομένων όπως η βάση δεδομένων AnaCredit, στατιστικά στοιχεία για τη διακράτηση τίτλων και για τις χρηματαγορές. Αυτό είχε αποτέλεσμα την αύξηση του φόρτου των τραπεζών σε σχέση με την υποβολή στοιχείων.

Ένα άλλο ζήτημα που αντιμετωπίζει ο τραπεζικός κλάδος είναι η έλλειψη εναρμόνισης μεταξύ των χωρών στα συστήματα υποβολής στοιχείων, η οποία απορρέει από την παραδοσιακή προσέγγιση που ακολουθεί το ΕΣΚΤ, σύμφωνα με την οποία οι ΕθνΚΤ μπορούν να εκπληρώνουν τις ευρωπαϊκές στατιστικές απαιτήσεις μέσω των αντίστοιχων εθνικών τους πλαισίων υποβολής στοιχείων.

Υπάρχει υψηλός βαθμός εννοιολογικής εναρμόνισης μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ στην υποβολή στατιστικής πληροφόρησης, στην πράξη όμως πρέπει να υποβάλλεται στις ΕθνΚΤ μεγάλος αριθμός χωριστών στατιστικών αναφορών με διαφορετικές συχνότητες και χρονοδιαγράμματα διαβίβασης και με διαφορετικά επίπεδα ομαδοποίησης.

Επίσης, οι στατιστικές αναφορές εν μέρει επικαλύπτονται με ένα ευρύ φάσμα αναφορών που απαιτούνται από τις αρχές τραπεζικής εποπτείας. Ως εκ τούτου, τα στοιχεία που υποβάλλονται είναι πολλές φορές περιττά και αλληλοεπικαλυπτόμενα και υπάρχουν σύνθετα χρονοδιαγράμματα και διαδικασίες υποβολής.

Εύλογα, ο τραπεζικός κλάδος έχει επισημάνει αυτή την κατάσταση και έχει ζητήσει οι απαιτήσεις υποβολής στοιχείων να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται με τρόπο που θα επιτυγχάνει καλύτερη σχέση κόστους-οφέλους^[52] και που, χωρίς να θίγει την αποτελεσματικότητα του κανονιστικού πλαισίου, θα βελτιώνει ακόμη περαιτέρω την ποιότητα των δεδομένων.

Σε αυτή τη βάση, το 2016 το ΕΣΚΤ ξεκίνησε εργασίες για την ενοποίηση των υφιστάμενων στατιστικών απαιτήσεων για τις τράπεζες μέσω της ανάπτυξης ενός Πλαισίου Ενοποιημένης Υποβολής Στοιχείων (Integrated Reporting Framework – IReF), ώστε να αποτελέσει μια ενοποιημένη λύση για την υποβολή στατιστικών στοιχείων στο ΕΣΚΤ ανεξαρτήτως χώρας και στατιστικού τομέα. Σύμφωνα με το νέο πλαίσιο, το οποίο αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή μεταξύ 2024 και 2027, οι πληροφορίες που θα συλλέγονται θα είναι πιο αναλυτικές σε σύγκριση με τα υπάρχοντα σύνολα δεδομένων^[53], οπότε με ένα και μόνο πλαίσιο θα καλύπτονται όλες οι υπάρχουσες απαιτήσεις και θα αποφεύγονται κατά το δυνατόν οι επικαλύψεις. Αυτό σημαίνει ότι, ενώ ο όγκος των δεδομένων θα αυξηθεί σημαντικά, οι τράπεζες θα χρειάζεται να εκτελούν λιγότερες εργασίες στατιστικής ταξινόμησης και παραγωγής συγκεντρωτικών δεδομένων, οι οποίες συχνά απορροφούν σημαντικούς πόρους. Αυτές τις εργασίες θα τις εκτελεί το ΕΣΚΤ, αναμένεται δε να βελτιωθεί συνολικά η ποιότητα των δεδομένων. Το IReF θα χρησιμοποιεί ένα μοναδικό μοντέλο και λεξικό δεδομένων, τα οποία αναμένεται να τυποποιήσουν πλήρως τους ορισμούς και να διασφαλίσουν την αξιοπιστία της μεθοδολογίας. Τα αναλυτικά δεδομένα είναι εγγενώς ευέλικτα, διότι μπορούν να συνδυάζονται με διαφορετικούς τρόπους για να παρέχουν νέα προϊόντα και υπηρεσίες και αναμένεται ότι αυτό μπορεί να μειώσει τη συχνότητα των αλλαγών στο νομικό πλαίσιο υποβολής στοιχείων και παράλληλα να περιορίσει την ανάγκη των αρμόδιων αρχών να ζητούν ad hoc δεδομένα.

Όπως φαίνεται στο Σχήμα 2, η συνολική στρατηγική του ΕΣΚΤ για τη συλλογή δεδομένων από τις τράπεζες προβλέπει επίσης την υποστήριξη των φορέων υποβολής στοιχείων ώστε να βελτιστοποιήσουν την οργάνωση των πληροφοριών που αποθηκεύουν στα εσωτερικά λειτουργικά τους συστήματα (π.χ. για τη λογιστική παρακολούθηση, τη διαχείριση κινδύνων, τους τίτλους ή τις καταθέσεις) σε ένα “επίπεδο εισόδου” (input layer), το οποίο θα μπορούσε κατόπιν να αποτελεί τη βάση ώστε να εκπληρώνονται όλες οι ισχύουσες απαιτήσεις πληροφόρησης σύμφωνα με τυποποιημένους κανόνες μετασχηματισμού. Προς τον σκοπό αυτό, μια ομάδα που απαρτίζεται από εκπροσώπους της ΕΚΤ, ορισμένων ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ και του τραπεζικού κλάδου αναπτύσσει Λεξικό για την Ενοποιημένη Υποβολή Στοιχείων εκ μέρους των Τραπεζών (Banks’ Integrated Reporting Dictionary – BIRD). Το πεδίο εφαρμογής του BIRD εκτείνεται πέρα από τα σύνολα στατιστικών δεδομένων του ΕΣΚΤ και καλύπτει επίσης και την υποβολή στοιχείων για σκοπούς εποπτείας και εξυγίανσης.

Το 2018 το ΕΣΚΤ αποφάσισε να ξεκινήσει ανάλυση κόστους-οφέλους για το IReF σε στενή συνεργασία με τον τραπεζικό κλάδο και άλλους εμπλεκόμενους φορείς, με σκοπό να αξιολογήσει την επίδραση της πρωτοβουλίας αυτής τόσο στην πλευρά της προσφοράς όσο και στην πλευρά της ζήτησης. Το πρώτο βήμα ήταν ένα ερωτηματολόγιο για τη συλλογή ποιοτικών δεδομένων που αποτυπώνουν την τρέχουσα κατάσταση όσον αφορά την υποβολή στατιστικών πληροφοριών ανά κατηγορία υποχρέων και χώρα, προκειμένου να εντοπιστούν οι κύριοι παράγοντες κόστους και τα δυνητικά οφέλη του IReF. Το 2019 η Επιτροπή Στατιστικής του ΕΣΚΤ αξιολόγησε τα αποτελέσματα του ερωτηματολογίου και σχεδίασε συγκεκριμένα σενάρια για το IReF όσον αφορά ποικίλες παραμέτρους της συλλογής δεδομένων και της παραγωγής στατιστικών στοιχείων. Το επόμενο βήμα εντός του 2020 θα είναι να εκτιμηθούν το κόστος και τα οφέλη των εν λόγω σεναρίων, μέσω ενός ερωτηματολογίου. Τα σενάρια αναπτύχθηκαν από ομάδες εστιασμένης συζήτησης (focus groups) στις οποίες συμμετείχαν στατιστικολόγοι του ΕΣΚΤ και, σε επιλεγμένα θέματα, εκπρόσωποι του τραπεζικού κλάδου. Το νέο ερωτηματολόγιο θα βασίζεται σε ένα προσχέδιο του πλαισίου IReF και οι ερωτώμενοι θα κληθούν να αξιολογήσουν σενάρια βασιζόμενα σε συγκεκριμένες προτάσεις για τις απαιτήσεις υποβολής στοιχείων. Στη συνέχεια, το ΕΣΚΤ θα αξιολογήσει τα αποτελέσματα και, εάν αυτά δείξουν ότι υπάρχει υποστήριξη για το IReF, θα προσδιορίσει τα βέλτιστα χαρακτηριστικά που θα εξυπηρετούν καλύτερα τις ανάγκες του τραπεζικού κλάδου και των χρηστών και στατιστικών υπηρεσιών του ΕΣΚΤ.

Εάν το αποτέλεσμα της συνολικής ανάλυσης κόστους-οφέλους είναι ικανοποιητικό, το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ μπορεί να αποφασίσει να προχωρήσει στην υλοποίηση του IReF. Σ’ αυτή την περίπτωση θα καταρτιστεί σχέδιο κανονισμού της ΕΚΤ και θα υποβληθεί προς δημόσια διαβούλευση προτού εγκριθεί και τεθεί σε εφαρμογή. Οι απαιτήσεις του IReF θα είναι υποχρεωτικές για όλες τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ.

7.2 Νέες και επαυξημένες στατιστικές σειρές της ζώνης του ευρώ

Χρηματοοικονομική τεχνολογία (fintech) και κρυπτοστοιχεία (crypto-assets)

Τα στατιστικά στοιχεία για την τεχνολογική καινοτομία που χρησιμοποιείται για τη στήριξη ή την παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών (fintech) αναπτύσσονται και βελτιώνονται, προκειμένου να εξακολουθήσουν να καλύπτουν τις ανάγκες των χρηστών στατιστικών στοιχείων σε έναν ψηφιακά μετασχηματισμένο κόσμο. Συγκεκριμένα, στις αρχές του 2019, η Γενική Διεύθυνση Στατιστικής της ΕΚΤ δημιούργησε ένα εσωτερικό σύνολο δεδομένων για τα κρυπτοστοιχεία και ένα σύνολο δεικτών που βασίζονται, σε πρώτη φάση, σε δημοσιευμένα συγκεντρωτικά στοιχεία. Αυτό το σύνολο δεδομένων και το σύνολο δεικτών, αφού υποβλήθηκαν σε ποιοτικούς ελέγχους και συμπληρώθηκαν με άλλα δεδομένα από πηγές του ιδιωτικού τομέα^[54], αξιοποιήθηκαν από την ΕΚΤ για την παρακολούθηση του φαινομένου των κρυπτοστοιχείων^[55]. Χρησιμοποιώντας τεχνολογίες “μεγάλων δεδομένων” (big data), η ΕΚΤ μπόρεσε να δημιουργήσει ένα αυτοματοποιημένο σύνολο διαδικασιών για τη συλλογή, τη διαχείριση και την ενοποίηση πολλών συλλογών δεδομένων σχετικά με κρυπτοστοιχεία. Μια σημαντική συνιστώσα αυτού του έργου είναι η διερεύνηση της στατιστικής ταξινόμησης των κρυπτοστοιχείων. Όσον αφορά τη χρηματοοικονομική τεχνολογία (fintech), ενώ οι στατιστικοί ορισμοί και οι συναφείς στατιστικές ανάγκες συζητούνται επίσης και σε επίπεδο διεθνών οργανισμών^[56], η ΕΚΤ αναπτύσσει ήδη ένα πειραματικό εσωτερικό σύνολο δεδομένων σχετικά με τις οντότητες fintech στη ζώνη του ευρώ^[57], ενώ παρόμοιες πρωτοβουλίες έχουν αναλάβει και ορισμένες ΕθνΚΤ της ζώνης του ευρώ. Στόχος της είναι να κατανοήσει τις διασυνδέσεις μεταξύ χρηματοπιστωτικού τομέα και fintech και τις ευκαιρίες και τους κινδύνους που συνεπάγεται η τελευταία.

8 H έρευνα στην ΕΚΤ

Η οικονομική έρευνα συμβάλλει σημαντικά στην ανάλυση των οικονομικών εξελίξεων και του πώς οι παρεμβάσεις πολιτικής μεταδίδονται στην οικονομία, υποστηρίζοντας έτσι την επίτευξη των στόχων πολιτικής. Δεδομένου του οικονομικού περιβάλλοντος το 2019, κύριες ερευνητικές προτεραιότητες παρέμειναν και το 2019 η δυναμική του πληθωρισμού, τα οικονομικά των νοικοκυριών και η αλληλεπίδραση μεταξύ της νομισματικής πολιτικής, της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και του πραγματικού τομέα της οικονομίας.

8.1 Ερευνητικά δίκτυα

Τρεις ερευνητικές ομάδες και ποικίλα ερευνητικά δίκτυα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον συντονισμό του ερευνητικού έργου εντός του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) και στη διατήρηση σχέσεων με ερευνητές από τον πανεπιστημιακό χώρο. Το 2019 οι τρεις ερευνητικές ομάδες του ΕΣΚΤ για τη νομισματική πολιτική, τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και την ανταγωνιστικότητα των οικονομιών της ζώνης του ευρώ συνέχισαν να διοργανώνουν εργαστήρια σε σχέση με αυτά τα θέματα. Επιπλέον, στο πλαίσιο του Centre for Economic Policy Research (CEPR) δημιουργήθηκε Δίκτυο Έρευνας και Πολιτικής για την επικοινωνία των κεντρικών τραπεζών, του οποίου συμπροΐσταται η ΕΚΤ (βλ. και την Ενότητα 11.2).

Ιδιαίτερη βαρύτητα στην έρευνα της ΕΚΤ έχουν οι μακροπροληπτικές πολιτικές και η αλληλεπίδρασή τους με τις νομισματικές πολιτικές. Το 2019 μια ομάδα δράσης μελέτησε τις ποικίλες επιδράσεις μεταξύ των δύο ειδών πολιτικής, και ειδικότερα την επίδραση της νομισματικής πολιτικής στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, αλλά και της μακροπροληπτικής πολιτικής στην πραγματική οικονομία. Το 2020 αντικείμενο μελέτης θα είναι ο βέλτιστος συντονισμός μεταξύ των δύο ειδών πολιτικής.^[61]

Το ερευνητικό δίκτυο PRISMA (price-setting microdata analysis) μελετά την τιμολογιακή συμπεριφορά μεμονωμένων επιχειρήσεων και στον τομέα του λιανικού εμπορίου χρησιμοποιώντας σύνολα μικροοικονομικών δεδομένων για τις τιμές. Διερευνά τη σχέση μεταξύ του καθορισμού των τιμών από μεμονωμένες επιχειρήσεις και της δυναμικής του πληθωρισμού στο σύνολο της οικονομίας, ειδικότερα κατά πόσον η τιμολογιακή συμπεριφορά επηρεάζεται από τον χαμηλό πληθωρισμό, την κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής και τη φάση του οικονομικού κύκλου.

Το Δίκτυο για τα Οικονομικά και την Κατανάλωση των Νοικοκυριών (HFCN) έχει ολοκληρώσει το έργο του σχετικά με το τρίτο κύμα της Έρευνας για τα Οικονομικά και την Κατανάλωση των Νοικοκυριών (HFCS), τα αποτελέσματα του οποίου θα δημοσιευθούν το 2020. Έχει μελετήσει, μεταξύ άλλων, τις συνέπειες της ετερογένειας των νοικοκυριών στη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής, για παράδειγμα τον ρόλο της στη μετάδοση των παρεμβάσεων πολιτικής στα διάφορα κλιμάκια κατανομής του εισοδήματος. Η έρευνα HFCS έχει επίσης χρησιμοποιηθεί ως πολύτιμη πηγή πληροφοριών σε υποδείγματα μικροπροσομοιώσεων τα οποία εκτιμούν ποσοτικά τις επιπτώσεις υποθετικών σεναρίων διαταραχών στα νοικοκυριά.

Το Δίκτυο Έρευνας για την Ανταγωνιστικότητα (Competitiveness Research Network – CompNet), που μελετά την παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα στις χώρες της ΕΕ, ολοκλήρωσε ένα νέο κύμα συλλογής δεδομένων για να βελτιώσει την κάλυψη, αλλά και τη συγκρισιμότητα μεταξύ χωρών, του συνόλου δεδομένων που έχει καταρτίσει για τους δείκτες ανταγωνιστικότητας σε επίπεδο επιχείρησης. Το 2019 το σύνολο δεδομένων του CompNet χρησιμοποιήθηκε π.χ. σε μελέτες σχετικά με τον ρόλο του εμπορίου και τον ρόλο των δημοσιονομικών πολιτικών και πολιτικών απασχόλησης στην ανακατανομή του κεφαλαίου και της εργασίας.

Το 2019 η ΕΚΤ εγκαινίασε τακτική διαδικτυακή έρευνα με σκοπό τη συλλογή δεδομένων σχετικά με τις προσδοκίες των καταναλωτών στη ζώνη του ευρώ. Η έρευνα θα διεξάγεται σε συνεργασία με τις εθνικές κεντρικές τράπεζες και θα καλύπτει τις προσδοκίες για τον πληθωρισμό, την αγορά εργασίας, την κατανάλωση και την αποταμιευτική συμπεριφορά, όπως και τα οικονομικά των καταναλωτών. Θα παρέχει στην ΕΚΤ τη δυνατότητα να μελετά τον ρόλο των προσδοκιών των καταναλωτών στις οικονομικές και χρηματοοικονομικές αποφάσεις τους.

8.2 Συνέδρια και δημοσιεύσεις

Η ΕΚΤ διοργάνωσε και το 2019 σειρά επιστημονικών συνεδρίων υψηλού επιπέδου. Το Φόρουμ Κεντρικών Τραπεζών της ΕΚΤ στη Σίντρα το 2019 ανέλυσε τα διδάγματα των 20 ετών της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ), με ειδικότερα θέματα την ανομοιόμορφη πρόοδο της οικονομικής σύγκλισης και τον ρόλο των δημοσιονομικών και νομισματικών πολιτικών στη μακροοικονομική σταθεροποίηση (βλ. επίσης Πλαίσιο 12 στο Κεφάλαιο 12). Το τέταρτο Ετήσιο Ερευνητικό Συνέδριο της ΕΚΤ παρουσίασε καινοτόμο έρευνα σε σχέση με τη χρόνια οικονομική στασιμότητα (secular stagnation), τη διάρθρωση των χρηματοπιστωτικών αγορών και τον ρόλο των μεγάλων δεδομένων (big data) στην οικονομική επιστήμη. Άλλα σημαντικά συνέδρια αφορούσαν τα εξής θέματα: διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στη ζώνη του ευρώ, εξελίξεις στον πληθωρισμό, παγκόσμιο εμπόριο, αγορές εργασίας, δημοσιονομική πολιτική και διακυβέρνηση της ΟΝΕ, έρευνες προσδοκιών των καταναλωτών, φύλο και επαγγελματική εξέλιξη, και νομισματικές και μακροπροληπτικές πολιτικές.

To 2019, 129 μελέτες που εκπονήθηκαν από στελέχη της ΕΚΤ δημοσιεύθηκαν στη σειρά Working Papers της ΕΚΤ. Επιπλέον, διάφορες μεθοδολογικές μελέτες ή μελέτες περισσότερο προσανατολισμένες στην άσκηση πολιτικής δημοσιεύθηκαν στις σειρές Occasional Papers, Statistics Papers και Discussion Papers της ΕΚΤ. Πολλές από τις ερευνητικές δραστηριότητες της ΕΚΤ κατέληξαν επίσης σε δημοσιεύσεις σε επιστημονικά περιοδικά. Εξάλλου, τα αποτελέσματα του ερευνητικού έργου γνωστοποιήθηκαν σε ένα ευρύτερο κοινό, π.χ. μέσω 12 άρθρων που δημοσιεύθηκαν στο Research Bulletin της ΕΚΤ. Τα Πλαίσια 9 και 10 συνοψίζουν τα αποτελέσματα δύο ερευνητικών προσπαθειών που πραγματοποιήθηκαν το 2019.

9 Νομικές δραστηριότητες και καθήκοντα

Το κεφάλαιο αυτό εξετάζει τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης επί υποθέσεων που αφορούν την ΕΚΤ, παρουσιάζει τις γνώμες της ΕΚΤ και τις περιπτώσεις μη συμμόρφωσης προς την υποχρέωση να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ επί σχεδίων νομοθετικών ρυθμίσεων που εμπίπτουν στο πεδίο των αρμοδιοτήτων της, καθώς και την παρακολούθηση της συμμόρφωσης προς την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και της προνομιακής πρόσβασης.

9.1 Νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσον αφορά την ΕΚΤ

Στις 26.2.2019 το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) ακύρωσε την απόφαση του Korupcijas novēršanas un apkarošanas birojs (Γραφείο Πρόληψης και Καταπολέμησης της Διαφθοράς της Λεττονίας) της 19.2.2018 κατά το μέρος που απαγόρευε στον κ. Ilmārs Rimšēvičs να ασκεί τα καθήκοντά του ως Διοικητής της Latvijas Banka. Οι χωριστές προσφυγές που άσκησαν ο κ. Rimšēvičs (C-202/18) και η ΕΚΤ (C-238/18) κατά της εν λόγω απόφασης ήταν οι πρώτες υποθέσεις που είχε εκδικάσει το ΔΕΕ στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων που του αναθέτει το άρθρο 14.2, δεύτερο εδάφιο, του Καταστατικού του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) (Καταστατικό του ΕΣΚΤ). Το ΔΕΕ έκρινε, πρώτον, ότι η απαγόρευση άσκησης των καθηκόντων του διοικητή εθνικής κεντρικής τράπεζας, ακόμη και προσωρινή όπως στην προκειμένη περίπτωση, συνιστά απαλλαγή από τα καθήκοντά του και συνεπώς αποτελεί αρμοδιότητα του ΔΕΕ να ελέγξει τη νομιμότητα της εν λόγω απαγόρευσης. Δεύτερον, ότι η ενέργεια που αναφέρεται στο δεύτερο εδάφιο του άρθρου 14.2 του Καταστατικού του ΕΣΚΤ έχει ως σκοπό την ακύρωση εθνικού νομοθετήματος λόγω του “ιδιαίτερου θεσμικού πλαισίου” εντός του οποίου λειτουργεί το ΕΣΚΤ. Τρίτον, ότι η Δημοκρατία της Λεττονίας δεν στοιχειοθέτησε ότι η απαλλαγή του κ. Rimšēvičs από τα καθήκοντά του είχε βασιστεί στην ύπαρξη επαρκών ενδείξεων ότι είχε διαπράξει σοβαρό παράπτωμα κατά την έννοια του άρθρου 14.2, δεύτερο εδάφιο, του Καταστατικού του ΕΣΚΤ.

Στις 23.5.2019 το Γενικό Δικαστήριο απέρριψε την αγωγή αποζημίωσης που είχαν υποβάλει ορισμένοι ομολογιούχοι κατά της ΕΚΤ (Υπόθεση T-107/17). Οι ενάγοντες ζητούσαν την αποκατάσταση της βλάβης που υπέστησαν από την περικοπή της ονομαστικής αξίας ορισμένων ελληνικών κρατικών ομολόγων στο πλαίσιο της μερικής αναδιάρθρωσης του χρέους του Ελληνικού Δημοσίου το 2012. Ισχυρίστηκαν δε ότι η ΕΚΤ, στη Γνώμη που εξέδωσε στις 17.2.2012 (CON/2012/12), παρέλειψε να επισημάνει τον παράνομο χαρακτήρα της σχεδιαζόμενης αναδιάρθρωσης του ελληνικού δημόσιου χρέους. Η Γνώμη της ΕΚΤ αφορούσε το ελληνικό σχέδιο νόμου που προέβλεπε την εισαγωγή ρητρών συλλογικής δράσης με αναδρομική ισχύ σε κρατικά ομόλογα διεπόμενα από το ελληνικό δίκαιο. Το Γενικό Δικαστήριο έκρινε ότι η αναδιάρθρωση δεν παραβιάζει το θεμελιώδες δικαίωμα ιδιοκτησίας των εναγόντων, το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 17 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων. Επίσης απέρριψε όλους τους άλλους ισχυρισμούς των εναγόντων περί έλλειψης νομιμότητας. Κατʼ ακολουθίαν, το Γενικό Δικαστήριο έκρινε ότι η ΕΚΤ δεν υπέχει ευθύνη αποζημίωσης λόγω του ότι παρέλειψε στη Γνώμη της να επισημάνει τον παράνομο, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς, χαρακτήρα του ελληνικού νόμου. Κατά της δικαστικής απόφασης ασκήθηκε αναίρεση ενώπιον του Δικαστηρίου.

Στις 6.5.2019 το Γενικό Δικαστήριο σε δύο διαφορετικές υποθέσεις (T-283/18 Bernis κ.λπ. κατά ΕΚΤ και T-281/18 ABLV Bank κατά ΕΚΤ) έκρινε ότι η αξιολόγηση περί του αν μια οντότητα βρίσκεται σε κατάσταση αφερεγγυότητας ή επαπειλούμενης αφερεγγυότητας στο πλαίσιο της εξυγίανσης ενός πιστωτικού ιδρύματος είναι προπαρασκευαστική πράξη, η οποία δεν επιδέχεται αυτοτελή δικαστικό έλεγχο. Οι εν λόγω υποθέσεις αφορούσαν προσφυγές που ασκήθηκαν από πιστωτικό ίδρυμα και τους άμεσους και έμμεσους μετόχους του κατά της αξιολόγησης της ΕΚΤ που διαπίστωνε ότι η ABLV Bank Luxembourg βρισκόταν σε κατάσταση αφερεγγυότητας ή επαπειλούμενης αφερεγγυότητας, κατά την έννοια του άρθρου 18, παράγραφος 1 του Κανονισμού (ΕΕ) 806/2014 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 15ης Ιουλίου 2014, περί θεσπίσεως ενιαίων κανόνων και διαδικασίας για την εξυγίανση πιστωτικών ιδρυμάτων και ορισμένων επιχειρήσεων επενδύσεων στο πλαίσιο ενός Ενιαίου Μηχανισμού Εξυγίανσης και ενός Ενιαίου Ταμείου Εξυγίανσης. Το Γενικό Δικαστήριο έκανε δεκτό τον ισχυρισμό που προέβαλε η ΕΚΤ ότι η εν λόγω αξιολόγηση θα πρέπει να θεωρείται απλή διαπίστωση πραγματικών γεγονότων, η οποία δεν παράγει από μόνη της έννομα αποτελέσματα και συνεπώς δεν είναι δυνατόν να προσβληθεί ενώπιον των Δικαστηρίων της ΕΕ.

Στις 8.5.2019 το ΔΕΕ στην υπόθεση C-450/17 P (Landeskreditbank Baden-Württemberg κατά ΕΚΤ) επικύρωσε την απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου που είχε απορρίψει προσφυγή με αίτημα την ακύρωση απόφασης της ΕΚΤ. Με την εν λόγω απόφασή της η ΕΚΤ είχε γνωρίσει στη Landeskreditbank ότι, λόγω του μεγέθους της, υπαγόταν στην αποκλειστική εποπτεία της ΕΚΤ και όχι στην από κοινού εποπτεία στο πλαίσιο του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ), κατ’ εφαρμογή του άρθρου 6, παράγραφος 4, του Κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1024/2013 του Συμβουλίου της 15ης Οκτωβρίου 2013 για την ανάθεση ειδικών καθηκόντων στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σχετικά με τις πολιτικές που αφορούν την προληπτική εποπτεία των πιστωτικών ιδρυμάτων. Η προσφυγή της Landeskreditbank κατά της εν λόγω απόφασης απορρίφθηκε από το Γενικό Δικαστήριο. Το ΔΕΕ επιβεβαίωσε ότι η ΕΚΤ είναι αποκλειστικώς αρμόδια να εποπτεύει όλα τα πιστωτικά ιδρύματα βάσει του άρθρου 4 του Κανονισμού 1024/2013. Οι εθνικές αρμόδιες αρχές επικουρούν την ΕΚΤ στην εκτέλεση των καθηκόντων που της ανατίθενται με τον Κανονισμό 1024/2013 μέσω της αποκεντρωμένης άσκησης ορισμένων από αυτά τα καθήκοντα όσον αφορά τα λιγότερο σημαντικά πιστωτικά ιδρύματα κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 4, πρώτο εδάφιο του εν λόγω Κανονισμού.

Στις 5.11.2019 το ΔΕΕ ανέτρεψε εν μέρει απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου η οποία είχε κρίνει ότι οι μέτοχοι ενός πιστωτικού ιδρύματος νομιμοποιούνται ενεργητικώς να προσφύγουν στα Δικαστήρια της ΕΕ κατά απόφασης της ΕΚΤ περί ανάκλησης της άδειας λειτουργίας του πιστωτικού ιδρύματος (συνεκδικασθείσες υποθέσεις C-663/17 P, C-665/17 P και C-669/17 P, Trasta Komercbanka κ.λπ. κατά ΕΚΤ). Κατόπιν αίτησης αναιρέσεως της ΕΚΤ, το ΔΕΕ κλήθηκε για πρώτη φορά να αποφανθεί επί του παραδεκτού της προσφυγής ακυρώσεως που άσκησαν οι μέτοχοι πιστωτικού ιδρύματος κατά εποπτικής απόφασης της ΕΚΤ που απευθύνεται στο πιστωτικό ίδρυμα του οποίου είναι μέτοχοι. Το ΔΕΕ έκρινε ότι οι μέτοχοι δεν είχαν έννομο συμφέρον κατά την έννοια του άρθρου 263, τέταρτη παράγραφος της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κατά συνέπεια απέρριψε την προσφυγή ακυρώσεως ως απαράδεκτη. Το ΔΕΕ επίσης έκρινε ότι η προσφυγή ακυρώσεως που άσκησε η Trasta Komercbanka διά του νομίμου εκπροσώπου της πρώην διοίκησης του ιδρύματος θα πρέπει να θεωρηθεί παραδεκτή κατ’ εφαρμογή του δικαιώματος αποτελεσματικής δικαστικής προστασίας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 47 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων.

9.2 Γνώμες της ΕΚΤ και περιπτώσεις μη συμμόρφωσης

Σύμφωνα με τα άρθρα 127(4) και 282(5) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρέπει να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ για κάθε προτεινόμενη κοινοτική ή εθνική νομοθετική ρύθμιση που εμπίπτει στο πεδίο αρμοδιοτήτων της. Όλες οι γνώμες της ΕΚΤ δημοσιεύονται στον δικτυακό της τόπο. Οι γνώμες της ΕΚΤ επί προτεινόμενων κοινοτικών νομοθετικών διατάξεων δημοσιεύονται επίσης στην Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Το 2019 η ΕΚΤ εξέδωσε έξι γνώμες επί προτεινόμενων κοινοτικών νομοθετικών ρυθμίσεων και 40 γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που εμπίπτουν στο πεδίο αρμοδιοτήτων της.

Καταγράφηκαν οκτώ περιπτώσεις μη συμμόρφωσης προς την υποχρέωση να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων, από τις οποίες οι επτά κρίθηκαν σαφείς και σημαντικές^[65]. Η γνώμη της ΕΚΤ δεν ζητήθηκε από: (α) τις αρχές της Βουλγαρίας σχετικά με σχέδιο νόμου που τροποποιεί τον νόμο για τα πιστωτικά ιδρύματα όσον αφορά τις εποπτικές εξουσίες της Българска народна банка (Εθνικής Τράπεζας της Βουλγαρίας) και τις εξουσίες της για επιβολή διοικητικών κυρώσεων, (β) τις αρχές της Ιταλίας επί σχεδίου νομοθετικού διατάγματος σχετικά με επείγοντα δημοσιονομικά ζητήματα και άλλες επιτακτικές ανάγκες, (γ) τις αρχές της Λιθουανίας σχετικά με νόμο περί φορολογίας εισοδήματος νομικών προσώπων για τους συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές, (δ) τις αρχές της Πορτογαλίας σχετικά με νόμο που τροποποιεί τους κανόνες περί τραπεζικού απορρήτου στο πλαίσιο κοινοβουλευτικών εξεταστικών επιτροπών και καθορίζει το πλαίσιο δημοσιοποίησης συναλλαγών που πραγματοποιούνται με χρήση δημόσιων κεφαλαίων σε πιστωτικά ιδρύματα, καθώς και σχετικά με νόμο που αφορά τη μεταρρύθμιση και διεύρυνση του κρατικού συστήματος οργάνωσης και πληροφοριών (State’s Organisation and Information System – SOIS), (ε) τις αρχές της Ρουμανίας σχετικά με νόμο που τροποποιεί το καταστατικό της Banca Naţională a României όσον αφορά τα διαθέσιμα σε χρυσό που διαχειρίζεται η Banca Naţională a României και (στ) τις αρχές της Σουηδίας σχετικά με νόμο για τις υποχρεώσεις ορισμένων πιστωτικών ιδρυμάτων και υποκαταστημάτων να παρέχουν ταμειακές υπηρεσίες. Δεν καταγράφηκαν περιπτώσεις μη συμμόρφωσης προς την υποχρέωση να ζητείται η γνώμη της ΕΚΤ επί προτεινόμενων νομοθετικών ρυθμίσεων της ΕΕ.

Η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμες επί προτάσεων της ΕΕ αναφορικά με το πλαίσιο διακυβέρνησης του δημοσιονομικού εργαλείου για τη σύγκλιση και την ανταγωνιστικότητα στη ζώνη του ευρώ, τη σύναψη της συμφωνίας για την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον διορισμό νέας Προέδρου της ΕΚΤ και νέων μελών της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ.

Η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που αφορούν εθνικές κεντρικές τράπεζες (ΕθνΚΤ), μεταξύ άλλων αναφορικά με μεταρρυθμίσεις στη δομή διακυβέρνησης της Nationale Bank van België/Banque Nationale de Belgique, της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, της Banca d’Italia, της Latvijas Banka και της Banco de Portugal, τη συμμετοχή της Българска ародна банка (Εθνικής Τράπεζας της Βουλγαρίας) στον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης, την οικονομική ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, διατάξεις σχετικές με δραστηριότητες ομάδων πίεσης (lobbying) που αφορούν την Česká národní banka, την κυριότητα των διαθεσίμων σε χρυσό της Ιταλίας, τον ρόλο της Banque centrale du Luxembourg στην προστασία του ευρώ από την παραχάραξη και στην εξακρίβωση της γνησιότητας των κερμάτων ευρώ, την επίβλεψη των υπηρεσιών πληρωμών εκ μέρους της Central Bank of Malta, διατάξεις σχετικές με την ελευθερία της πληροφόρησης που αφορούν την De Nederlandsche Bank, τις αποδοχές των εκτελεστικών και των ανώτατων διευθυντικών στελεχών της Narodowy Bank Polski, διατάξεις περί ελέγχου στην Banco de Portugal, την αστική ευθύνη της Banka Slovenije στο πλαίσιο της επιβολής από αυτήν έκτακτων μέτρων που περιλαμβάνουν διαγραφή απαιτήσεων πιστωτών μιας τράπεζας, αλλά και την εκχώρηση νέων εποπτικών αρμοδιοτήτων στις ΕθνΚΤ όσον αφορά τα ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων (Τράπεζα της Ελλάδος), τους φορείς τήρησης δεδομένων οικονομικής συμπεριφοράς (Central Bank of Malta) και τη συμμόρφωση των πιστωτικών ιδρυμάτων προς τις απαιτήσεις σε σχέση με την αναδιάρθρωση δανείων σε ελβετικά φράγκα (Banka Slovenije).

Η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών διατάξεων που ρυθμίζουν θέματα προληπτικής και χρηματοπιστωτικής εποπτείας, μεταξύ άλλων αναφορικά με τη θέσπιση στενής συνεργασίας μεταξύ της ΕΚΤ και της Hrvatska narodna banka στο πλαίσιο του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού, μεταρρυθμίσεις του θεσμικού πλαισίου για την τραπεζική και χρηματοπιστωτική εποπτεία στην Αυστρία, τη Λεττονία και την Πορτογαλία, μεταρρυθμίσεις του θεσμικού πλαισίου μακροπροληπτικής εποπτείας στην Πορτογαλία και την Ισπανία, μεταρρυθμίσεις του πλαισίου εποπτείας των εταιριών που δραστηριοποιούνται στη δευτερογενή αγορά δανείων (συμπεριλαμβανομένων μη εξυπηρετούμενων δανείων) στην Κύπρο, των ιδρυμάτων μικροχρηματοδοτήσεων στην Ελλάδα και των φορέων τήρησης δεδομένων οικονομικής συμπεριφοράς στη Μάλτα, και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ της ΕΚΤ και των αρχών της Δανίας σχετικά με την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.

Η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που αφορούν τα μέσα πληρωμών, μεταξύ άλλων τους περιορισμούς στη χρήση μετρητών στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Ολλανδία, την κατάργηση των τραπεζογραμματίων των 500 ευρώ στη Δανία και τη διευρυμένη παροχή ταμειακών υπηρεσιών στη Σουηδία.

Η ΕΚΤ εξέδωσε γνώμες επί σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων που αφορούν το θεσμικό πλαίσιο του τραπεζικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος, μεταξύ άλλων αναφορικά με το νομικό πλαίσιο για τις καλυμμένες ομολογίες στην Εσθονία, το πρόγραμμα παροχής εγγύησης σε τιτλοποιήσεις μη εξυπηρετούμενων δανείων πιστωτικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα, την προστασία της κύριας κατοικίας στην Ελλάδα και την Ιρλανδία, τους περιορισμούς στη μεταβίβαση ενυπόθηκων στεγαστικών δανείων στην Ιρλανδία και την Πολωνία, ειδικούς φόρους και τέλη για τράπεζες ή/και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα στη Λιθουανία, τη Ρουμανία και τη Σλοβακία, τα μακροπροληπτικά εργαλεία για τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια στο Λουξεμβούργο, τις απαιτήσεις για την πολιτική αποδοχών των χρηματοπιστωτικών επιχειρήσεων στην Ολλανδία, το επιτόκιο αναφοράς για τις συμβάσεις καταναλωτικής πίστης στη Ρουμανία και την αναδιάρθρωση δανείων που έχουν συνομολογηθεί σε ελβετικά φράγκα στη Σλοβενία. Η ΕΚΤ εξέδωσε επίσης γνώμες σχετικά με την επίδραση σχεδίων εθνικών νομοθετικών ρυθμίσεων περί κυβερνοασφάλειας στις υποδομές της αγοράς και στα πιστωτικά ιδρύματα της Κύπρου και της Ισπανίας.

9.3 Συμμόρφωση προς την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης και της προνομιακής πρόσβασης

Σύμφωνα με το άρθρο 271(δ) της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει ανατεθεί στην ΕΚΤ το καθήκον να παρακολουθεί τη συμμόρφωση των εθνικών κεντρικών τραπεζών (ΕθνΚΤ) της ΕΕ προς τις απαγορεύσεις που απορρέουν από τα άρθρα 123 και 124 της Συνθήκης και από τους Κανονισμούς (ΕΚ) αριθ. 3603/93 και 3604/93 του Συμβουλίου. Το άρθρο 123 απαγορεύει στην ΕΚΤ και στις ΕθνΚΤ να παρέχουν διευκολύνσεις υπεραναλήψεων ή άλλου είδους πιστωτικές διευκολύνσεις προς κυβερνήσεις και όργανα ή οργανισμούς της ΕΕ, καθώς και να αγοράζουν στην πρωτογενή αγορά χρεόγραφα εκδόσεώς τους. Το άρθρο 124 απαγορεύει οποιοδήποτε μέτρο, εφόσον δεν υπαγορεύεται από λόγους προληπτικής εποπτείας, που θεσπίζει προνομιακή πρόσβαση των κυβερνήσεων και των οργάνων ή οργανισμών της ΕΕ σε χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Παράλληλα με το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ, τη συμμόρφωση των κρατών-μελών προς τις ανωτέρω διατάξεις παρακολουθεί και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η ΕΚΤ παρακολουθεί επίσης τις τοποθετήσεις, μέσω της δευτερογενούς αγοράς, των κεντρικών τραπεζών της ΕΕ σε χρεόγραφα που έχουν εκδοθεί από τον εγχώριο δημόσιο τομέα, τον δημόσιο τομέα άλλων κρατών-μελών και από όργανα και οργανισμούς της ΕΕ. Σύμφωνα με το σκεπτικό του Κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 3603/93 του Συμβουλίου, η απόκτηση χρεογράφων του δημόσιου τομέα στη δευτερογενή αγορά δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για την καταστρατήγηση του άρθρου 123 της Συνθήκης. Οι τοποθετήσεις αυτές δεν πρέπει να αποτελούν μορφή έμμεσης νομισματικής χρηματοδότησης του δημόσιου τομέα.

Η άσκηση παρακολούθησης που διενεργήθηκε από την ΕΚΤ το 2019 επιβεβαίωσε ότι τα άρθρα 123 και 124 της Συνθήκης γενικώς τηρήθηκαν.

Από την άσκηση παρακολούθησης προέκυψε ότι, όσον αφορά το επιτόκιο που εφαρμόζεται στις καταθέσεις του δημόσιου τομέα, το 2019 οι περισσότερες ΕθνΚΤ της ΕΕ είχαν θεσπίσει πολιτική σε πλήρη συμμόρφωση προς τα ανώτατα όρια επιτοκίου. Ωστόσο, ορισμένες ΕθνΚΤ οφείλουν να διασφαλίσουν ότι το επιτόκιο των καταθέσεων του δημόσιου τομέα δεν υπερβαίνει το ανώτατο όριο.

Σε σχέση με τις ανησυχίες που εξέφρασε στις Ετήσιες Εκθέσεις της για τα έτη 2014 και εξής, η ΕΚΤ συνέχισε να παρακολουθεί διάφορα προγράμματα που ξεκίνησε η Magyar Nemzeti Bank το 2014 και το 2015. Το 2019 η Magyar Nemzeti Bank συνέχισε να λαμβάνει μέτρα για να αμβλύνει τις ανησυχίες της ΕΚΤ όσον αφορά την έκταση της συμμετοχής της στο πρόγραμμα Pallas Athéné Public Thinking Programme. Η περίπτωση αυτή ωστόσο δεν θα πρέπει να δημιουργήσει προηγούμενο. Η ΕΚΤ θα συνεχίσει να παρακολουθεί την ανάμιξη της Magyar Nemzeti Bank στο Χρηματιστήριο της Βουδαπέστης, δεδομένου ότι η αγορά της πλειοψηφίας των μετοχών του Χρηματιστηρίου της Βουδαπέστης από τη Magyar Nemzeti Bank τον Νοέμβριο του 2015 μπορεί να θεωρηθεί ότι γεννά ανησυχίες από πλευράς νομισματικής χρηματοδότησης.

Η μείωση στοιχείων ενεργητικού συναφών με την Irish Bank Resolution Corporation από την Central Bank of Ireland το 2019 μέσω πωλήσεων μακροπρόθεσμων τίτλων κυμαινόμενου επιτοκίου είναι ένα σημαντικό βήμα προς την αναγκαία πλήρη διάθεση των εν λόγω στοιχείων. Η συνέχιση των πωλήσεων με τον κατάλληλο ρυθμό θα περιόριζε περαιτέρω τις σοβαρές ανησυχίες που εξακολουθούν να υπάρχουν από πλευράς νομισματικής χρηματοδότησης.

10 Η ΕΚΤ σε ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο

Το 2019 η ΕΚΤ διατήρησε τον τακτικό της διάλογο με διάφορα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, συμπεριλαμβανομένου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη λογοδοσία της ΕΚΤ για τις αποφάσεις της. Σε διεθνείς οργανισμούς, η ΕΚΤ συμμετείχε εποικοδομητικά στις συζητήσεις της G20 για τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας, ενώ στο πλαίσιο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), συνέβαλε ενεργά στην προώθηση μιας ευρωπαϊκής οπτικής σε ζητήματα που αφορούν το διεθνές νομισματικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα, καθώς και στις αναθεωρήσεις των πολιτικών που εφαρμόζει το ΔΝΤ στο πλαίσιο των εποπτικών και χρηματοδοτικών του δραστηριοτήτων. Η ΕΚΤ συνεχίζει να συνεργάζεται με κεντρικές τράπεζες εκτός ΕΕ ανά τον κόσμο και να τους παρέχει τη βοήθειά της.

10.1 Η υποχρέωση λογοδοσίας της ΕΚΤ προς το κοινό

Η Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναθέτει ρητή εντολή στην ΕΚΤ να διατηρεί τη σταθερότητα των τιμών στη ζώνη του ευρώ και ορίζει ότι η ΕΚΤ είναι ανεξάρτητη κατά τη χρήση των σχετικών μέσων για την επίτευξη του σκοπού αυτού. Η εντολή και η ανεξαρτησία της ΕΚΤ κατοχυρώθηκαν στη Συνθήκη μέσω δημοκρατικής διαδικασίας. Η ανεξαρτησία της ΕΚΤ της επιτρέπει να εκτελεί τα καθήκοντά της ελεύθερη από πολιτικές πιέσεις και βραχυπρόθεσμες σκοπιμότητες που θα μπορούσαν να την αποσπάσουν από την εκπλήρωση της εντολής που της έχει ανατεθεί. Παράλληλα, η λογοδοσία είναι το απαραίτητο αντίβαρο της ανεξαρτησίας: προκειμένου να εξασφαλίζει τη δημοκρατική νομιμοποίηση των αποφάσεών της, η ΕΚΤ έχει την υποχρέωση να τις εξηγεί στο κοινό και στους εκλεγμένους αντιπροσώπους του. Η λογοδοσία συμπληρώνεται από τον δικαστικό έλεγχο των αποφάσεων της ΕΚΤ από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με άλλα λόγια, η ανεξαρτησία και η λογοδοσία διασφαλίζουν, αντίστοιχα, ότι η ΕΚΤ μπορεί να ενεργεί και όντως ενεργεί σύμφωνα με την εντολή που της έχει ανατεθεί. Σε ένα περιβάλλον όπου έχει αναζωπυρωθεί το ενδιαφέρον για την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών, το 2019 μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ εκφώνησαν αρκετές ομιλίες με θέμα τη σχέση μεταξύ ανεξαρτησίας και λογοδοσίας.^[66]

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στη λογοδοσία της ΕΚΤ. Το 2019 η Επιτροπή Οικονομικής και Νομισματικής Πολιτικής (ECON) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου διεξήγαγε τρεις από τις τακτικές ακροάσεις της με τον Πρόεδρο της ΕΚΤ, συμπεριλαμβανομένης της πρώτης με την Christine Lagarde (βλ. Σχήμα 3 παρακάτω).^[67] Τον Ιανουάριο του 2019 ο Πρόεδρος Mario Draghi παρέστη επίσης στη συζήτηση της ολομέλειας του Κοινοβουλίου σχετικά με την Ετήσια Έκθεση της ΕΚΤ για το 2017, μετά από την οποία το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέδωσε ψήφισμα. Η ΕΚΤ δημοσίευσε τις απαντήσεις της σε αυτό το ψήφισμα. Το 2019 εστάλησαν στην ΕΚΤ 28 επιστολές μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που περιείχαν γραπτές ερωτήσεις. Οι σχετικές απαντήσεις δημοσιεύθηκαν στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ, δίνοντας την ευκαιρία να αποσαφηνιστεί η θέση της ΕΚΤ σε ευρύ φάσμα ζητημάτων. Για τις δραστηριότητές της στον τομέα της τραπεζικής εποπτείας, η ΕΚΤ λογοδοτεί τόσο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο όσο και στο Συμβούλιο της ΕΕ^[68]. Επιπρόσθετα, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο και η ΕΚΤ υπέγραψαν Μνημόνιο Συνεργασίας (Memorandum of Understanding) που θεσπίζει πρακτικές ρυθμίσεις ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των δύο θεσμικών οργάνων αναφορικά με τους ελέγχους των εποπτικών καθηκόντων της ΕΚΤ.

Το 2019, είκοσι χρόνια από την εισαγωγή του ευρώ, οι δημοσκοπήσεις του Ευρωβαρόμετρου έδειξαν ότι η υποστήριξη των πολιτών της ζώνης του ευρώ προς το νόμισμά τους είχε φθάσει σε νέα ιστορικώς υψηλά επίπεδα, καθώς πάνω από το 75% των ερωτηθέντων τάσσεται υπέρ του ενιαίου νομίσματος. Αυτή η τάση είναι ενθαρρυντική για την ΕΚΤ, η οποία θα εξακολουθήσει να ενισχύει τον διάλογο με τους πολίτες και τους αντιπροσώπους τους.

10.2 Διεθνείς σχέσεις

G20

Το 2019 οι συζητήσεις της G20 υπό την ιαπωνική προεδρία είχαν ως κύρια θέματα τις προοπτικές για την παγκόσμια οικονομία και τα πιθανά μέτρα για την αντιμετώπιση μιας συγχρονισμένης επιβράδυνσης σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από γεωπολιτικές αβεβαιότητες, εμπορικές διενέξεις και φθίνοντα περιθώρια ελιγμών για την άσκηση μακροοικονομικής πολιτικής. Οι εμπορικές εντάσεις συζητήθηκαν σε όλες τις συνεδριάσεις της G20, χωρίς όμως να σημειωθεί αξιόλογη πρόοδος. Παρόλο που οι ηγέτες εξέφρασαν ομόφωνα τις ανησυχίες τους σχετικά με τους κινδύνους που απειλούν την παγκόσμια οικονομία, υπήρξε διχογνωμία σε μια σειρά θεμάτων, όπως η ανάγκη για περαιτέρω δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η G20 συνέχισε τις προσπάθειές της να προωθήσει μια ισχυρή, διατηρήσιμη, χωρίς αποκλεισμούς και ισόρροπη ανάπτυξη ώστε να βελτιωθούν οι μεσοπρόθεσμες οικονομικές προοπτικές. Η ομάδα αναγνώρισε την πρόοδο που έχει πραγματοποιηθεί όσον αφορά το πρόγραμμα των κανονιστικών μεταρρυθμίσεων στον χρηματοπιστωτικό τομέα, εντόπισε όμως και προκλήσεις που χρειάζονται αντιμετώπιση, συμπεριλαμβανομένων των κινδύνων από τη μεγέθυνση της μη τραπεζικής χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης. Η G20 έδωσε σημαντική ώθηση στη διεθνή φορολογική συνεργασία, με σκοπό να οριστικοποιήσει μια συμφωνία έως το τέλος του 2020.

Η G20 αξιοποίησε επίσης την έκθεση “Making the Global Financial System Work for All” την οποία συνέταξε η Ομάδα Εξεχουσών Προσωπικοτήτων (Eminent Persons Group – EPG) της G20 σχετικά με την Παγκόσμια Χρηματοπιστωτική Διακυβέρνηση, εστιάζοντας το 2019 σε αναπτυξιακά θέματα. Οι εργασίες συνεχίζονται υπό την τρέχουσα προεδρία της G20. Μεταξύ των προτάσεων της Ομάδας, ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ΕΚΤ παρουσιάζουν εκείνες που αφορούν τη βελτίωση της ανθεκτικότητας του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Θέματα πολιτικής που αφορούν το ΔΝΤ και την αρχιτεκτονική του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος

Η ΕΚΤ εξακολούθησε να διαδραματίζει ενεργό ρόλο στις συζητήσεις που διεξάγονται στο ΔΝΤ και σε άλλους οργανισμούς σχετικά με το διεθνές νομισματικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα, προωθώντας την οπτική της κεντρικής τράπεζας όσον αφορά τις κοινές ευρωπαϊκές θέσεις. Βασικό θέμα συζήτησης το 2019 ήταν οι πόροι του Ταμείου. Η ΕΚΤ τάσσεται υπέρ ενός ΔΝΤ που θα διαθέτει επαρκείς ίδιους πόρους και θα αποτελεί κεντρική συνιστώσα του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού πλέγματος ασφαλείας. Τον Οκτώβριο του 2019 τα μέλη του ΔΝΤ ενέκριναν δέσμη ενεργειών σχετικά με τους πόρους και τη μεταρρύθμιση της διακυβέρνησης του Ταμείου, στο πλαίσιο της οποίας τα μέλη του τάχθηκαν υπέρ της διατήρησης των πόρων στο τρέχον επίπεδο μέσω του διπλασιασμού των νέων συμφωνιών δανεισμού (New Arrangements to Borrow) και ενός περαιτέρω προσωρινού γύρου διμερούς δανεισμού για την περίοδο πέραν του 2020. Η δέσμη ενεργειών πρέπει να υλοποιηθεί εντός του 2020, προκειμένου να αποφευχθεί η μείωση των πόρων του ΔΝΤ. Η Εκτελεστική Επιτροπή του ΔΝΤ πρότεινε στο Συμβούλιο των Διοικητών του ψήφισμα που συνεπάγεται περάτωση της 15ης Γενικής Αναθεώρησης των Ποσοστώσεων χωρίς αύξηση των ποσοστώσεων και το οποίο εγκρίθηκε τον Φεβρουάριο του 2020. Η 16η Γενική Αναθεώρηση των Ποσοστώσεων, η οποία θα ολοκληρωθεί έως τα μέσα Δεκεμβρίου του 2023, θα επανεξετάσει την επάρκεια των ποσοστώσεων και θα συνεχίσει τη διαδικασία της μεταρρύθμισης της διακυβέρνησης του ΔΝΤ.

Το ΔΝΤ συνέχισε μια σειρά σημαντικών αναθεωρήσεων των πολιτικών που εφαρμόζει στο πλαίσιο των εποπτικών και χρηματοδοτικών του δραστηριοτήτων. Πρώτον, ολοκλήρωσε την τελευταία αναθεώρηση των όρων και του σχεδιασμού των προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο. Η ευρωπαϊκή θέση στο θέμα αυτό διαμορφώθηκε με τη συμβολή έκθεσης της Επιτροπής Διεθνών Σχέσεων του Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ). Η αναθεώρηση πρότεινε οι όροι των προγραμμάτων να είναι πιο ρεαλιστικοί, σταδιακοί στην εφαρμογή τους και να περιορίζονται στο ελάχιστο αναγκαίο, με ακριβέστερη ανάλυση βιωσιμότητας του χρέους, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα ισχυρή εθνική αποδοχή και αναγνωρίζοντας τις εθνικές ιδιαιτερότητες. Δεύτερον, πρόοδος σημειώθηκε στην επανεξέταση του πλαισίου αξιολόγησης της βιωσιμότητας του χρέους για χώρες με πρόσβαση στην αγορά, δηλαδή χώρες με σημαντική πρόσβαση στις διεθνείς αγορές κεφαλαίων. Τρίτον, το ΔΝΤ ξεκίνησε επίσης την ανά πενταετία συνολική αναθεώρηση των δραστηριοτήτων εποπτείας του και την αναθεώρηση του Προγράμματος Αξιολόγησης του Χρηματοπιστωτικού Τομέα.

Διεθνής συνεργασία μεταξύ κεντρικών τραπεζών

Η ΕΚΤ συνέχισε να συνεργάζεται με κεντρικές τράπεζες εκτός ΕΕ ανά τον κόσμο. Αυτό αντανακλά το παγκόσμιο ενδιαφέρον για τις απόψεις, τα πλαίσια ανάλυσης και τις διαδικασίες που εφαρμόζει στις εργασίες της η ΕΚΤ. Συζητήσεις σε επίπεδο στελεχών, στις οποίες συμμετείχαν και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, κάλυψαν βασικά καθήκοντα της ΕΚΤ, καθώς και τεχνικά ζητήματα και ζητήματα διακυβέρνησης. Οι σχέσεις με σημαντικές κεντρικές τράπεζες της Αφρικής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής αναπτύχθηκαν περαιτέρω με βάση τα υφιστάμενα διμερή Μνημόνια Συνεργασίας, ενώ συνεχίστηκε κατά τα ισχύοντα η συνεργασία με περιφερειακούς οργανισμούς και με το ΔΝΤ. Επιπλέον, τον Νοέμβριο διεξήχθη στην Κολομβία διάλογος πολιτικής σε επίπεδο υψηλόβαθμων στελεχών μεταξύ του Ευρωσυστήματος και κεντρικών τραπεζών της Λατινικής Αμερικής.

Η ΕΚΤ συνέχισε να συμβάλλει στη διαδικασία διεύρυνσης της ΕΕ ως θεσμικό όργανο της ΕΕ, πραγματοποιώντας στοχευμένες συζητήσεις με τις κεντρικές τράπεζες χωρών των Δυτικών Βαλκανίων που επιδιώκουν να ενταχθούν στην ΕΕ. Ως κεντρική πλατφόρμα για τον σκοπό αυτό χρησιμεύει μια σειρά περιφερειακών εργαστηρίων και οι σχετικές συζητήσεις διοργανώνονται σε στενή συνεργασία με τις εθνικές κεντρικές τράπεζες της ΕΕ, όπου αυτό είναι εφικτό. Επιπλέον, τον Μάρτιο του 2019 ξεκίνησε πρόγραμμα χρηματοδοτούμενο από την ΕΕ που απευθύνεται σε αυτές τις κεντρικές τράπεζες. Στόχος του προγράμματος είναι να ενισχύσει τις οργανωτικές και τεχνικές δυνατότητες των κεντρικών τραπεζών στα Δυτικά Βαλκάνια, εν όψει της μελλοντικής ενσωμάτωσής τους στο ΕΣΚΤ.

11 Ενίσχυση της επικοινωνίας

Η επικοινωνία κατέχει κεντρική θέση στην εργαλειοθήκη πολιτικής της ΕΚΤ. Η ενημέρωση την οποία παρέχει στους εμπειρογνώμονες των χρηματοπιστωτικών αγορών σχετικά με την τρέχουσα κατεύθυνση της πολιτικής της και την αναμενόμενη πορεία των μελλοντικών αποφάσεων έχει ενισχύσει την αποτελεσματικότητα των πολιτικών της. Υπάρχει πλήθος ενδείξεων ότι η ΕΚΤ επικοινωνεί με επιτυχία με τις χρηματοπιστωτικές αγορές και τους εμπειρογνώμονες. Το νέο στοίχημα για την επικοινωνία των κεντρικών τραπεζών είναι ο διάλογος με το ευρύ κοινό. Οι κεντρικές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της ΕΚΤ, θα πρέπει να γίνονται καλύτερα κατανοητές από τους πολίτες τους οποίους τελικά υπηρετούν. Αυτό είναι κρίσιμο στοιχείο για την εκ νέου οικοδόμηση της εμπιστοσύνης του κοινού προς την ΕΚΤ, ιδίως σε περιβάλλον αυξημένου δημόσιου ελέγχου και αντιπαράθεσης απόψεων για τις αποφάσεις πολιτικής της.

Με την αλλαγή ηγεσίας της ΕΚΤ στη διάρκεια του 2019, η επικοινωνία της τράπεζας που απευθύνεται σε αποδέκτες πέρα από την παραδοσιακή ομάδα εμπειρογνωμόνων και ειδικών των χρηματοπιστωτικών αγορών απέκτησε νέα δυναμική. Η ΕΚΤ επένδυσε στην περαιτέρω ενίσχυση της επικοινωνίας της, έτσι ώστε να γίνεται καλύτερα κατανοητή και να εξηγεί γιατί οι πράξεις της είναι σημαντικές για τους ανθρώπους και τη ζωή τους. Ενέτεινε επίσης τις προσπάθειές της να προσεγγίσει μερίδες της κοινωνίας που δεν αποτελούσαν παραδοσιακά στόχο της επικοινωνίας της, όπως τους νέους ή τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, και άρχισε να ακούει πιο προσεκτικά τα ζητήματα που απασχολούν τους πολίτες. Όσον αφορά το μέλλον, υπάρχουν πολλές δυνατότητες ώστε η ΕΚΤ να συνδεθεί με τα ζητήματα που ενδιαφέρουν ιδιαίτερα τους πολίτες, όπως η ανισότητα, τα ψηφιακά νομίσματα ή η κλιματική αλλαγή – και να εξηγήσει πώς μπορεί να συμβάλει, εντός των ορίων του καταστατικού της, στους τομείς αυτούς. Η επικοινωνία θα αποτελέσει επίσης κεντρικό στοιχείο της επανεξέτασης της στρατηγικής της ΕΚΤ για τη νομισματική πολιτική.

11.1 Καινοτομία στην επικοινωνία της ΕΚΤ

Για να προσεγγίσει ευρύτερες και νεότερες ηλικιακά ομάδες του κοινού, η ΕΚΤ χρησιμοποιεί καινοτόμους μορφές επικοινωνίας.

Για παράδειγμα, στις αρχές του 2019, ως μέρος των εκδηλώσεων για την 20ή επέτειο του ευρώ, η ΕΚΤ διοργάνωσε, σε συνεργασία με τη δημοφιλή εφαρμογή QuizClash, τον διαγωνισμό #EUROat20, σκοπός του οποίου ήταν να καταστήσει πιο γνωστή και κατανοητή την αποστολή της ΕΚΤ, ιδίως στους νέους. Πάνω από 1,6 εκατομμύριο άτομα σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση συμμετείχαν σ’ αυτό το παιχνίδι γνώσεων, που τους έδωσε την ευκαιρία με έναν διασκεδαστικό τρόπο να μάθουν για το ευρώ και την ΕΚΤ.

Η πρωτοβουλία είχε ευρεία απήχηση, ταυτόχρονα όμως αποκάλυψε ορισμένες παρανοήσεις και κενά γνώσης σε σχέση με τη θεσμική συγκρότηση και αποστολή της ΕΚΤ. Το γεγονός αυτό κατέδειξε την ανάγκη η ΕΚΤ να καλύψει αυτά τα κενά συνδέοντας το έργο της με θέματα που ενδιαφέρουν τους πολίτες, μέσα από απλά και κατανοητά μηνύματα. Τον Σεπτέμβριο του 2019 εγκαινιάστηκε η νέα σειρά μονόλεπτων βίντεο “ECB explains”, με τα οποία στελέχη της ΕΚΤ εξηγούν, σε απλή και κατανοητή γλώσσα, συγκεκριμένα θέματα, όπως τα κρυπτοστοιχεία ή η λογοδοσία, και περιγράφουν γιατί το έργο τους έχει σημασία για τους πολίτες. Τα βίντεο είναι διαθέσιμα στον λογαριασμό της ΕΚΤ στο Instagram, που αποτελεί και ο ίδιος καινοτομία με στόχο να γίνει η ΕΚΤ πιο κατανοητή σε ευρύτερα στρώματα του κοινού και συμπλήρωσε έναν χρόνο λειτουργίας το 2019.

Τον Σεπτέμβριο του 2019 η ΕΚΤ εγκαινίασε επίσης τη μηνιαία μετάδοση ECB Podcast. Δεδομένου ότι η δημοτικότητα των podcast αυξάνεται ραγδαία, οι μεταδόσεις αυτές δίνουν στην ΕΚΤ την ευκαιρία να προσεγγίσει νέες μερίδες του κοινού, εξηγώντας σε βάθος σημαντικά θέματα που την αφορούν σε πιο ανεπίσημο ύφος.

Στη διάρκεια του 2019 έγινε προσπάθεια ώστε η επικοινωνία της ΕΚΤ να καλύπτει θέματα και τάσεις πέρα από τα στενά όρια της νομισματικής πολιτικής, που έχουν ιδιαίτερη σημασία για την ΕΚΤ και ενδιαφέρουν τους πολίτες της ζώνης του ευρώ. Τον Μάιο, για παράδειγμα, η ΕΚΤ δημοσίευσε μια ιστοσελίδα για την κλιματική αλλαγή. Αυτή η ιστοσελίδα περιέχει πληροφορίες για τις δράσεις που έχει αναλάβει η ΕΚΤ για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και παραθέτει τις εσωτερικές της πρωτοβουλίες και τις σχετικές δημοσιεύσεις της (βλ. επίσης το Πλαίσιο 3).

Στο πλαίσιο της επιδίωξης της ΕΚΤ να προσεγγίζει μη εξειδικευμένους αποδέκτες προβλέπεται επίσης αύξηση της χρήσης των εθνικών γλωσσών με στόχο την πιο άμεση επικοινωνία με τους πολίτες της ζώνης του ευρώ. Για να μπορέσει να επιτύχει αυτόν τον στόχο με οικονομικά αποδοτικό τρόπο, η ΕΚΤ υιοθέτησε τεχνολογία μηχανικής μάθησης για να στηρίξει τις εσωτερικές μεταφραστικές της διαδικασίες.

Όταν ανέλαβε η Christine Lagarde Πρόεδρος της ΕΚΤ τον Νοέμβριο του 2019, το ψηφιακό αποτύπωμα και η απήχηση της τράπεζας διευρύνθηκαν σημαντικά. Για παράδειγμα, στο Twitter και το LinkedIn, όπου η ΕΚΤ είχε ήδη παρουσία ως ίδρυμα, οι προσωπικοί λογαριασμοί της Christine Lagarde υπερδιπλασίασαν την απήχηση της ΕΚΤ, η οποία πλέον αριθμεί περισσότερους από 2,5 εκατομμύρια ακολούθους. Επίσης, η παρουσία της κ. Lagarde στην κινεζική πλατφόρμα Weibo πρόσθεσε άλλα 5,8 εκατομμύρια ακολούθους. Οι λογαριασμοί αυτοί αποτελούν ισχυρά εργαλεία που υποστηρίζουν τις προσπάθειες της ΕΚΤ να γίνει κατανοητή.

11.2 Ανάλυση δεδομένων για την ενίσχυση της επίδρασης της επικοινωνίας της ΕΚΤ

Προκειμένου η επικοινωνία της ΕΚΤ να είναι αποτελεσματική και να επιτυγχάνει την επιθυμητή επίδραση, είναι πολύ σημαντικό να γίνει καλύτερα κατανοητό ποιο είναι το εκάστοτε κοινό-στόχος, τι έχει απήχηση σε αυτό και ποιοι είναι οι πιο πρόσφοροι δίαυλοι προσέγγισής του. Επίσης, απαιτείται βαθύτερη ανάλυση της όλης διαδικασίας επικοινωνίας, δηλ. χρειάζεται να αναλύεται τι συμβαίνει μεταξύ του πομπού και του δέκτη της επικοινωνίας της κεντρικής τράπεζας, η συναφής δυναμική και μηχανισμοί αλληλεπίδρασης, καθώς και ο ρόλος των ενδιαμέσων, όπως είναι τα ΜΜΕ ή οι χρηματοπιστωτικές αγορές. Τέλος, χρησιμοποιώντας προηγμένη ανάλυση δεδομένων (analytics), η ΕΚΤ μπορεί να αποκτά αξιόπιστη εικόνα για την αποτελεσματικότητα των επικοινωνιακών προσπαθειών της και να διαπιστώνει κατά πόσον τα μηνύματά της φθάνουν πράγματι στους αποδέκτες και οδηγούν σε αλλαγή στάσης και σε αύξηση της εμπιστοσύνης.

Το 2019 η ΕΚΤ συνέχισε πιο εντατικά τις εσωτερικές δραστηριότητες έρευνας και ανάλυσης δεδομένων και διεύρυνε τη συνεργασία της με εξωτερικούς ερευνητές.

Για να διαπιστώσει την απήχηση της επικοινωνίας της στο ευρύ κοινό και ιδίως στους νέους, η ΕΚΤ πραγματοποίησε μια ειδική έρευνα που απευθυνόταν σε άτομα ηλικίας 18-35 ετών σε έξι χώρες της ζώνης του ευρώ. Σκοπός της έρευνας ήταν αξιολογήσει τι γνωρίζουν και τι άποψη έχουν οι νέοι για την ΕΚΤ και παράλληλα να εντοπίσει θέματα ενδιαφέροντος σχετικά με οικονομικά, χρηματοπιστωτικά και κοινωνικά ζητήματα, καθώς και τους προτιμώμενους τρόπους επικοινωνίας με την ΕΚΤ. Τα ευρήματα έδειξαν ότι οι νέοι όχι μόνο έχουν πολύ επιφανειακή κατανόηση για την ΕΚΤ, αλλά και περιορισμένο ενδιαφέρον για τα οικονομικά και χρηματοπιστωτικά ζητήματα. Θεωρούν ότι πιο άμεσα τους αφορούν ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή και η κοινωνική ευθύνη. Η έρευνα έδειξε επίσης ότι οι περισσότεροι νέοι προτιμούν να έχουν επαφή με την ΕΚΤ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα οποία – μαζί με τα δικά τους κοινωνικά δίκτυα (από στόμα σε στόμα) – αποτελούν τις κύριες πηγές ενημέρωσής τους.

Η ΕΚΤ αξιολόγησε και η ίδια τις επικοινωνιακές της προσπάθειες και, προς τον σκοπό αυτό, πραγματοποίησε δοκιμές και ανάλυση σχετικά με τον καλύτερο τρόπο παρουσίασης των πληροφοριών στις διάφορες ψηφιακές πλατφόρμες. Για παράδειγμα, στις δημοσιεύσεις της ακολούθησε μια προσέγγιση κατά επίπεδα, σύμφωνα με την οποία η δημοσίευση των βασικών εκθέσεων της ΕΚΤ συμπληρώνεται με σελίδες προορισμού (landing pages) στον δικτυακό τόπο της και με παρουσιάσεις και δράσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έτσι ώστε τα ευρήματα των εκθέσεων να είναι πιο προσβάσιμα, οπτικοποιημένα και εύληπτα. Τα αποτελέσματα παρέχουν εμπειρικές ενδείξεις ότι η προσέγγιση αυτή είναι επιτυχημένη, καθώς παροτρύνει περισσότερα άτομα να αναζητήσουν την ίδια την έκδοση και στη συνέχεια να διαθέσουν 50% περισσότερο χρόνο για να τη διαβάσουν. Αυτές οι διαπιστώσεις θα χρησιμεύσουν ως βάση για την προσαρμογή των επικοινωνιακών προσεγγίσεων στο μέλλον.

Επεκτείνοντας σε εύρος και σε βάθος τις ερευνητικές της προσπάθειες σχετικά με την επικοινωνία των κεντρικών τραπεζών, η ΕΚΤ εγκαινίασε το Δίκτυο Έρευνας και Πολιτικής για την Επικοινωνία των Κεντρικών Τραπεζών (Research and Policy Network on Central Bank Communication), του οποίου συμπροΐσταται. Το δίκτυο συστάθηκε στο πλαίσιο του Κέντρου Ερευνών Οικονομικής Πολιτικής (Centre for Economic Policy Research – CEPR) (βλ. επίσης την Ενότητα 8.1). Τον Οκτώβριο του 2019 η ΕΚΤ φιλοξένησε διημερίδα του δικτύου, στην οποία συμμετείχαν στελέχη από τα τμήματα επικοινωνίας της ΕΚΤ και άλλων κεντρικών τραπεζών, αναλυτές χρηματοπιστωτικών αγορών, δημοσιογράφοι και πανεπιστημιακοί από διάφορους επιστημονικούς τομείς, όπως οικονομολόγοι, ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι. Η θεματολογία της διημερίδας περιλάμβανε τους κινδύνους και τις ευκαιρίες που συνεπάγεται η επικοινωνία με το ευρύ κοινό, τα όρια της διαφάνειας των κεντρικών τραπεζών και τον μεταβαλλόμενο ρόλο των ΜΜΕ ως ενδιάμεσων κρίκων στην επικοινωνία των κεντρικών τραπεζών. Σημειώνεται σχετικά ότι τον Οκτώβριο του 2019 η ΕΚΤ ήταν η πρώτη – και μέχρι στιγμής η μόνη – κεντρική τράπεζα που διαθέτει στο κοινό οργανωμένη, εύχρηστη και τακτικά επικαιροποιούμενη πληροφοριακή βάση με όλες τις ομιλίες των επιτελικών στελεχών της. Με αυτή την πληροφοριακή βάση, η ΕΚΤ παρέχει κίνητρα και διευκολύνει την πραγματοποίηση καινοτόμου έρευνας με αντικείμενο την επικοινωνία της, π.χ. με τεχνικές ανάλυσης κειμένου.

12 Οργάνωση και καλή διακυβέρνηση

Η ΕΚΤ είναι θεσμικό όργανο της ΕΕ και βρίσκεται στον πυρήνα του Ευρωσυστήματος και του Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού. Απασχολεί περισσότερα από 3.500 άτομα προερχόμενα από όλες τις χώρες της Ευρώπης. Η ΕΚΤ έχει δεσμευθεί να προσφέρει στο προσωπικό της έμπνευση και ευκαιρίες εξέλιξης και ενεργού συμμετοχής και συνέχισε κατά το 2019 τις προσπάθειές της να προαγάγει τη διαφορετικότητα και την απουσία αποκλεισμών ως βασικούς παράγοντες βελτίωσης της οργανωσιακής απόδοσης. Επίσης, η ΕΚΤ ενίσχυσε περαιτέρω τη δέσμευσή της να τηρεί τα υψηλότερα δυνατά πρότυπα ακεραιότητας και διακυβέρνησης. Η έναρξη ισχύος του Ενιαίου Κώδικα Συμπεριφοράς ανωτάτων λειτουργών της ΕΚΤ την 1.1.2019 αποτέλεσε ορόσημο στο πλαίσιο αυτό. Τέλος, το 2019 η ΕΚΤ γιόρτασε με υπερηφάνεια την 20ή επέτειο του ευρώ, του νομίσματος 340 εκατομμυρίων Ευρωπαίων (βλ. το Πλαίσιο 12).

12.1 Προαγωγή της αριστείας μέσω της ηγεσίας, της απουσίας αποκλεισμών και της εξέλιξης του ανθρώπινου δυναμικού

Η ενθάρρυνση των πολυσυλλεκτικών ομάδων και της συμπεριφοράς χωρίς αποκλεισμούς έχει ζωτική σημασία προκειμένου να διασφαλίζεται ότι η ΕΚΤ αποδίδει τα μέγιστα για το προσωπικό της και για την ΕΕ. Για τον λόγο αυτό η διαφορετικότητα, ο σεβασμός, η κουλτούρα ηθικής και η ευημερία του προσωπικού της αποτελούν στρατηγικούς στόχους για την ΕΚΤ.

Το 2019 η ΕΚΤ συνέχισε τις προσπάθειές της να προαγάγει τη διαφορετικότητα και την απουσία αποκλεισμών ως βασικούς παράγοντες βελτίωσης της οργανωσιακής της απόδοσης. Η ΕΚΤ διαθέτει εδώ και πολύ καιρό δίκτυα διαφορετικότητας τα οποία διατηρούν συχνές επαφές με το Ανθρώπινο Δυναμικό και σκοπός τους είναι να εξυπηρετούν τις ανάγκες όλων των πτυχών της διαφορετικότητας. Το 2019 ιδρύθηκε το DiversAbility, το νέο δίκτυο της ΕΚΤ για άτομα με χρόνια προβλήματα υγείας και για αυτούς που τα στηρίζουν.

Σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συστήματος Κεντρικών Τραπεζών (ΕΣΚΤ) και Ενιαίου Εποπτικού Μηχανισμού (ΕΕΜ), η ΕΚΤ συνεχίζει τον διάλογο με τις εθνικές κεντρικές τράπεζες και τις εθνικές εποπτικές αρχές όσον αφορά τις βέλτιστες πρακτικές για την προώθηση της διαφορετικότητας και της απουσίας αποκλεισμών, όπως π.χ. η τέταρτη ετήσια συνάντηση του Δικτύου Διαφορετικότητας (Diversity Network) του ΕΣΚΤ/ΕΕΜ, την οποία φιλοξένησε η Bundesbank στην πόλη Έλτβιλ τον Σεπτέμβριο του 2019. Η ΕΚΤ έλαβε μέρος επίσης σε διάσκεψη κορυφής για την ισοτιμία των φύλων τον Μάιο του 2019, όπου συμμετείχαν οι προϊστάμενοι Ανθρώπινου Δυναμικού των κεντρικών τραπεζών της G7 και οι ομόλογοί τους από τις κεντρικές τράπεζες του ΕΣΚΤ/ΕΕΜ και από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Το 2019 το συνολικό πρόγραμμα δραστηριοτήτων της ΕΚΤ κατά των αποκλεισμών περιλάμβανε για πρώτη φορά συμμετοχή στην παρέλαση Christopher Street Day (Pride) στη Φραγκφούρτη και τη διοργάνωση εκδηλώσεων για την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία, την Ημέρα Coming Out και την Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος. Στο πλαίσιο του τακτικού προγράμματος της ΕΚΤ, πραγματοποιήθηκαν μεταξύ άλλων εκδηλώσεις για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας και την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ομοφοβίας, της Αμφιφοβίας, της Διαφοβίας και της Τρανσφοβίας (IDAHOBIT).

Η ΕΚΤ συνεχίζει τις προσπάθειες για να επιτύχει ένα εργασιακό περιβάλλον με πιο ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων και το 2019 υποβλήθηκε σε σχετική ανεξάρτητη αξιολόγηση, λαμβάνοντας τον Φεβρουάριο Πιστοποίηση EDGE (Economic Dividends for Gender Equality) επιπέδου 1 (ASSESS), με την οποία αναγνωρίζεται η δέσμευση της ΕΚΤ να προωθεί την ισότητα των φύλων στον χώρο εργασίας.

Προσβλέποντας σε μια πιο ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων, η Εκτελεστική Επιτροπή της ΕΚΤ είχε θέσει στόχους για το τέλος του 2019. Στο τέλος του έτους οι γυναίκες κατείχαν το 30,3% των θέσεων ευθύνης, έναντι στόχου 35%. Στις θέσεις διευθυντικών στελεχών, το ποσοστό ήταν 30,8%, έναντι στόχου 28% (βλ. Πίνακα 2). Το συνολικό ποσοστό των γυναικών στην ΕΚΤ σε όλα τα επίπεδα ιεραρχίας ήταν 45,3%. Βλ. Πλαίσιο 10 στο Κεφάλαιο 8 για πληροφορίες σχετικά με την ισοτιμία των φύλων στην επαγγελματική εξέλιξη στην ΕΚΤ.

Για να προσελκύσει ικανά άτομα χωρίς αποκλεισμούς, το 2019 η ΕΚΤ ανασχεδίασε τις προκηρύξεις θέσεων εργασίας, ενθαρρύνοντας ρητά τους υποψηφίους να υποβάλλουν αίτηση ανεξαρτήτως ηλικίας, αναπηρίας, εθνότητας, φύλου, ταυτότητας φύλου, θρησκεύματος, σεξουαλικού προσανατολισμού ή άλλων χαρακτηριστικών. Η ΕΚΤ συνέχισε επίσης να προσεγγίζει υποψηφίους μέσα από πλατφόρμες προσλήψεων χωρίς αποκλεισμούς. Στο πλαίσιο αυτό συμμετείχε στο Sticks & Stones, τη μεγαλύτερη έκθεση σταδιοδρομίας ΛΟΑΤ+ της Ευρώπης, και στο συνέδριο European Women in Tech.

Η ΕΚΤ έχει δεσμευθεί να προωθεί την ανάπτυξη και εξέλιξη του προσωπικού της και προσφέρει σταθερά ευρύ φάσμα ευκαιριών μάθησης και εξέλιξης για να στηρίξει το προσωπικό της ώστε να ανταποκριθεί στις προκλήσεις ενός κόσμου που διαρκώς αλλάζει. Το περασμένο έτος η ΕΚΤ εργάστηκε σε επίπεδο ΕΣΚΤ/ΕΕΜ για την ανάπτυξη μιας συνεκτικής στρατηγικής μάθησης και εξέλιξης του ΕΣΚΤ/ΕΕΜ, προκειμένου να βοηθήσει το σύνολο του ανθρώπινου δυναμικού του συστήματος να αξιοποιήσει τις ιδιαίτερες ικανότητές του προς όφελος της Ευρώπης. Η στρατηγική βασίστηκε σε υπάρχουσες τοπικές επιμορφωτικές πρωτοβουλίες που απευθύνονται σε συναδέλφους από όλο το φάσμα του ΕΣΚΤ και του ΕΕΜ και σκοπός της είναι να καλλιεργήσει μια κουλτούρα μάθησης που θα συνδέει τη μάθηση και την εξέλιξη με την παραγωγικότητα, την ικανότητα και την αποδοτικότητα.

Τα ηγετικά στελέχη διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη βελτίωση της απόδοσης των ατόμων και των ομάδων προς όφελος του οργανισμού. Στη βάση αυτή, η ΕΚΤ τα τελευταία χρόνια πραγματοποίησε με επιτυχία ένα Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ηγεσίας χωρισμένο σε ενότητες, το οποίο ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2019. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν περισσότερα από 600 ηγετικά στελέχη από όλα τα επίπεδα ιεραρχίας, περιλαμβανομένων και ατόμων που είναι επικεφαλής ομάδων χωρίς να κατέχουν θέσεις προϊσταμένων, με σκοπό να ενδυναμωθούν οι ηγετικές συμπεριφορές και έτσι να βελτιωθεί η οργανωσιακή απόδοση και να συγκροτηθούν ισχυρές ομάδες γύρω από ένα κοινό όραμα, σκοπό και φιλοδοξία, τη δημιουργία μιας ισχυρότερης ΕΚΤ.

Το 2019 η ΕΚΤ προέβη σε ριζική επανεξέταση των τρόπων με τους οποίους στηρίζει την επαγγελματική ανάπτυξη του προσωπικού της, η οποία οδήγησε στην εφαρμογή νέου συνολικού πλαισίου υπηρεσιακής εξέλιξης. Σ’ αυτό προβλέπονται νέες μέθοδοι προαγωγών και αλλαγές στις διαδικασίες και πολιτικές που διευκολύνουν και ενθαρρύνουν την κινητικότητα (δηλ. την αλλαγή ρόλου εντός της τράπεζας ή την απόκτηση εμπειρίας εκτός της τράπεζας) ως ευκαιρία ανάπτυξης. Οι αλλαγές αυτές κατατάσσουν την ΕΚΤ στην πρώτη θέση προτίμησης ως εργοδότη, ενώ παράλληλα διατηρούν την ενεργό συμμετοχή του προσωπικού και στηρίζουν την εξέλιξη των ατόμων που απαρτίζουν την ΕΚΤ.

12.2 Περαιτέρω ενίσχυση των προτύπων ακεραιότητας και διακυβέρνησης

Με την έναρξη ισχύος του Ενιαίου Κώδικα Συμπεριφοράς ανωτάτων λειτουργών της ΕΚΤ την 1.1.2019, η ΕΚΤ επαναβεβαίωσε τη δέσμευσή της για εφαρμογή υψηλότατων προτύπων ακεραιότητας και διακυβέρνησης. Ο Ενιαίος Κώδικας θεσπίζει συγκεκριμένους κανόνες για τις δραστηριότητες μετά τη λήξη της απασχόλησης, τις ιδιωτικές χρηματοοικονομικές συναλλαγές και τις σχέσεις με ομάδες συμφερόντων και υποχρεώνει επίσης όλα τα μέλη των ανώτατων οργάνων της ΕΚΤ να δημοσιεύουν τα μηνιαία προγράμματά τους (από τον Ιανουάριο του 2019 και εξής) και, σε ετήσια βάση, να υποβάλλουν υπογεγραμμένη Δήλωση Συμφερόντων στην Επιτροπή Δεοντολογίας προς αξιολόγηση και εν συνεχεία δημοσίευση στον δικτυακό τόπο της ΕΚΤ.

Επίσης, η Επιτροπή Δεοντολογίας^[69] συμβουλεύει τα μέλη των ανώτατων οργάνων της ΕΚΤ επί κάθε άλλου ζητήματος επαγγελματικής δεοντολογίας, ιδίως σε σχέση με τις δραστηριότητες μετά τη λήξη της απασχόλησης και τις αμειβόμενες επαγγελματικές δραστηριότητες των μελών της οικογένειάς τους^[70]. Εν όψει της αυξανόμενης σημασίας που αποκτούν τα ζητήματα καλής συμπεριφοράς και διακυβέρνησης, η ΕΚΤ προβλέπει πλέον, για όλα τα νεοδιοριζόμενα και απερχόμενα μέλη ανωτάτων οργάνων της κατά την έναρξη και τη λήξη της θητείας τους αντίστοιχα, ειδικές συναντήσεις με τον προϊστάμενο του Γραφείου Συμμόρφωσης και Διακυβέρνησης της ΕΚΤ με αντικείμενο τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τον Ενιαίο Κώδικα.

Η συνεργασία μεταξύ των κεντρικών τραπεζών της ζώνης του ευρώ και των εθνικών εποπτικών αρχών μέσω της Ομάδας Δράσης Δεοντολογίας και Συμμόρφωσης (Ethics and Compliance Officers’ Task Force – ECTF) απέκτησε το 2019 περαιτέρω δυναμική. Η ECTF εξελίχθηκε σε κόμβο αλληλοενημέρωσης και όργανο που υποστηρίζει τη συνεκτική εφαρμογή του Ενιαίου Κώδικα σε όλο το φάσμα του Ευρωσυστήματος και της ευρωπαϊκής τραπεζικής εποπτείας. Με σκοπό να προσφέρει πρόσθετες ευκαιρίες αμοιβαίας μάθησης, η ECTF διοργάνωσε θεματικές συναντήσεις με εξωτερικούς ομολόγους, μεταξύ άλλων από το Γραφείο Δεοντολογίας του ΟΗΕ, το Γραφείο του Ευρωπαίου Συνηγόρου του Πολίτη και το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, το οποίο παρουσίασε την έκθεσή του για τα πλαίσια δεοντολογίας επιλεγμένων θεσμικών οργάνων της ΕΕ.

Όσον αφορά τους υπαλλήλους, το 2019 ο ετήσιος έλεγχος συμμόρφωσης των ιδιωτικών χρηματοοικονομικών συναλλαγών τους κάλυψε τυχαίο δείγμα, που αντιπροσωπεύει το 10% του συνόλου του προσωπικού, συμπεριλαμβανομένων των μελών των ανώτατων οργάνων της ΕΚΤ. Επιπλέον, ακολουθώντας τη συμβουλή του εξωτερικού παρόχου υπηρεσιών, η ΕΚΤ διενήργησε ειδικό έλεγχο συμμόρφωσης το 2019, ο οποίος επικεντρώθηκε σε συγκεκριμένη ομάδα υπαλλήλων.

Σύμφωνα με την εντολή της, η Επιτροπή Επιθεώρησης της ΕΚΤ συνέχισε να επικουρεί το Διοικητικό Συμβούλιο στα καθήκοντα και τις αρμοδιότητές του που αφορούν την ακεραιότητα της χρηματοοικονομικής πληροφόρησης, την επίβλεψη των εσωτερικών ελέγχων, τη συμμόρφωση με τους εφαρμοστέους νόμους, κανονισμούς και κώδικες συμπεριφοράς και την άσκηση λειτουργιών επιθεώρησης. Το 2019 η Επιτροπή Επιθεώρησης επικεντρώθηκε ιδίως στους κυβερνοκινδύνους, στην επάρκεια του πλαισίου διαχείρισης χρηματοοικονομικών κινδύνων του Ευρωσυστήματος και στην παροχή κινήτρων για την εφαρμογή προνοητικής προσέγγισης κατά την παρακολούθηση της υλοποίησης των συστάσεων της επιθεώρησης.

Με γνώμονα τις αρχές της διαφάνειας και της λογοδοσίας, τα μέλη των ανώτατων οργάνων της ΕΚΤ διατηρούν τακτική επαφή και αμφίδρομη επικοινωνία τόσο με το ευρύ κοινό όσο και με εξειδικευμένες κατηγορίες του από τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, τον πανεπιστημιακό χώρο, ομάδες συμφερόντων και αντιπροσωπευτικές ενώσεις. Οι διάλογοι και οι συζητήσεις λαμβάνουν χώρα με βάση ένα καθιερωμένο και δημόσιο πλαίσιο, που εγγυάται ένα υψηλό επίπεδο διαφάνειας και καλή διακυβέρνηση.

Το 2019 η ΕΚΤ ανταποκρίθηκε σε 113 αιτήματα πολιτών της ΕΕ για πρόσβαση στα έγγραφά της και έδωσε πρόσβαση (σε ορισμένες περιπτώσεις μερική) σε περισσότερα από 200 έγγραφα.

Επιπλέον, ως μέρος της συνεχούς δέσμευσής της για καλή διακυβέρνηση και διαφάνεια, το 2019 η ΕΚΤ αποφάσισε να εφαρμόσει νέα πολιτική, σύμφωνα με την οποία τα έγγραφα της Επιτροπής Διοικητών και του Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ιδρύματος – πριν από την ίδρυση της ΕΚΤ τον Ιούνιο του 1998 – θα ανακηρυχθούν ιστορικά αρχεία, διευκολύνοντας έτσι την πρόσβαση του κοινού.

Ετήσιοι λογαριασμοί

https://www.ecb.europa.eu/pub/annual/annual-accounts/html/ecb.annualaccounts2019~9eecd4e8df.el.html

Ενοποιημένος ισολογισμός του Ευρωσυστήματος της 31.12.2019

https://www.ecb.europa.eu/pub/annual/balance/html/ecb.eurosystembalancesheet2019~fed8c5244a.el.html

Στατιστική ενότητα (μόνο στα αγγλικά)

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ecb.ar_annex2019_statistical_section~bf923b8ecc.en.pdf