Η δυναμική του πληθωρισμού στη διάρκεια της πανδημίας

Άρθρο του Philip R. Lane, Μέλους της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΕΚΤ

1 Απριλίου 2021

Η πανδημία είναι πρώτα απ’ όλα μια ανθρώπινη τραγωδία, στην οποία εκατομμύρια ζωές χάνονται σε όλο τον κόσμο και ακόμη περισσότεροι άνθρωποι υποφέρουν από προβλήματα υγείας. Αποτέλεσε όμως και μια σημαντική διαταραχή για την οικονομία, καθώς οι διακυμάνσεις των κρουσμάτων του ιού και τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης που ελήφθησαν για να τον περιορίσουν, μεταφράστηκαν σε ισχυρές διακυμάνσεις της οικονομικής δραστηριότητας. Για παράδειγμα, το ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ μειώθηκε κατά 11,6% το β΄ τρίμηνο του 2020, μεγεθύνθηκε κατά 12,5% το γ΄ τρίμηνο και συρρικνώθηκε ξανά κατά 0,7% το δ΄ τρίμηνο.

Επομένως, δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι είδαμε παράλληλα σημαντική μεταβλητότητα και στον πληθωρισμό κατά την περίοδο της πανδημίας. Στη διάρκεια του 2020 καταγράφηκε σημαντική μείωση του ρυθμού πληθωρισμού, ο οποίος διαμορφώθηκε σε αρνητικά επίπεδα τους τελευταίους μήνες του έτους, και τώρα παρατηρούμε αναστροφή της τάσης τους πρώτους μήνες του 2021. Αν παραβλέψουμε αυτές τις βραχυπρόθεσμες διακυμάνσεις, ο μέσος ρυθμός πληθωρισμού στη διάρκεια των ετών της πανδημίας (2020 και 2021) αναμένεται να είναι γύρω στο 1,0%, επίπεδο που προσεγγίζει αρκετά το επίπεδο του 2019.

Η μεταβλητότητα του πληθωρισμού το 2020 και το 2021 μπορεί να αποδοθεί σε διάφορους προσωρινούς παράγοντες που δεν αναμένεται να επηρεάσουν τη μεσοπρόθεσμη δυναμική του. Πρώτον, η πανδημία έχει συνδεθεί με έναν σημαντικό κύκλο των τιμών του πετρελαίου, οι οποίες μειώθηκαν από περίπου 70 δολάρια ΗΠΑ στην αρχή του 2020 σε επίπεδο κάτω των 20 δολαρίων ΗΠΑ στα τέλη Απριλίου του 2020 και στη συνέχεια ανέκαμψαν σχεδόν στα επίπεδα του Ιανουαρίου του 2020. Η θέσπιση προσαύξησης άνθρακα στις τιμές των υγρών καυσίμων και του φυσικού αερίου στη Γερμανία τον Ιανουάριο του 2021 συνέβαλε επίσης σημαντικά στην ανάκαμψη του πληθωρισμού των τιμών της ενέργειας.

Δεύτερον, η πανδημία περιλάμβανε επίσης ανακατανομή των καταναλωτικών δαπανών σε διάφορες κατηγορίες, στο πλαίσιο της οποίας σημειώθηκε κατάρρευση των δαπανών στον τομέα του τουρισμού, των ταξιδιών και της φιλοξενίας, σε αντίθεση με την αύξηση των δαπανών για οικιακά είδη, συμπεριλαμβανομένων των ειδών διατροφής και εξοπλισμού που είναι απαραίτητος για την εργασία, τη μάθηση και την άσκηση στο σπίτι. Εφόσον οι συντελεστές στάθμισης του δείκτη τιμών αναπροσαρμόζονται κάθε Ιανουάριο προκειμένου να ληφθεί υπόψη η σύνθεση των δαπανών του προηγούμενου έτους, ο Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΕνΔΤΚ) του 2021 αποδίδει μεγαλύτερη βαρύτητα στους τομείς όπου καταγράφηκε απότομη άνοδος των δαπανών (και επομένως μεγαλύτερες πιέσεις στις τιμές) το 2020 σε σύγκριση με τους τομείς που υπέστησαν απότομη πτώση των δαπανών (και επομένως παρουσίασαν χαμηλότερες πιέσεις στις τιμές). Αυτή η αναπροσαρμογή των συντελεστών στάθμισης αντιστοιχούσε από μόνη της σε 0,3% της αύξησης του πληθωρισμού βάσει του ΕνΔΤΚ τον Ιανουάριο.

Τρίτον, ορισμένες κυβερνήσεις εφάρμοσαν προσωρινές μειώσεις του ΦΠΑ που ώθησαν προσωρινά τον πληθωρισμό προς τα κάτω το 2020, αλλά αύξησαν προσωρινά τον πληθωρισμό το 2021 καθώς αυτές οι ρυθμίσεις έληξαν.

Τέταρτον, η μεταβλητότητα του πληθωρισμού προκλήθηκε επίσης από τον επαναπρογραμματισμό των εποχικών εκπτώσεων. Για παράδειγμα, οι εκπτώσεις που αφορούν τα είδη ένδυσης και υπόδησης μετατέθηκαν από τον Ιανουάριο στον Δεκέμβριο στη Γερμανία και αναβλήθηκαν στην Ιταλία και τη Γαλλία.

Αν προσπεράσουμε αυτήν τη βραχυπρόθεσμη μεταβλητότητα, ο προβλεπόμενος μεσοπρόθεσμος ρυθμός πληθωρισμού παραμένει συγκρατημένος σ’ ένα περιβάλλον ασθενούς ζήτησης και σημαντικής υπερπροσφοράς στις αγορές εργασίας και προϊόντων: σύμφωνα με τις προβολές των εμπειρογνωμόνων της ΕΚΤ ο ετήσιος μετρούμενος πληθωρισμός θα επανέλθει σε 1,2% το 2022 και θα φθάσει το πολύ σε 1,4% το 2023. Αυτή η εξέλιξη του πληθωρισμού βασίζεται στη σταδιακή απορρόφηση της υπερπροσφοράς στις αγορές εργασίας και προϊόντων και συμβαδίζει με τον ρυθμό ανάκαμψης της συνολικής ζήτησης και τη σταδιακή εξάλειψη των δυσμενών προσωρινών επιδράσεων από την πλευρά της προσφοράς που σχετίζονται με την πανδημία και τα μέτρα περιορισμού της.

Στην αξιολόγησή μας, η συνολική κατάσταση στην αγορά εργασίας εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από αυξημένη αβεβαιότητα όσον αφορά τις προοπτικές για την απασχόληση. Αν και η αύξηση της ανεργίας περιορίστηκε από την εκτεταμένη δημοσιονομική στήριξη για τις επιχειρήσεις και τους εργαζομένους, το επίπεδο της μετρούμενης ανεργίας υποκρύπτει αφενός το σημαντικό ποσοστό μετάβασης από την απασχόληση απευθείας στην ανεργία και αφετέρου τη ζωτική στήριξη που παρέχεται από τα εκτεταμένα μέτρα διατήρησης της απασχόλησης.

Στο ίδιο μήκος κύματος, οι μισθοί αναμένεται να παραμείνουν συγκρατημένοι το 2021, καθώς οι μισθολογικές διαπραγματεύσεις έχουν αναβληθεί σε μεγάλο βαθμό.

Σε σχέση με τις συνολικές πιέσεις από την πλευρά της ζήτησης, είναι εύλογο να αναμένεται κάποια ώθηση στην κατανάλωση λόγω επιδράσεων από την κάλυψη υστέρησης, ιδίως όσον αφορά δραστηριότητες όπως τα γεύματα σε εστιατόρια ή τα ταξίδια αναψυχής. Ταυτόχρονα, οι πρόσθετες καταναλωτικές δαπάνες των νοικοκυριών ενδέχεται να εξομαλυνθούν με την πάροδο του χρόνου και η διαταραχή που έχει προκαλέσει η πανδημία μπορεί να δώσει στα νοικοκυριά κίνητρα να διατηρήσουν κάποια προληπτικά αποθέματα ασφαλείας, ιδίως στις χώρες της ζώνης του ευρώ που έχουν πληγεί περισσότερο. Επιπλέον, η ασύμμετρη κατανομή αυτών των αποταμιεύσεων στον πληθυσμό επηρεάζει τη ροπή των ανθρώπων να ξοδέψουν τις αποταμιεύσεις τους μετά την πανδημία: τα πιο ευκατάστατα νοικοκυριά με μεγαλύτερης ηλικίας μέλη τα πήγαν πολύ καλύτερα από ό,τι τα νοικοκυριά με μικρότερης ηλικίας μέλη, αλλά έχουν και μικρότερη ροπή προς κατανάλωση.

Όσον αφορά τις επενδύσεις, το επιχειρηματικό κλίμα και οι προσδοκίες πέραν του βραχυπρόθεσμου ορίζοντα έχουν βελτιωθεί. Ταυτόχρονα, η παρατεταμένη μείωση του εισοδήματος στους τομείς που έχουν επηρεαστεί περισσότερο από τους κοινωνικούς περιορισμούς έχει εξασθενήσει τους ισολογισμούς των επιχειρήσεων και η αβεβαιότητα σχετικά με τις προοπτικές για τους διάφορους τομείς της οικονομίας παραμένει έντονη. Μεταξύ των εξωτερικών παραγόντων, το αμερικανικό Σχέδιο Διάσωσης της κυβέρνησης του Προέδρου Μπάιντεν θα ασκήσει θετικές δευτερογενείς επιδράσεις στη ζώνη του ευρώ, έστω και αν ο αντίκτυπος στην παραγωγή και τον πληθωρισμό της ζώνης του ευρώ περιορίζεται από τις σχετικά υποτονικές εμπορικές σχέσεις μεταξύ της ζώνης του ευρώ και των Ηνωμένων Πολιτειών.

Υπό τις συνθήκες αυτές, η διασφάλιση ευνοϊκών συνθηκών χρηματοδότησης είναι θεμελιώδης για την επαναφορά του πληθωρισμού. Σε ό,τι αφορά το μέλλον, έχει εξίσου ζωτική σημασία να διατηρηθεί η δημοσιονομική στήριξη και να προσαρμοστούν καταλλήλως η δημοσιονομική απάντηση της ζώνης του ευρώ στην εξάπλωση της πανδημίας και οι συνθήκες για μια ισχυρή ανάκαμψη.

Ακόμη και όταν θα έχουν αντισταθμιστεί επαρκώς οι αντιπληθωριστικές πιέσεις που έχει προκαλέσει η πανδημία, θα πρέπει να διασφαλίσουμε ότι η κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής επιτυγχάνει την έγκαιρη και σταθερή σύγκλιση με τον στόχο μας για τον πληθωρισμό. Η υπό εξέλιξη επανεξέταση της στρατηγικής μας για τη νομισματική πολιτική θα συμβάλει με επίκαιρο τρόπο στην αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης.

Η παρούσα συντομότερη έκδοση του άρθρου που αναρτήθηκε στο blog της ΕΚΤ δημοσιεύθηκε στις 8 Απριλίου ως άρθρο γνώμης στις ακόλουθες εφημερίδες και περιοδικά: L’Echo (Βέλγιο), Πολίτης (Κύπρος), Les Echos (Γαλλία), Handelsblatt (Γερμανία), Εφημερίδα των Συντακτών (Ελλάδα), MF (Ιταλία), Expresso (Πορτογαλία).